Trupi i pajetë fillon të luftojë përsëri Litari që ka në fyt i largohet nga qafa Asnjëherë s’u shkruan fjalët në letrën që kishte vendosur ta linte për mua Kurse loti i terur ngjallet dhe rrjedh për së larti në sytë e skuqur Pashpresia kthehet prapë në inat verbues Ajo ide e tmerrshme i largohet nga koka dhe jeta ka ende kuptim Fjalët “Je një krijesë patetikë” s’ia thashë kurrë Asnjëherë s’i hyra në dhomë me gjithë atë mllef Ajo zënka e fundit nuk ndodhi kurrë Asnjë nga ato që e bënë ta vriste veten nuk ndodhi. Atëherë pse jam këtu? Në gjunjë, Fytyre zbardhur duke lexuar ketë letër te lagur nga lotët e trupit që lëkundet pranë meje./KultPlus/
Duhet të më
falësh, i nderuar zotëri, që veç sot gjeta kohë t’i përgjigjem letres tënde të
24 shkurtit: nuk kam qenë mirë nga shëndeti, jo saktësisht i sëmurë, por më ka
kapur një plogështi, një si grip dhe më ka lënë të paaftë për të bërë ndonjë
gjë. Dhe në fund, kur gjithçka dështoi, m’u desht të udhëtoja në portin jugor,
efektet benificiale të të cilit më kanë ndihmuar ta kaloj kohën. Por ende nuk
jam krejt mirë, e shkruara është e vështirë, prandaj duhet t’i marrësh këto pak
fjali sikur të kishte më shumë prej tyre.
Fillimisht dua ta dish se çdo letër nga ti, gjithmonë është kënaqësi, ti
vetëm duhet të kuptosh sa u përket përgjigjeve, të cilat mbase, do të të lënë
me duar të boshatisura; se fundi fundit, dhe sidomos në gjërat më të
rëndësishme e më të thella, jemi tmerrsisht të vetmuar, dhe për një person të
jetë në gjendje ta këshillojë, lëre më ta ndihmojë një tjetër, duhet të ndodhë
një marrëveshje e madhe, një marrëveshje e madhe dhe e përbashkët, një
konstalacion i tërë duhet të bijnë në ujdi që ajo të mund të realizohet sado
pak. Ka veç dy çështje për të cilat doja të flisja me ty:
Ironia: mos e ler
të të kontrollojë, veçanërisht në momentet jokreative. Në rastet kreative provo
ta fusësh në përdorim si një mjet tjetër për ta kuptuar jetën. E përdorur me
vend, e pastër siç është, nuk ka nevojë t’i turpërohesh pranisë së saj; dhe
nëse ndjehesh shumë i afërt me të, nëse ke frikë që po të rritet intimiteti me të,
atëherë kthehu te temat e mëdha dhe serioze, në raport me të cilat ironia bëhet
e vogël dhe e padobishme. Kërkoje thelbin e gjërave: ironia kurrë s’mbërrin
deri aty – e nëse rastësisht gjatë kësaj përballeni me diçka të
jashtëzakonshme, zbuloni nëse kjo mënyrë e lidhjes me gjëra buron nga pjesa e
domosdoshme e qenies njerëzore. Ngaqë nën peshën e temave serioze, ironia, ose
zhduket (nëse është diçka e rastësishme) ose në të kundërtën (nesë vërtet të
përket ty në formen amtare) merr forcë dhe kështu bëhet një mjet serioz duke
zënë vendin e saj mes elementeve me të cilat je i detyruar ta krijosh artin
tënd.
Dhe gjëja tjetër
për të cilën doja të të flisja sot, është kjo: Mes gjithë librave që zotëroj,
ka vetëm disa pa të cilët nuk mund të funksionoj, dy prej tyre i kam gjithmonë
me vete, kudo që jam. I kam marrë me vete edhe tash: Biblën dhe librin e
jashtëzakonshëm të shkrimtarit danez Jens Peter Jacobsen. Pyes veten nëse e
njeh punën e tij. Janë të lehta për t’u gjetuar, sepse një numër i madh janë në
dispozicion e të përkthyera mirë në Biblioteken Universale të Reclam-it.
Mundohu të gjesh volumin e vogël “Gjashtë novelat” nga J.P. Jacobsen, dhe
novelën e tij “Niels Lyhne” e filloje me tregimin e parë të këtij volumi i cili
titullohet “Mogens”. Do pushtohesh nga
një botë e tërë gëzimi, nga madhështia e pakuptueshme e një bote të re. Jeto
për një kohë me këto libra, mëso nga ta ato që vlen të mësohen, por mbi të
gjitha duaji. Kjo dashuri do të të rikthehet mijëra e mijëra herë, dhe
pavarësisht se ku të çon jeta, kjo dashuri, jam shumë i sigurtë, do të lundrojë
përmes thurjeve të qenësisë tënde si një nga temat më të rëndësishme e gjithë
përvojës, zhgënjimeve dhe gëzimeve tua.
Nëse më duhet ta
them se nga kush kam mësuar ndonjë gjë mbi natyrën e krijimit artistik, mbi
thellësinë dhe përjetësinë e saj, ka vetëm dy emra që mund t’i jap: të J. P.
Jacobsen-it, poetit të madh, dhe të Auguste Rodin-it, skulptorit që nuk i
afrohet askush nga artistët e gjallë sot.
Pavarësisht sa kohë kalon gjithmonë ka diçka që mund të mësojmë prej miteve, sidomos kur mitet arrijnë që më së miri t’i shpjegojnë dilemat e njeriut modern. Rasti më i mirë është miti antik i Sizifit.
Ka disa versione të miti, por përfundimi është i njëjtë
te të gjitha versionet.
Perënditë e kishin dënuar Sizifin të ngjiste një shkëmbi në majë të një mali, nga ku guri do të rrokullisej prapë poshtë. Njëvendim i pazakonshëm, sepse zotat kishin gjykuar se nuk kishte dënim më të tmerrshëm se një punë pa dobi e pashpresë.
Do të ndalemi fare shkurt te versionet sepse në të vërtetë
pjesa e dënimit na intereson më shumë. Fillimisht mendohet se Sizifi ka qenë
mbret i fuqishëm i cili,për t’i shpëtuar njerëzite tij nga vdekja, kishte
vendosur ta burgoste atë. Në një tjetër version Sizifi dënohet për shkak të
xhelozisë së tij, e në njëtjetër për shkak të krenarisë. Por prapë po e them që
dënimi mbetet po i njëjti!
Është e çuditshme që as miti, madje as Kamy kur e
komenton mitin, nuk flasin për jetën, vdekjen apo jetën përtej varrit, por veç
për dënimin.
Në fakt Kamy interesohet vetëm te pjesa e zbritjes nga
mali, pjesa kur Sizifi është krejt i vetëm. Kamy pretendon që kotësia është
çmimi që marrim për pasionet tona dhe se kriza e vërtetë e Sizifit fillon në atë
që ai e quan “Çasti i ndërgjegjësimit”. Fatkeqësia e tij fillon nëçastin kur ai
bëhet i vetëdijshëm për situatën e tij. Pashpresia për të ndryshuar gjendjen e
tij e bën këtë të jetë një histori tragjike. Në qoftë se do të ushqente shpresën
që do t’ia dilte historia do të kishte marrëkthesë tjetër.
Në një rast të tillë është me mend të bëhet pyetja: Si e
përballon Sizifi gjendjen e tij të tmerrshme? E thjeshtë! Sikur Kamyja edhe ai
e pranon absurdin, por përpjekja e tij s’ndalon asnjëherë. Sizifi i urren zotat
dhe punën e tij e bën me një mllef shumë të madh kundër tyre. Ai e pranon fatin
e tij dhe e pranon edhe gurin si “bashkudhëtar”. Ai pranon se fati i vet i
përket atij dhe se guri është pjesë e tij, kështu që ai mishërohet me guri. Si
mendje absurde që është, ai e njeh absurdin por nuk dorëzohet para tij, për
shkak të kësaj Kamy sugjeron që “Sizifin duhet ta përfytyrojmë të lumtur”.
Por sa i ngjashëm është njeriu i sotëm me Sizifin?
Jashtëzakonisht shumë!
Fatkeqësisht, rutina e Sizifit është edhe rutina jonë.
Karrosela s’ndalon së lëvizuri. Gjithmonë merr të njëjtën rrugë. Gjithmonë i
njëjti rreth i mërzitshëm dhe e njëjta gjiro nga e cila s’mund të zbresim edhe
po deshëm. Njeriu modern ka trashëguar dënimin e Sizifit. Ashtu si Sizifi ne
kemi të njëjtën rutinë monotone deri në vdekje. Ja pse vdekja shihet si dalje
nga absurdi.
Në të vërtetë Kamy jep tri mënyra për të dalë nga
absurdi. E para ështëvetëvrasja,
pastaj vjen vetëvrasja filozofike dhe
si mënyrë e tretëështëinjorimi.
Edhe pse ai e pranon se ne lidhjen e njeriut me jetën
gjendet diçka më e fortë se të gjitha pakënaqësitë e botës, kjo shihet fare qartë
te vepra e tij “I huaji”, prapë kur njeriu përballet drejtpërdrejt me absurdin
mund të gjejë zgjidhje edhe nga vdekja. Kjo ndodh, në fakt, sepse nuk ekziston përvoja
e vdekjes.
Mënyra e dytë është vetëvrasja filozofike. “Vetëvrasja filozofike” është kur njerëzit e mohojnë absurditetin e ekzistencës së tyre dhe i qasen fesë si formë deluzionale për të gjetur një lloj shprese. Ngjason me atë që Sartri e quan “mauvasie foi” duke iu referuar gjërave me të cilat e gënjejmë vetën për t’u ndjerë më mirë.Është tamam kjo ide që nxit debatin madhështor mes Kaysë dheKirkegaard-it mbi besimin, i cili pretendonte që “të besosh do të thotë ta humbasësh vetën dhe ta fitosh zotin”.
Kurse përgjigja më e mirë, apo përgjigja filozofike është injorimi i gjithçkaje. Tamam ashtu siç bënte Sizifi, e njihte absurdin por nuk dorëzohej para tij. Sizifi krijonte fatin e vet. Edhe Kamy sugjeron që ta njohim absurdin pa u dorëzuar ndaj tij. Ai e shihte botën si një shfaqje me një koreografi të tmerrshme të cilën do të dukesh lunatik po pa marrësh seriozisht.
Tamam kjo kriza ekzistencialiste ndërthuret në të gjithë
veprat e Kamys. Pjesët më të bukura janë retrospektivat në Greqinë e Vjetër kur
mëkatet e trupit, lakuriqësia dhe kënaqësitë seksuale nuk konsideroheshin të
turpshme apo të pamoralshme.
Në kohën kur nuk jemi të sigurt se në cilin drejtim do të shkojë politika amerikane është një këngë, e cila, përmes tingujve dhe vargjeve na mëson për historinë revolucionare të asaj që të gjithë e njohim si “Vendi i Ëndrrave”.
Kënga e Don Mclean na tregon historinë e Amerikës e cila shkon paralelisht me historinë e Rock n’Roll-it, me figura si Beatles, Jimi Hendrix e Janis Joplin.
Që në vargun e parë të këngës prezantohet një dinamikë e cila më vonë bëhet tema e gjithë këngës, “The day that music died”. Me këtë i referohet vdekjes së ikonave të Rock N’Roll-it, Buddy Holly, Ritchie Valens dhe Big Bopper, ditës që mediat e quanin “Dita që vdiq muzika”. Vdekja e tyre ndjellë frikën jo vetëm për vdekjen e muzikës por edhe të levizjes revolucionare në SHBA.
Kurse refreni i këngës “Bye Miss American Pie. This will be the day
that i die” është një nostalgji për Amerikën e viteve të 50-a, duke formuar
një imazh me simbole amerikane duke i dhënë fund Amerikës pas Luftës II
Botërore.
Në bazë të këtyre imazheve, vargu
tjetër i këngës na qon te një pafajësi e humbur. Narratori i këndon filozofisë
ekzistencialiste dhe vallëzimeve nën titujt e Rock n’Rollit.
Vargu u referohet këngëve fantastike si
“Book of love” dhe “A white sport coat”. Teksa përmend dicka
shumë të thjesht na kujton kohën e tensioneve kur amerikanët po kërkon të
drejta të barabarta, të drejtën e votës dhe po përballeshin me paragjykimeve
seksiste e raciste. Gjithashtu edhe kohë kur po ndryshonte rrënjëasisht roli i
SHBA-së në botë.
Me anë të muzikës njerëzit po bëheshin
më pak konservatorë, duke u adaptuar në një kohë pas asaj që ishte
quajtur “Vdekja e Muzikës”.
Ditët e pafajësisë dhe të vallëzimeve
zëvendësohen me figura komplekse dhe arketipe që tregojnë revolucionin që solli
muzika në dhjetë vitet e ardhshme.
Figura që dominon tekstin është “The Jester” që për të gjithë përfaqëson
Bob Dylan, për shkak të një balline revisteje ku Dylan kishte veshur një kapuq
të palaços duke munduar ta imitojë James Dean në “Rebel without a cause”.
Edhe pse, ndryshe nga ai, Dylan ishte
rebel me një kauzë shumë të fuqishme. Siç thotë McLean, ai këndonte me zërin e
njerëzve, me anë të këngëve për protesta dhe për të drejta duke u kthyer kështu
në fytyrën më të rëndësishme të muzikës amerikane, dhe duke ia marrë kurorën
vet Mbretit të muzikës, Elvis Presley.
Gjithsesi McLean këtë kurorë e
quan “Kurorë me gjemba” duke e kthyer vargun në një alegori biblike për kurorën
me gjemba që mbarte Krishti. Pjesa tjetër e vargut koncentrohet te një kohë më
e errët të politikave komuniste dhe muzikës së John Lennon.
Ndërsa Hakter Scalter” është një
referencë për vrasjet e Charles Manson, njeriu që besonte se ka mesazhe të
fshehta në këngët e The Beatles. Një masakër që mendohet se i dha fund lëvizjes
Hippie. Vargu në vazhdim flet po ashtu për lëvizjen Hippie të cilët po luftonin
për të drejta të barabarta, ndërkohë që “The Jester” kritikohet për ndryshime
drastike pasi kishte pësuar një aksident me motoçikletë. Një aksident thuajse
fatal.
Ndërkohë duke përmendur “Sergents” nga The Beatles, krijohet një
tjetër alegori me konotacione ushtarake duke na quar të vitet kur Amerika po
vazhdonte një luftë të pashpresë në Vietnam. Dhe në fund të vargut McLean
tregon se si vdekja e Buddy Holly ndikon në shkatërrimin e iluzionit për një
ëndërr amerikane.
Ndërsa vargu i fundit citon eventet që e
motivuan krijimin e American Pie, pra festivalin Altamont Speedway. Një
festival që tentoi ta risjellë lëvizjen Hippie. Të shoqëruar nga muzika e
Rolling Stones, festivali u kthye në një rrëmujë të vërtetë. E gjitha kjo kapet
shumë bukur me anë të një gjuhe simbolike. Duke përdorur këngën “Jumpin Jack flash” luhet me imazhet
biblike që e kanë motivuar këtë këngë.
E gjithë kjo këngë mund të shihet si një
përfaqësim konkret i kulturës amerikane. Është një histori e errët e një
populli që i duhet të luftojë për vite për të arritur në ditët tona.
Ndërsa vargu i gjashtë “I meet a girl who sang the blues, and i
asked her for some happy news. She just smiled and turned away, in the day that
music died.” u jep fund ditëve të lumtura ku revolucioni përfundon, por
asgjë konkrete nuk arrin të realizohet. Vargu i fundit gjithashtu përfundon me
një referencë biblike që sinjalizon fundin e një kohe të lumtur duke
referencuar vrasjen e JFK dhe Luther King. Por “Ati, biri dhe Shpirti i
shenjtë” mund të jenë edhe referenca tragjedinë që shënoi “Vdekjen e Muzikës’.
E gjithë kënga përfundon me përsëritjen
e refrenit në një notë më të ngadaltë, duke rikujtuar gjithcka të mirë rreth
Amerikës dhe arsyen se përse të gjithë e shohin këtë vend si toka e re dhe
vendi i ëndrrave.RronaJaka/KultPlus/
“A girl” (Një vajzë) është një poezi nga Ezra Pound shkruar në bazë të mitit të Apollos dhe nimfës që ai dashuronte. Historia fillon kur Apollo e ofendon Erosin e ky i fundit (me anë të shigjetave të tij të veçanta) e bënë atë të marroset pas Dafinës, kurse nimfën e shtyn ta refuzojë dashurinë e tij. Kështu, për ti ikur ajo kthehet në pemë.
Poezia e Pound-it tregon transformimin e vajzës në pemë.
Vajtimi i Apollos në vargun e fundit është tejet i veçantë. Poezia është ndarë
në dy pjesë: në pjesën e parë flet vajza, ku e përshkruan transformimin e saj
në pemë, kurse pjesa e dytë mund të konsiderojmë që flet Apollo, i cili ende
është i dashuruar ndonëse ajo s’është gjë tjetër veç një pemë.
“A girl” The tree has entered my hands, The sap has ascended
my arms, The tree has grown in my breast – Downward, The branches grow out of
me, like arms. Tree you are, Moss you are, You are violets with wind above
them. A child – so high – you are, And all this is folly to the world.
