Etiketë: Sami Frasheri

‘Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes, aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë’

Posted on by Kult Plus


Sami Frashëri është një nga persoanlitetet e shquara të botës shqiptare.

Ai përpos që konsiderohet udhëheqës ideologjik, konsiderohet edhe një nga figurat kyqe të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.

Samiu ishte vëllau i vogël i dy atdhedashësve të mëdhenjë gjithashtu, Naim Frashërit dhe Abyl Frashërit.

Më posht gjeni disa nga thëniet e tij plotë urtësi:

·        Një komb që nuk është në gjendje të dallojë lirinë nga robëria, është një fëmijë që ka nevojë të vazhdojë në shkollën foshnjore.

·        Edukimi nuk është për ta zhveshur njeriun nga natyra, por për të ushqyer moralin e tij brenda natyrës së tij.

·        Edukimi nuk humb te njeriu me mendje dhe zgjuarësi të kufizuar, por mendja dhe zgjuarësia humbin te njeriu i paedukuar.

·        Edukata shumëherë i ngjan velit, i mbulon të metat e njeriut, por nuk i zhduk.

·        Edukata është një petk që do ta veshë njeriun derisa do të jetë gjallë, prandaj duhet pasur kujdes që të jetë sa më e përsosur.

·        Edukimi e mund natyrën, sepse e pastron zemrën e njeriut nga veset e liga, që ka vendosur natyra, dhe e mbush me veti të mira.

·        Edukatë në bashkëbisedim nuk është vetëm të flasësh fjalë të mira, është konditë të mos flasësh fjalë të ligë dhe të mos e lesh tjetrin ta thotë.

·        Ajo që qeveris botën nuk është as forca, as ligji, por është mirësjellja dhe edukata.

·        Dituria dhe shkenca i jep njeriut një armë në dorë, edukata e stërvit në përdorimin e asaj arme. Njeriu që nuk është i zoti të përdorë armën, po t’i jipet në dorë mund të vrasë shokët e vet; edhe një dijetar pa edukatë dhe me vese të liga, me diturinë e tij dëmton veten dhe të tjerët.

·        Edukata është një nevojë ashtu si drita dhe ashtu si bëhet errësirë në atë vend që nuk ka dritë po ashtu aty ku nuk ka edukim nuk ka as edukatë.

·        Përhapja e diturive në popull duhet të bëhet nëpërmjet thjeshtëzimit të shkencës.

·        Mendja e një kombi është arsimi, zemra e tij, morali i përgjithshëm.

·        Arsimi dhe qytetërimi i ngjajnë diellit që kur lind ndriçon vetëm majat e maleve të larta me një dritë të zbetë por pa shkuar gjatë i forcohet drita dhe nga shkëlqimi i tij përfitojnë përrenjtë më të thellë dhe fushat e luginat.

·        Mendimet e larta gjenden në fjalë të shkurtëra.

·        Njeriun e bëjnë të përjetshëm veprat e tij.

·        Detyra jonë kryesore ndaj njerëzisë është të studiojmë dhe të mësojmë (të tjerët) pa u mërzitur.

·        Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

·        Më parë se për pasurinë, mjeshtërinë dhe tregtinë e një bashkësie (njerëzore), duhet menduar për edukimin e saj, sepse edukata e mirë është baza e bashkësive njerëzore.

·        Njeriu mirret me dituri dhe me shkencë gjatë gjithë jetës së tij. Në fëmijëri i mëson ato, në rini i vë në zbatim e në pleqëri mëson të tjerët.

·        Njerëzit janë të njejtë para natyrës, edukata i bën të dallohen (njëri nga tjetri).

·        Njeriu me sa të rrojë më shumë sheh dhe më shumë mëson.

·        Njeriu në të njëjtën kohë është edhe nxënës edhe mësues.

·        Duhen shumë mend që të mund të shoqërohesh me njerëz pa mend.

·        Sikundër që trupi ka nevojë për pastërti ashtu edhe shpirti për arsim.

·        Si flaka e shkrepsës me kokë poshtë, që është më e fortë, ashtu edhe virtytet e dijetarit të rënë në fatkeqësi duken më qartë.

·        Shërbimin që bën arsimi për përmirësimin e një kombi, ligji s’mund ta bëjë kurrë.

·        Dituria është e gjatë, jeta e shkurtër.

·        Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

·        Ato çka di njeriu, në krahasim me çka nuk di, janë kurgjë.

·        S’mund të njihet për dijetar askush, pos atij që mposht epshin e vet.

·        Dijetar (filozof) është ai që i përshtatet puna fjalës së tij e fjala opinionit të tij.

·        Zgjuarësia është një dritë hyjnore, ndriçimi i së cilës ndrit jo vetëm sipërfaqen e sendeve, por edhe brendinë e tyre.

·        Babai që neglizhon edukimin e së bijës, përgatit turpin e vet dhe shkatërimin e dhëndrit të tij.

·        Një komb endacak me moral të shëndoshë është një mijë herë më i pëlqyer se një komb i qytetëruar me moral të prishur.

·        Dijetari (filozofi) nuk ndjek çdo zakon të vendit të tij, por përpiqet për zhdukjen e zakoneve të liga të bashkëkombësve të tij.

·        Dajaku e bën të paedukuar njeriun e edukuar; të paedukuarit ia shton edhe më shumë atë.

·        Grada e qytetërisë dhe e moralit të një populli kuptohet nga këngët dhe lojërat e tij.

·        Gjithësecili dëshiron t’i shohë njerëzit e mëdhenj, por më mirë është të shohësh veprat e tyre, d.m.th. të shohësh ata vetë, sepse idetë e tyre s’kuptohen nga fytyrat e tyre, por dallohen nga veprat e tyre.

·        Mos e qorto atë që ka rënë në greminë pse nuk i dëgjoi këshillat tuaja, as mos e këshillo përsëri. Po e nxorre nga gremina që ka rënë, atëherë ai panon këshillat e tua.

·        Mendojmë se njeriu vdes dhe shkon, mirëpo të vdekurit janë ata që edukojnë fëmijët tanë, që na mësojnë dituritë dhe shkencat, kur marrim në dorë një libër dhe e lexojmë në vetmi në një çip dhe, sipas rastit, ata na bëjnë të qeshim apo të qajmë.

·        Biseda lind nga mendimi; biseda pa mendim nuk eshtë bisedë, është grindje.

·        Ai që pranon këshilla, është më i madh se ai që jep, sepse, sa lehtë është të japësh këshilla. aq rëndë është t’i pranosh.

·        Kush nuk dëshiron të humbasë për jetë privilegjet e tij, duhet të lëshojë ca prej tyre me dëshirën e tij, sepse druri rritet më shumë kur krasitet.

·        Ai që nuk është në gjendje të ecë në rrugë të sheshtë, mos e shtrëngo t’i ngjitet malit.

·        Aq sa ka nevojë personi me përvojë, por i paditur, për ndihmën e dijetarit, edhe dijetari i papërvoje ka po aq nevojë për ndihmën e atij që ka përvojë, por që nuk është i ditur.

·        Po të nderoheshin dhe të çmoheshin dijetarët kur janë gjallë ashtu sikundër lartësohen pas vdekjes së tyre, nuk do të mbetej njeri pa u bërë dijetar në botë.

·        Mëson shumë ai që plotëson çka di dhe përpiqet të përvetësojë çka nuk di, ai që le mangut çka di dhe çohet të mësojë gjëra të tjera, nuk mëson kurrëgjë.

·        Njeriu ka nevojë për arsim ashtu si bima për ujë. Ashtu sikundër që thahet pema kur është e njomë, po nuk u vadit, edhe njeriu thahet shpirtërisht po nuk u edukua qysh në fëmijëri (vogëli), sepse nuk i mbetet gjë për t’i shërbyer njerëzimit.

·        Njeriu, para së gjithash, duhet të mësojë shkallën e paditurisë së tij.

·        Konfucio thot: “Njeriu me mendje të përsosur dhe me përvojë s’ngutet kur do të vendosë për një punë; guximtari nuk trembet nga asnjë gjë dhe ai që do t’i shërbejë njerëzimit nuk ndikohet nga mirëqenia apo fatkeqësia e tij.”

·        Në qoftë se ka dy dijetarë të pagabueshëm, njëri është prova.

·        Idetë e mëdha formohen te shpirtërat e mëdhenj.

·        Sa ka frikë kusari nga qeveria, edhe tirani aq trembet nga shkrimtarët, e sidomos nga historianët.

·        Nuk duhet dyshuar për ndershmërinë e atij njeriu që e shajnë dhe e përbuzin lajkatarët.

·        Është trimëri e madhe të heshtësh në tubimin e lajkatarëve.

·        Historia është një procesverbal, i cili ligësitë e shekullit të tanishëm ia përcjell për gjykim gjykatës së opinionit publik të shekujve të ardhshëm.

·        Paanësia është ajo që shkruan historinë, historia që shkruhet nga anësia, nuk është histori, është përrallë.

·        Epokat që përmenden shkurt në histori, janë epokat më të lumtura të njerëzisë.

·        Vetëm opinioni publik është baza e lirisë, forca e edukimit, udhëheqës i qeverive.

·        Merita dhe talenti që qëndrojnë të heshtur dhe të fshehur në periudhën e tiranisë, fillojnë të ndriçojnë porsa lind drejtësia.

·        Kalben njerëzit e ndershëm aty ku lartësohen lajkatarët.

·        Modestia dhe thjeshtësia është një e mirë, të cilën çdo njeri dëshiron ta shikojë te tjetri, por nuk don ta ketë vetë.

·        Qeverisja e racës njerëzore me edukim është shumë më e lehtë se qeverisja me ligj.

·        Zotësia, për të cilën në gjendje të qetë nuk pyet kush, kërkohet në kohën e rrezikut.

·        Nuk mund të gjuash në bulevard; zbulimet e deritashme janë bërë nga ata që shëtisin në rrugët e ngushta të diturisë dhe të shkencës.

·        Njeriu mund të humbë çdo liri të tij, por nëse e ruan lirinë e mendimit, prapëseprapë i lirë është.

·        Fjala e gjatë ka kuptim të shkurtër.

·        Fjalët e gjata të shumtën e herës fliten nga mungesa e aftësisë për të shfaqur qëllimin me pak fjalë; nga fjalët që disa flasin gjatë një ore nuk mund të nxirret as një kuptim që mund të tregohet me dy fjalë të vetme.

·        Po t’i bësh ndonjërit ndonjë padrejtësi dhe të mos shohësh kundërshtim nga ai, mos vazhdo në atë punë duke thënë se e gjeta rastin, sepse kali që bart një peshë prej një kuintali nuk mund të bartë 2 kuintalë.

·        Personat me influencë, që duan të ahmerren kundër dijetarëve, po t’i shtypin ata, u kanë shërbyer qëllimeve të tyre. Për t’u ahmarrë kundër tyre duhet t’u falin gjëra, duke u prishur moralin dhe ulur famën e tyre.

·        Mendimi s’kuptohet nga sasia, por nga pesha; mendimi i një dijetari nuk mund të krahasohet me mendimin e një mijë injorantëve.

·        Sa zor është për njerëzit e mësuar të bëjnë pasuri, aq i vështirë është mësimi për të pasurit.

·        Nënshtetasit e atij sunduesi, të cilit shkopi i drejtësisë i shkëlqen më shumë se shpata e trimërisë, janë të qetë e armiqet të shpartalluar.

·        Shumë rrallë del e mundur dhelpëria në luftë me nderin

·        Ata që i zë gjumi i pakujdesisë me nananinat e lajkatarëve, janë fëmijë në botën e mendjes e të zotësisë.

·        Njeriu i pajisur me edukatë dhe me moral të mirë, në çdo gjendje që të ndodhet, prapëseprapë njeri është; njeriu që është i privuar nga këto dy të mira mund të jetë çdo gjë në botë, por njeri nuk mund të jetë.

·        Mësimi më i madh në këtë botë është vështirësia; s’ka sukses ai që nuk has në vështirësi.

·        Atdhetaria dhe humanizmi bëhet me punë e jo me fjalë; kush tregohet i tillë me fjalë, është nje mashtrues.

·        Thjeshtësia është stolia e atyre që janë të edukuar dhe të mësuar.

·        Të gjithë e duan thjeshtësinë, disa e lavdojnë. pak vetë e zbatojnë, asnjëri nuk e dëshiron.

·        Gjuha është një organ i trupit. Nga ajo mjekët kuptojnë gjendjen shëndetësore të trupit e dijetarët atë të mendjes.

·        Njeriu, që të bëhet edhe më i zoti, nuk duhet të harrojë atë që ka mësuar.

·        Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes, aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

·        Ashtu si ka nevojë trupi për ushqim, edhe shpirti ka nevojë për edukim.

·        Të shumtën e herës janë të barabarta prirjet e njeriut ndaj së mirës dhe së keqes; veçse kontakti dhe edukimi dobëson njërën anë e forcon anën tjetër. Është lehtë të zhdukësh ligësitë natyrale të njeriut me anë të edukimit; por është e pamundshme të largosh ligësitë që i ka rrënjosur në zemër të njeriut edukimi i keq dhe kontakti me njerëz të ligj.

·        Ashtu sikundër që gratë të shumtën e herës mbajnë në dorë një pasqyrë për të rregulluar të metat e stolisë së tyre, edhe shoqëria njerëzore nuk duhet ta largojë nga sytë pasqyrën e diturisë e të shkencës dhe të përpiqet që të përmirësojë të metat që sheh.

·        Po të luajë mësuesi ç’ka nuk bëjnë nxënësit.

·        Qëllimi i fjalës është të thuash atë çka duan të mësojnë ata që dëgjojnë, ose të thuash një gjë që duan ta dëgjojnë. Mirëpo, nëntëdhjetë e nëntë për qind e fjalëve që fliten thuhen vetëm pse don të flasë ai që flet.

·        Nuk është për t’u çuditur po nuk u pa patriotizëm prej atyre që shiten si atdhedashës, sepse duke shitur herëpashere, natyrisht, u është sosur.

·        Po deshe të kuptosh se cilin e do një fëmijë, jepi një dhuratë dhe shiko se kujt ia tregon, ai është ai që fëmija e do më shumë; po deshe të provosh se cilin do më shumë gruaja, provo të kundërtën e kësaj.

·        Gratë që kanë marrë një edukim të pakët, nuk i kënaq e mira me punë të vogla; por ato që janë të edukuara me të vërtetë, dinë se kjo është puna kryesore e tyre.

·        Dituria nuk është për të poshtëruar të paditurit e për t’u bërë kryelartë, por është për të pasur dhimbësuri për të paditurit, për t’i stërvitur ata sa të jetë e mundshme, që t’i bësh ata të përfitojnë nga dituria që ke

·        Më i ligu i kopracëve është ai i diturisë, domethënë ai që nuk do të përfitojë njeri nga ato që di ai.

·        Eshtë skllavëri t’i nënshtrohesh dëshirës së një njeriu, por nuk është t’i nënshtrohesh një ligji dhe rregulli. Gjithçka në natyrë, të gjithë yjtë që janë në qiell i nënshtrohen një ligji e një rregulli.

·        Ata që janë bërë të përmendur me anë të veprave të tyre, ndoshta i kanë pasur fqinjtë e tyre më të urtë dhe më të ditur se ata vetë; por pasi ata s’kanë ndonjë vepër, nuk i njeh njeri.

·        Në vend që t’i ai’rohesh një pasaniku, afroju një dijetari; kopracia e pasanikut s’të lë të përfitosh nga të mirat e tij; nga dituria e dijetarit, përveç që do të përfitosh, edhe nuk do të humbësh nderin tënd.

·        Shumë mbrapështi që shihen te njerëzit, u janë futur me përdhunë nga prindërit dhe edukuesit e tyre, duke menduar se po i edukojnë.

·        Elokuencë e vërtetë është të thuash plotësisht atë çka është për t’u thënë dhe të mos thuash gjë tepër saj.

·        Nuk i thuhet frikacak çdo njeriu që nuk është trim; ka shumë shkallë në mes trimërisë e frikës.

·        Turma është armike e arsyes dhe e së drejtës. Po t’i përshtatet një gjë arsyes dhe së vërtetës, tërheq përbuzjen e turmës; gjërat që nuk i mbështeten asnjë arsyeje dhe që janë në kundërshtim me të vërtetën, janë gjithmonë të pëlqyera nga turma.

·        Njeriu që s’ka mundur të edukojë fëmijët e tij, dëshiron të bëhet edukator i fëmijëve të mbretit

·        Gjysma e atyre që mësojnë dituri, mësojnë për të jetuar, gjysma tjetër për t’i treguar botës se janë të ditur, dhe një për qind mëson për të ditur çka s’di.

·        I mençuri tregon shumë gjëra me pak fjalë; i marri flet tërë ditën dhe nuk tregon asgjë.

·        Njeriu i mirë asnjëherë nuk arrin të ahmerret; derisa armiku i tij të jetë i fortë, nuk është në gjendje t’i bëjë gjë, kur do ta gjejë armikun të dobët, e mund mëshira dhe i ikën dëshira për t’u ahmarrë.

·        A mund të dyshohet se ka një dërrasë mangut njeriu që mendon vetëm për veten e tij e jo për një miliard njerëz?

·        A ka të drejtë të quhet njeri ai, që nuk mendon për njerëzimin?

·     Kush mëson të tjerët, mëson më shumë se ata që mësohen; kush shkruan, përfiton më shumë se ata që lexojnë.

·        Lulja rritet me diell, por thahet nga vapa e madhe; njeriu edukohet me arsim, por rëndimi me mësime në fëmijëri jashtë forcës së tij e dërmon. Ashtu sikundër bima që ka nevojë për nxehtësi, ujë e freski, edhe njeriu bashkë me arsim dhe edukim ka nevojë edhe për zbavitje e shëtitje.

·        Kush zotëron veten e tij, nuk zotërohet nga asnjeri; nuk e mund dot asnjeri atë që mund epshet e tij.

·        Dashuria për atdheun lind nga dashuria për familjen.

·        Lumturia e një kombi varet nga edukimi i femrës së tij.

·        Natyra ndikon dhe sundon në zemrën e njerëzve me anën e grave.

·        Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilperën e në të majtën librin.

·        Çka zbavit elitën, nuk zbavit dot turmën; çka zbavit turmën, neverit elitën.

·        Përvoja është një shkollë, mësimet e së cilës kushtojnë shtrenjtë, por për shumë njerëz nuk ka tjetër shkollë për t’u edukuar./KultPlus.com

Çfarë i shkruante Sami Frashëri Jeronin de Radës në vitin 1881

Posted on by Kult Plus

Sami Frashëri, (1850-1910) , një nga rilindasit dhe nacionalistët më të flaktë për çështjen shqiptare në shekullin e XIX është një figurë qendrore e kombit shqiptar.

Është një personalitet dhe funksionar i perandorisë osmane, por njëkohësisht përparimtar me ide perëndimore bashkëkohore që mendonte për një Shqipëri të pavarur si komb-shtet.

Në kohën kur ‘’E sëmura e Bosforit’ po bëhej gati të përdorte akoma levat e saj mbi Ballkanin, kur shtetet e Ballkanit mendonin më shumë të zhvasnin sesa të jetonin në paqe, shumë personalitete shqiptare që jetonin jashtë atdheut  u vunë në lëvizje.

Samiu ishte një personalitet në fushën e kulturës që përdorte 9 gjuhë të huaja, dije të gjera në shumë fusha të shkencave shoqërore si dhe të natyrës, enciklopedist dhe publicist.

Në lidhjet e shumta dhe letrat epistolare që ka me shumë personalitete të kohës ai ka një letër shumë interesante me një personalitet tjetër të mendimit dhe iluminizmit shqiptar, Jeronin de Radës.

Më poshtë janë shprehur mendimet e Sami Frashërit për situatën e krijuar në ato vite, lufta për bashkimin e shqiptarëve, problemin themelor të gjuhës dhe fesë si dhe problemi i Shqipërisë për ndarjen dhe luftën nga shtetet ballkanike, ndikimin e Turqisë.

Ndë Kostandinupojë më 20 të shkurtitë 1881

Zot i nderçur’ e vëlla i dashurë

Përgjigjemi në dy letra të zotërisë sate, njera shkruarë më 28 të sht Mërtirit (novembre), tjatra më 2 të shkurtit (fevrier) 1881. Edhe të lutemi të na ndjejsh që mënuamë të përgjigjeshimë mbë kohë në të parët.

Kemi kënduarë, që motit, këngëtë që ke mbledhurë e punëratë që ke bërë zotëria Jote në gjuhët tënë e për kombinë tënë edhe i kemi pëlqyerë shumë, sikundrë edhe gramatikënë e zotit të nderçurë djalit zotërisë satë z Giussep Radësë, të cilit i gëzohemi edhe e përqafojmë vëllazërisht.

Të përgjigjemi përpara për punët t’allfabetësë: Allfabeta, që ka bërë shoqëria jonë na duketë se është shum’ e leht e e plotë, edhe gjuha jonë shkruehtë me të fort mirë.

Kjo allfabetë ësht’ edhe e pëlqyerë e e dheksurë prej gjithë shqiptarëvet, e sot është e përhapurë nëpër gjithë Shqipërinë. P’andaj na duketë që s’është nevojë të kërkojmë tjetërë alfabetë.

Për punët të fletësë (a ditaresë) jemi menduarë që kohët, edhe shumë herë kemi kërkuarë pandaljenë (la permission) nga kuvern’ e turkutë, po s’na është dhënë; e turku nukë do xjuarjenë e shqiptarëvet edhe lindjen e Shqipërisë përsëri, po do t’e ketë fjetur’e të verbërë.

Kemi shumë nevojë po do t’e sjellë puna që t’e nxjerëm (le publier) në Shqipëri, nukë me gjuhëra shumë po vetëm në gjuhët shqip të pandemë e të njëjtë, sikundrë duhetë të jetë edhe Shqipëria, se shumë gjuh’ë e shumë djalekta sjellinë, ndarje e mërgimi.

Vërtet sot kemi disa djalekta, po këto nukë janë të huaja njera nga jatera; po ca nga fraset edhe nga fjalët e gjuhësë kanë humburë më ca anë të Shqipëris’e të kolonivet e kanë rojturë më ca anë të tjera, shumë fjalë, pase e mbrujtime të fjeshta e të mira që rojnë në Shqipëri janë humburë nëpër kolonit, shumë të tjera janë humburë në Shqipëri e rojnë nëpër koloni(a kolonjat), kshu edhe në mest të Gegërisë e të Toskërisë edhe të gjithë këtyre fjalëve e fraseve bashkë, edhe gjuha shqip do të bëhetë e begatë (riche), e gjerë e do të shpëtonjë nga të pasurit nevojë më fjalë të huaja, edhe gjithë djalektatë do të gjendenë të gjitha të bashkuara e të përzjera.

Të vimë në punët e ndarjes Shqipërisë më tri degë të bashkuara (a trois etats confederes). Kjo punë as e mirë na duketë, as mund të bënetë kurrë në Shqipëri; se e para nukë duamë të ndahemi, po duamë të bashkohemi satë muntmë më teprë; e dyta, Shqipëria nuk ësht’ ndarë pas fevet, edhe shqiptarët e çdo feje nukë janë të ndarë më vet’he po gjendenë të bashkuarë më çdo anë, përveç në Shqpëri të poshtërme që s’ka katolikë.

Shumë fara e fise  janë që pushtojnë muhametanë e të krishterë, edhe një i krishterë është m’i aftrë me një muhamentan që ka në farët të ti, se nga një i krishterë që është nga një farë e tjatërë; edhe me të gjithë të pjekurit  të huajët, do-me-thënë të turqet, të krekërvet, të shqehet (des slaves) e të tjerëve, që rahana nat- e ditë të na ndajn’ e të na çajnë, vëllazëria në mest tënë nukë na është prishurë, edhe të gjithë shqiptarëtë duanë të quhenë vëllezërë edhe djemt’ e një mëmëdhethi të dashurë; edhe në ka më nonjë anë ndarje duhet t’e çkulim e t’e hedhimë poshtë, duke lënë fetë për në kish’ë për në xhami, e duke bërë gjithë vëllezërë sikundrë n aka bërë natura e sikundrë kemi qënë të moti.

Pun’ e vëllazërisë shqiptarëvet edhe e bashkimit e e ngjalljes Shqipërisë është pun’ e Lidhjesë (de la Ligue) që e ka zënë punënë shëndoshë edhe po vete gjithënjë mbarë; pun’ e të ngjallurit të gjuhësë shqip edhe të bashkuarit të djalektavet t’asaj e të ndritësuarit të kombit tënë që është një pun’ë e shenjtëruarë t’e mbaronjë pa ndihmën e burave si zotëria Jote e si të tjerë djem e të ndrituarë të mëmëdhethit tënë që janë në kolonjat e Italisë e gjetëk.

Po tani nuk po vemi përpara si duamë se gjendemi në një vënt që s’ka dliri(liberte) e papengim për të këtilla punëra, edhe më teprë sot që mbretëri e turkut ka zën’ e s’zë besë më shqiptarët, po i vështron si armiqt e saj.

Punërat që po bën lidhja e Shqipërisë në Gegëri, që nonjë muaj e tëhu, mbase nuk i kini dëgjuarë, se fletët e Evropesë nukë bëjnë shumë fjalë , duk me qënë që më nj’anë Turqia nukë le të dëgjohenë nëpër botët më nj’anë armiqtë tanë greqt’ e shqehtë, duanë t’i tregojnë të vogëla e të mosgjëjta.

Lidhja e shqiptarëvet që ka kërthizën në Pizdren, në Gegëri, ka kërkuarë shumë herë që nga tre vjet e tëhu, bashkim’i i Shqipërisë më një provincë me otonomi po mbretëria gjer më sot e kish gënjyerë me fjalë, edhe s’ka dashurë të bënjë gjë farë për Shqipërinë.

Këtë herë shqipëtarëtë e kupëtuanë fort mirë që mbretëria nukë do të bënjë gjë kurrë për ta, edhe Lidhje e Pizdrenit pa nevojë të bashkojë Shqipërin’ e t’ë bënjë një me otonomi, e mbase me ç’këputje (indepedance) fare, pas punës, kështu Lidhja mori emërin e kuvernos të përdorme (gouvernement provisoire) edhe përzuri kuvernatorëtë turq nga gjithë vilajet i Kosovësë edhe nga Pizdreni, nga Djakova, nga Tetova, nga Dibra etj.

10000 shqipëtarë të armatosurë kanë zënë Ysqypnë (Shqupnë) edhe udhënë e hekurtë; 10000 të tjerë bëhenë gati për të unjurë në Toskëri.

Për pakë kohë do të dëgjoni një ngritje (revolution) të madhe në Shqipëri. Në u bëftë dot Shqipëria më vet’he, nukë do të kemi nevojë për prensër, as të krishten’ as muhametanë, që të na rjepën e të na pinë gjaknë’ vëndi ynë munt edhe do të kuvernohetë prej një farë dhmokratije prej pleqet, sikundrë kanë qenë prindët tanë që motit, edhe sikundrë jan’ edhe sot malësit’ e Shqipërisë, që janë thuase të dlirë e më vetehë.

Po të mbarohetë kjo punë, atëherë [krijohen mundësi] edhe për fletët edhe për të shkelurit e këngëvet të zotërisë s’ate e të tjera. Të falemi me nder e me shumë dashuri.

Sami Frashëri  (marrë nga vepra 2 e Sami Frashërit)

Përgatiti Eugent Kllapi/diasporashqiptare/ KultPlus.com

Thënie nga Sami Frashëri, një prej mjendjeve më të ndritura të Rilindjes Kombëtare

Posted on by Kult Plus

Sami Frashëri ishte një nga personazhet më të njohur dhe mendjet e ndritura të periudhës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Gjatë jetës së tij intensive ai shkroi më shumë se 50 vepra, si fjalorë, enciklopedi, drama, vepra letrare etj., ndër të cilat edhe veprën “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”, e cila vlerësohet edhe si “Traktati politik i çështjes kombëtare shqiptare”.

Më poshtë po sjellim disa nga shprehjet më të bukura të Sami Frashërit:

Përvoja është një shkollë, mësimet e së cilës kushtojnë shtrenjtë.

Duhen shumë mend që të mund të shoqërohesh me njerëz pa mend.

Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

Mendimet e larta gjenden në fjalë të shkurtëra.

Ato çka di njeriu, në krahasim me çka nuk di, janë kurgjë.

Kush zotëron veten e tij, nuk zotërohet nga asnjeri; nuk e mund dot asnjeri atë që mund epshet e tij.

Ai që pranon këshilla është më i madh se ai që jep, sepse, sa lehtë është të japësh këshilla, aq rëndë është t’i pranosh.

Ai që nuk është në gjendje të ecë në rrugë të sheshtë, mos e shtrëngo t’i ngjitet malit.

Njeriu, para së gjithash, duhet të mësojë shkallën e paditurisë së tij.

Paanësia është ajo që shkruan historinë, historia që shkruhet nga anësia, nuk është histori, është përrallë.

Sa ka frikë kusari nga qeveria, edhe tirani aq trembet nga shkrimtarët, e sidomos nga historianët.

Nuk duhet dyshuar për ndershmërinë e atij njeriu që e shajnë dhe e përbuzin lajkatarët.

Atdhetaria dhe humanizmi bëhen me punë e jo me fjalë; kush tregohet i tillë me fjalë, është nje mashtrues.

Historia është një procesverbal, i cili ligësitë e shekullit të tanishëm ia përcjell për gjykim gjykatës së opinionit publik të shekujve të ardhshëm.

Kalben njerëzit e ndershëm aty ku lartësohen lajkatarët.

I mençuri tregon shumë gjëra me pak fjalë; i marri flet tërë ditën dhe nuk tregon asgjë.

Edukimi nuk humb te njeriu me mendje dhe zgjuarësi të kufizuar, por mendja dhe zgjuarësia humbin te njeriu i paedukuar.

Një komb që nuk është në gjendje të dallojë lirinë nga robëria, është një fëmijë që ka nevojë të vazhdojë në shkollën foshnjore.

Dituria dhe shkenca i jep njeriut një armë në dorë, edukata e stërvit në përdorimin e asaj arme. Njeriu që nuk është i zoti të përdorë armën, po t’i jipet në dorë mund të vrasë shokët e vet; edhe një dijetar pa edukatë dhe me vese të liga, me diturinë e tij dëmton veten dhe të tjerët.

Mendja e një kombi është arsimi, zemra e tij ështe morali i përgjithshëm.

Arsimi dhe qytetërimi i ngjajnë diellit që kur lind ndriçon vetëm majat e maleve të larta me një dritë të zbetë por pa shkuar gjatë i forcohet drita dhe nga shkëlqimi i tij përfitojnë përrenjtë më të thellë dhe fushat e luginat.

Njeriun e bëjnë të përjetshëm veprat e tij.

Më parë se për pasurinë, mjeshtërinë dhe tregtinë e një bashkësie (njerëzore), duhet menduar për edukimin e saj, sepse edukata e mirë është baza e bashkësive njerëzore.

Njeriu mirret me dituri dhe me shkencë gjatë gjithë jetës së tij. Në fëmijëri i mëson ato, në rini i vë në zbatim e në pleqëri mëson të tjerët.

Njerëzit janë të njejtë para natyrës, edukata i bën të dallohen (njëri nga tjetri).

Njeriu me sa të rrojë më shumë sheh dhe më shumë mëson.

Njeriu në të njëjtën kohë është edhe nxënës edhe mësues.

Shërbimin që bën arsimi për përmirësimin e një kombi, ligji s’mund ta bëjë kurrë.

Dijetar (filozof) është ai që i përshtatet puna fjalës së tij e fjala opinionit të tij.

Zgjuarësia është një dritë hyjnore, ndriçimi i së cilës ndrit jo vetëm sipërfaqen e sendeve, por edhe brendinë e tyre.

Dajaku e bën të paedukuar njeriun e edukuar; të paedukuarit ia shton edhe më shumë atë.

Grada e qytetërisë dhe e moralit të një populli kuptohet nga këngët dhe lojërat e tij.

Gjithësecili dëshiron t’i shohë njerëzit e mëdhenj, por më mirë është të shohësh veprat e tyre, sepse idetë e tyre s’kuptohen nga fytyrat e tyre, por dallohen nga veprat e tyre.

Mos e qorto atë që ka rënë në greminë pse nuk i dëgjoi këshillat tuaja, as mos e këshillo përsëri. Po e nxorre nga gremina që ka rënë, atëherë ai panon këshillat e tua.

Biseda lind nga mendimi; biseda pa mendim nuk eshtë bisedë, është grindje.

Kush nuk dëshiron të humbasë për jetë privilegjet e tij, duhet të lëshojë ca prej tyre me dëshirën e tij, sepse druri rritet më shumë kur krasitet.

Aq sa ka nevojë personi me përvojë, por i paditur, për ndihmën e dijetarit, edhe dijetari i papërvoje ka po aq nevojë për ndihmën e atij që ka përvojë, por që nuk është i ditur.

Mëson shumë ai që plotëson çka di dhe përpiqet të përvetësojë çka nuk di, ai që le mangut çka di dhe çohet të mësojë gjëra të tjera, nuk mëson kurrëgjë.

Njeriu ka nevojë për arsim ashtu si bima për ujë. Ashtu sikundër që thahet pema kur është e njomë, po nuk u vadit, edhe njeriu thahet shpirtërisht po nuk u edukua qysh në fëmijëri, sepse nuk i mbetet gjë për t’i shërbyer njerëzimit.

Idetë e mëdha formohen te shpirtërat e mëdhenj.

Edukimi nuk është për ta zhveshur njeriun nga natyra, por për të ushqyer moralin e tij brenda natyrës së tij.

Epokat që përmenden shkurt në histori, janë epokat më të lumtura të njerëzisë.

Vetëm opinioni publik është baza e lirisë, forca e edukimit, udhëheqës i qeverive.

Merita dhe talenti që qëndrojnë të heshtur dhe të fshehur në periudhën e tiranisë, fillojnë të ndriçojnë porsa lind drejtësia.

Modestia dhe thjeshtësia është një e mirë, të cilën çdo njeri dëshiron ta shikojë te tjetri, por nuk don ta ketë vetë.

Qeverisja e racës njerëzore me edukim është shumë më e lehtë se qeverisja me ligj.

Njeriu mund të humbë çdo liri të tij, por nëse e ruan lirinë e mendimit, prapëseprapë i lirë është.

Fjala e gjatë ka kuptim të shkurtër.

Mendimi s’kuptohet nga sasia, por nga pesha; mendimi i një dijetari nuk mund të krahasohet me mendimin e një mijë injorantëve.

Sa zor është për njerëzit e mësuar të bëjnë pasuri, aq i vështirë është mësimi për të pasurit.

Shumë rrallë del e mundur dhelpëria në luftë me nderin.

Mësimi më i madh në këtë botë është vështirësia; s’ka sukses ai që nuk has në vështirësi.

Thjeshtësia është stolia e atyre që janë të edukuar dhe të mësuar.

Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes, aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

Ashtu sikundër që gratë të shumtën e herës mbajnë në dorë një pasqyrë për të rregulluar të metat e stolisë së tyre, edhe shoqëria njerëzore nuk duhet ta largojë nga sytë pasqyrën e diturisë e të shkencës dhe të përpiqet që të përmirësojë të metat që sheh.· Po të luajë mësuesi ç’ka nuk bëjnë nxënësit.

Nuk është për t’u çuditur po nuk u pa patriotizëm prej atyre që shiten si atdhedashës, sepse duke shitur herëpashere, natyrisht, u është sosur.

Dituria nuk është për të poshtëruar të paditurit e për t’u bërë kryelartë, por është për të pasur dhimbësuri për të paditurit, për t’i stërvitur ata sa të jetë e mundshme, që t’i bësh ata të përfitojnë nga dituria që ke.

Më i ligu i kopracëve është ai i diturisë, domethënë ai që nuk do të përfitojë njeri nga ato që di ai.

Elokuencë e vërtetë është të thuash plotësisht atë çka është për t’u thënë dhe të mos thuash gjë tepër saj.· Nuk i thuhet frikacak çdo njeriu që nuk është trim; ka shumë shkallë në mes trimërisë e frikës.

Turma është armike e arsyes dhe e së drejtës. Po t’i përshtatet një gjë arsyes dhe së vërtetës, tërheq përbuzjen e turmës; gjërat që nuk i mbështeten asnjë arsyeje dhe që janë në kundërshtim me të vërtetën, janë gjithmonë të pëlqyera nga turma.

Njeriu i mirë asnjëherë nuk arrin të hakmerret; derisa armiku i tij të jetë i fortë, nuk është në gjendje t’i bëjë gjë, kur do ta gjejë armikun të dobët, e mund mëshira dhe i ikën dëshira për t’u hakmarrë.

Lulja rritet me diell, por thahet nga vapa e madhe; njeriu edukohet me arsim, por rëndimi me mësime në fëmijëri jashtë forcës së tij e dërmon. Ashtu sikundër bima që ka nevojë për nxehtësi, ujë e freski, edhe njeriu bashkë me arsim dhe edukim ka nevojë edhe për zbavitje e shëtitje./libohova.com/Kultplus.com

‘Alfabetarja e gjuhës shqipe’ dhe kontributi i Jani Vretos, Sami Frashërit e Pashko Vasës

Posted on by Kult Plus

“Alfabetarja e gjuhës shqipe” u botua me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, në Stamboll më 27 shkurt 1879.

Për ta kuptuar rëndësinë e këtij botimi, duhet të kthehemi pas në kohë e në histori. Kujtojmë se shqipja, me sa dokumentohet deri tani, filloi të shkruhet që nga shekulli XV me alfabetin latin, të plotësuar me pesë shkronja të posaçme. U shkrua dhe me shkronja greke e, pas pushtimit turk, edhe me alfabetin turk-arab.  Rruga tjetër që u ndoq, është ajo e krijimit të alfabeteve origjinale me përhapje të kufizuar.

Që në fillimet e lëvizjes për çlirim nga Turqia, çështja e alfabetit doli në plan të parë: pa të nuk mund të flitej për Rilindje të popullit shqiptar.  Prandaj me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, më 27 shkurt 1879 u botua në Stamboll “Alfabetarja e gjuhës shqipe“. Ishte një nga veprimtaritë më të rëndësishme të patriotëve shqiptarë të Stambollit, të cilët më 12 tetor 1879 themeluan “Shoqërinë e të Shtypurit të Shkronjave Shqip”, shoqëri kulturore, që kishte për synim të nxiste zhvillimin e kulturës në gjuhën shqipe dhe ta vinte atë në shërbim të çështjes së çlirimit kombëtar nga Turqia. Me alfabetin, plotësonte një nga kërkesat bazë për përhapjen e propagandës atdhetare dhe i hapte rrugën botimeve të para serioze të Rilindjes sonë Kombëtare.

Libri “AΛFABETARE E GLÚHESE ΣQIP” është përgatitur,pra, nga Shemsudin Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj., dhe është botuar në Stamboll më 1879. Një kopje e librit, me kapakë kadife të kuqe të shkruar me shkronja ari, i është dhuruar Sulltan Abdyl Hamitit II, i cili ka ditur të flasë shqip.

“Alfabetarja e gluhësë shqip”, botuar vetëm pak muaj pas miratimit të alfabetit të Stambollit, është një vepër kolektive. Në të janë përfshirë shkrimet e Sami Frashërit: “Gjuha Shqip” dhe “Dheshkronjë”; të Jani Vretos: “Udhë e të shkruarit të gjuhësë Shqip”, “Për Gjithëçishtënë dhe për Zon’e jetësë edhe për Njerinë, botën’ e vogëlë”, “Numerëmësonjë”; të Pashko Vasës: “Shqypnija e Shqyptârt”, të Koto Hoxhit: “Porosit’ e Tovitit mbë të birë”.  Siç shihet nga përmbajtja, “Alfabetares së gjuhës shqipe” nuk është thjesht një tekst abetareje. Përveç abetares në të përfshihen edhe lëndë të tjera si: gramatikë, histori, aritmetikë, edukatë shoqërore dhe morale.

Në gjirin e saj, siç u përmend, bashkëpunuan ngushtësisht myslimanë të mëdhenj si vëllezërit Frashëri, katolikë të shquar, si Pashko Vasë Shkodrani e ortodoksë të mësuar e atdhetarë si Jani Vreto: ishte pra model i bashkëpunimit ndërmjet feve në shërbim të Atdheut. Vlerat e kësaj abetareje, që me të drejtë është quajtur “një vepër themelvënëse”, janë të gjera dhe të shumanshme. Kjo vepër përbën një prej gurëve themeltarë në proçesin ripërtëritës dhe ripërcaktues të gjuhësisë shqiptare.

Në “Alfabetare…” trajtohen disa nga problemet më themelore të kohës, në plane të ndryshme: politik, idelogjik, kulturor dhe arsimor që kishte shtruar për zgjidhje Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ky tekst, si rrallë ndonjë tjetër, shkon në unison me ato ngjarje, duke u bërë jehonë, duke zbatuar pjesë të veçanta të programit për çlirimin kombëtar dhe shoqëror.

Gjithsesi çështja e alfabetit të shqipes do të zgjidhej përfundimisht vetëm me Kongresin e Manastirit, që u mblodh më 14 nëntor 1908, ku u hartua një alfabet i ri me shkronja latine. Është alfabeti që përdorin edhe sot e kësaj dite gjithë ata, të cilët shkruajnë shqip. / KultPlus.com

Sami Frashëri: Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. / KultPlus.com

173 vjet nga lindja e Sami Frashërit, figurës qendrore të Rilindjes

Posted on by Kult Plus

Më 1 qershor 1850, lindi rilindasi i shquar shqiptar Sami Frashëri.

Që herët ai u largua nga vendlindja e tij, fshati malor i Frashërit dhe u vendos në Stamboll. Gjatë jetës së tij u shqua si mendimtar, patriot, demokrat dhe iluminist. Në një nga veprat e tij më të njohura “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”, e cila mbahet dhe si manifesti ideologjik i Rilindjes, ai synonte të bënte të ditur se shqiptarët janë një nga popujt më të vjetër të Evropës dhe se gjuha shqipe është një nga gjuhët më të vjetra dhe më të bukura.

Një dimension pak i njohur i veprës së Frashërit ka të bëjë me vlerësimin e rolit të gruas në shoqëri. “Familje do të thotë grua” shkruante Frashëri në libërthin e tij të titulluar “Gratë”, ku përçon mendime përparimtare për kohën e publikimit.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave sjell foton e Sami Frashërit me të bashkëshorten. Në dokumente paraqiten pjesë nga Abetarja e Gjuhës Shqipe, shkruar prej Frashërit. / atsh /KultPlus.com

“Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë”

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. 

/ KultPlus.com

Sami Frashëri: Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. 

/ KultPlus.com

143-vjetori i Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip në Stamboll

Posted on by Kult Plus

Shoqëria e të Shtypurit Shkronja Shqip në Stamboll (1879-1891) është një shoqëri patriotike, kulturore, arsimore e themeluar më 12 Tetor 1879 me nismën e “Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare”.

Në krye të saj u zgjodh Sami Frashëri. Këshilli qendror përbëhej nga Abdyl Frashëri, Pasho Vasa, Jani Vreto, Koto Hoxhi, Zija Prishtina, Hoxha Tahsini etj. Kjo shoqëri njihet edhe me emrat “Shoqëri e Stambollit” dhe “Shoqëri e Shkronjëzave”. Platforma e kësaj Shoqërie u përcaktuan në statutin themeltar (Kanonizmën), të cilin e nënshkruan 28 përfaqësues të shtresave e besimeve të ndryshme nga gjithë Shqipëria. Qëllimi kryesor ishte: “Të mësuarit e të ndriturit të kombit tonë”, “të ngjallurit e gjuhës shqip e të bashkuarit e dialekteve të saj” (Sami Frashëri).

Ajo shtronte para vetes detyra me karakter kombëtar, si: lëvrimin e gjuhës shqipe dhe krijimin e gjuhës letrare, zhvillimin e letërsisë kombëtare, çeljen e shkollave shqipe, ngritjen e një shtypshkronje, botimin e librave (kryesisht teksteve shkollore) dhe të një organi periodik, veprimtarinë kundër prapambetjes ekonomike e sociale etj.

Për realizimin e platformës së saj, Shoqëria themeloi degë, sidomos në kolonitë shqiptare, miratoi alfabetin e përbashkët të gjuhës shqipe të paraqitur nga Sami Frashëri, i cili quhet edhe “Alfabeti i Stambollit”, botoi “Alfabetaren e gjuhës shqip”. / KultPlus.com

Djali i Sami Frashërit themeloi klubin e futbollit “Galatasaray”, fanellat kishin ngjyrat kuq e zi

Posted on by Kult Plus

Ali Sami Yen, shqiptari që ia kushtoi jetën Galatasaray-it dhe futbollit turk.

I biri i Shemseddin Sami Frashërit, njërit prej figurave më të rëndësishme të letërsisë shqipe dhe asaj turke, Ali Sami Yen (Ali Sami Frashëri), përkujtohet në 71-vjetorin e vdekjes,

Ali Sami Yen i cili është themeluesi i klubit gjigant futbollistik nga Stambolli, Galatasaray, ia ka kushtuar gjithashtu jetën futbollit turk.

Biri i dytë i Shemseddin Samiut, Ali Sami Yen është lindur më 20 maj të vitit 1886 në Stamboll.

Ai shkollim e tij të parë e ka marrë nga babai i tij ndërsa më pas është dërguar në liceun e Galatasaray-it. Yen, gjatë arsimit ka ndjekur nga afër zhvillimet politike, letrare dhe sportive të periudhës. Me një grup shokësh të klasës vendosën të krijojnë një klub futbolli. Ali Sami Yen dhe shokët e tij në tetor të vitit 1905 krijuan klubin Galatasaray në një klasë të letërsisë. Ai u bë themeluesi numër një i klubit dhe kryetari i parë.

“Qëllimi ynë është të luajmë kolektivisht si britanikët, të posedojmë një ngjyrë dhe emër dhe t’i fitojmë klubet jo-turke”, ishte synimi i themeluesit të Galatasaray-it, Ali Sami Yen.

Ai ka qenë edhe mesfushori i klubit, një futbollist i dalluar në mesin e të tjerëve ndërsa kah fundi i vitit 1907 në një ndeshje kundër klubit nga rrethi Kadıköy i Stambollit të cilin e fituan me rezultatin 3-0 i ishte thyer këmba. Pas kësaj ai nuk arriti të luaj si më parë dhe i dha fund karrierës në futboll.

– 14 vite kryetar i klubit

Ali Sami Yen, plotë 14 vite ishte kryetari i klubit Galatasaray.

Ai nga viti 1905 kur u themelua klubi e deri në vitin 1918, 13 vite pa ndërprerë ishte kryetari i klubit ndërsa më vonë në 1925 përsëri u bë kryetar i klubit për një vit.

Ali Sami Yen me sukses e menaxhoi Galatasaray-in në një periudhë të vështirë për Perandorinë Osmane dhe në periudhën kur ndodhte Lufta e Parë Botërore.

Ai gjithashtu bëri punë të rëndësishme për zhvillimin e fushave të ndryshme të sportit në Turqi.

– Trajneri i parë i kombëtares së futbollit të Turqisë

Ali Sami Yen, gjithashtu është edhe trajneri i parë i kombëtares së futbollit të Turqisë.

Pasi Turqia u anëtarësua në FIFA, ndeshjen e parë e luajtën më 26 tetor 1923 në stadiumin “Taksim” Stamboll kundër Rumanisë.

Turqia nën drejtimin e Ali Sami Yen barazoi 2-2 me Rumaninë.

Ai gjithashtu ka qenë kryetari i parë i organizatës së parë sportive në Turqi të themeluar në vitin 1922 si dhe kryetari i Komitetit Kombëtar Olimpik të Turqisë.

Ali Sami Yen u bë themeluesi i muzeut të parë sportiv si dhe shkrimtari i librit të parë të futbollit në Turqi.

Ndërroi jetën në moshën 65-vjeçare, më 29 korrik 1951.

Një kuriozitet sa i përket fanellave të SK Galatasaray:

Në fillimet e saja, atëherë kur edhe e themeloi, fanellat e SK Galatasarayit kishin ngjyrat kuq e zi, si dhe në anën e majtë emblemën me shqiponjën dy krerëshe, që simbolizonte edhe vet origjinën e Ali Sami Frashërit. Por me kalimin e kohës nga vetë shteti otoman, u detyruan dhe u obliguan që të hiqeshin fanellat me ngjyrën kuq e zi dhe ta hiqnin shqiponjën si emblemë të klubit, e t`i zëvendësonin me ngjyra verdh e kuq, që edhe sot e kësaj dite i bart SK Galatasaray.

Një kohë ka qenë edhe kryetar i shoqatës së arbitrave të Turqisë. Pas vdekjes së Ali Sami Frashërit drejtuesit e klubit Galasaray vendosën që stadiumit t`ia lënë emrin e legjendës së futbollit dhe sportit turk, emrin e shqiptarit tonë të madh “Ali Sami Yen”. Emrin e tij, Ali Sami Yen, mbanë edhe një rrugë në Stamboll. Kurse fjala Yen në biografinë e tij ishte pseudonimi, sepse ashtu e quanin dhe e njihnin dashamirët e futbollit turk, Ali Sami Yen./ KultPlus.com

‘Alfabetarja e gjuhës shqipe’ dhe kontributi i Jani Vretos, Sami Frashërit e Pashko Vasës

Posted on by Kult Plus

“Alfabetarja e gjuhës shqipe” u botua me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, në Stamboll më 27 shkurt 1879.

Për ta kuptuar rëndësinë e këtij botimi, duhet të kthehemi pas në kohë e në histori. Kujtojmë se shqipja, me sa dokumentohet deri tani, filloi të shkruhet që nga shekulli XV me alfabetin latin, të plotësuar me pesë shkronja të posaçme. U shkrua dhe me shkronja greke e, pas pushtimit turk, edhe me alfabetin turk-arab.  Rruga tjetër që u ndoq, është ajo e krijimit të alfabeteve origjinale me përhapje të kufizuar.

Që në fillimet e lëvizjes për çlirim nga Turqia, çështja e alfabetit doli në plan të parë: pa të nuk mund të flitej për Rilindje të popullit shqiptar.  Prandaj me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, më 27 shkurt 1879 u botua në Stamboll “Alfabetarja e gjuhës shqipe“. Ishte një nga veprimtaritë më të rëndësishme të patriotëve shqiptarë të Stambollit, të cilët më 12 tetor 1879 themeluan “Shoqërinë e të Shtypurit të Shkronjave Shqip”, shoqëri kulturore, që kishte për synim të nxiste zhvillimin e kulturës në gjuhën shqipe dhe ta vinte atë në shërbim të çështjes së çlirimit kombëtar nga Turqia. Me alfabetin, plotësonte një nga kërkesat bazë për përhapjen e propagandës atdhetare dhe i hapte rrugën botimeve të para serioze të Rilindjes sonë Kombëtare.

Libri “AΛFABETARE E GLÚHESE ΣQIP” është përgatitur,pra, nga Shemsudin Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj., dhe është botuar në Stamboll më 1879. Një kopje e librit, me kapakë kadife të kuqe të shkruar me shkronja ari, i është dhuruar Sulltan Abdyl Hamitit II, i cili ka ditur të flasë shqip.

“Alfabetarja e gluhësë shqip”, botuar vetëm pak muaj pas miratimit të alfabetit të Stambollit, është një vepër kolektive. Në të janë përfshirë shkrimet e Sami Frashërit: “Gjuha Shqip” dhe “Dheshkronjë”; të Jani Vretos: “Udhë e të shkruarit të gjuhësë Shqip”, “Për Gjithëçishtënë dhe për Zon’e jetësë edhe për Njerinë, botën’ e vogëlë”, “Numerëmësonjë”; të Pashko Vasës: “Shqypnija e Shqyptârt”, të Koto Hoxhit: “Porosit’ e Tovitit mbë të birë”.  Siç shihet nga përmbajtja, “Alfabetares së gjuhës shqipe” nuk është thjesht një tekst abetareje. Përveç abetares në të përfshihen edhe lëndë të tjera si: gramatikë, histori, aritmetikë, edukatë shoqërore dhe morale.

Në gjirin e saj, siç u përmend, bashkëpunuan ngushtësisht myslimanë të mëdhenj si vëllezërit Frashëri, katolikë të shquar, si Pashko Vasë Shkodrani e ortodoksë të mësuar e atdhetarë si Jani Vreto: ishte pra model i bashkëpunimit ndërmjet feve në shërbim të Atdheut. Vlerat e kësaj abetareje, që me të drejtë është quajtur “një vepër themelvënëse”, janë të gjera dhe të shumanshme. Kjo vepër përbën një prej gurëve themeltarë në proçesin ripërtëritës dhe ripërcaktues të gjuhësisë shqiptare.

Në “Alfabetare…” trajtohen disa nga problemet më themelore të kohës, në plane të ndryshme: politik, idelogjik, kulturor dhe arsimor që kishte shtruar për zgjidhje Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ky tekst, si rrallë ndonjë tjetër, shkon në unison me ato ngjarje, duke u bërë jehonë, duke zbatuar pjesë të veçanta të programit për çlirimin kombëtar dhe shoqëror.

Gjithsesi çështja e alfabetit të shqipes do të zgjidhej përfundimisht vetëm me Kongresin e Manastirit, që u mblodh më 14 nëntor 1908, ku u hartua një alfabet i ri me shkronja latine. Është alfabeti që përdorin edhe sot e kësaj dite gjithë ata, të cilët shkruajnë shqip. / KultPlus.com

Sami Frashëri: Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. / KultPlus.com

Çfarë i shkruante Sami Frashëri Jeronin de Radës në vitin 1881

Posted on by Kult Plus

Sami Frashëri, (1850-1910) , një nga rilindasit dhe nacionalistët më të flaktë për çështjen shqiptare në shekullin e XIX është një figurë qendrore e kombit shqiptar.

Është një personalitet dhe funksionar i perandorisë osmane, por njëkohësisht përparimtar me ide perëndimore bashkëkohore që mendonte për një Shqipëri të pavarur si komb-shtet.

Në kohën kur ‘’E sëmura e Bosforit’ po bëhej gati të përdorte akoma levat e saj mbi Ballkanin, kur shtetet e Ballkanit mendonin më shumë të zhvasnin sesa të jetonin në paqe, shumë personalitete shqiptare që jetonin jashtë atdheut  u vunë në lëvizje.

Samiu ishte një personalitet në fushën e kulturës që përdorte 9 gjuhë të huaja, dije të gjera në shumë fusha të shkencave shoqërore si dhe të natyrës, enciklopedist dhe publicist.

Në lidhjet e shumta dhe letrat epistolare që ka me shumë personalitete të kohës ai ka një letër shumë interesante me një personalitet tjetër të mendimit dhe iluminizmit shqiptar, Jeronin de Radës.

Më poshtë janë shprehur mendimet e Sami Frashërit për situatën e krijuar në ato vite, lufta për bashkimin e shqiptarëve, problemin themelor të gjuhës dhe fesë si dhe problemi i Shqipërisë për ndarjen dhe luftën nga shtetet ballkanike, ndikimin e Turqisë.

Ndë Kostandinupojë më 20 të shkurtitë 1881

Zot i nderçur’ e vëlla i dashurë

Përgjigjemi në dy letra të zotërisë sate, njera shkruarë më 28 të sht Mërtirit (novembre), tjatra më 2 të shkurtit (fevrier) 1881. Edhe të lutemi të na ndjejsh që mënuamë të përgjigjeshimë mbë kohë në të parët.

Kemi kënduarë, që motit, këngëtë që ke mbledhurë e punëratë që ke bërë zotëria Jote në gjuhët tënë e për kombinë tënë edhe i kemi pëlqyerë shumë, sikundrë edhe gramatikënë e zotit të nderçurë djalit zotërisë satë z Giussep Radësë, të cilit i gëzohemi edhe e përqafojmë vëllazërisht.

Të përgjigjemi përpara për punët t’allfabetësë: Allfabeta, që ka bërë shoqëria jonë na duketë se është shum’ e leht e e plotë, edhe gjuha jonë shkruehtë me të fort mirë.

Kjo allfabetë ësht’ edhe e pëlqyerë e e dheksurë prej gjithë shqiptarëvet, e sot është e përhapurë nëpër gjithë Shqipërinë. P’andaj na duketë që s’është nevojë të kërkojmë tjetërë alfabetë.

Për punët të fletësë (a ditaresë) jemi menduarë që kohët, edhe shumë herë kemi kërkuarë pandaljenë (la permission) nga kuvern’ e turkutë, po s’na është dhënë; e turku nukë do xjuarjenë e shqiptarëvet edhe lindjen e Shqipërisë përsëri, po do t’e ketë fjetur’e të verbërë.

Kemi shumë nevojë po do t’e sjellë puna që t’e nxjerëm (le publier) në Shqipëri, nukë me gjuhëra shumë po vetëm në gjuhët shqip të pandemë e të njëjtë, sikundrë duhetë të jetë edhe Shqipëria, se shumë gjuh’ë e shumë djalekta sjellinë, ndarje e mërgimi.

Vërtet sot kemi disa djalekta, po këto nukë janë të huaja njera nga jatera; po ca nga fraset edhe nga fjalët e gjuhësë kanë humburë më ca anë të Shqipëris’e të kolonivet e kanë rojturë më ca anë të tjera, shumë fjalë, pase e mbrujtime të fjeshta e të mira që rojnë në Shqipëri janë humburë nëpër kolonit, shumë të tjera janë humburë në Shqipëri e rojnë nëpër koloni(a kolonjat), kshu edhe në mest të Gegërisë e të Toskërisë edhe të gjithë këtyre fjalëve e fraseve bashkë, edhe gjuha shqip do të bëhetë e begatë (riche), e gjerë e do të shpëtonjë nga të pasurit nevojë më fjalë të huaja, edhe gjithë djalektatë do të gjendenë të gjitha të bashkuara e të përzjera.

Të vimë në punët e ndarjes Shqipërisë më tri degë të bashkuara (a trois etats confederes). Kjo punë as e mirë na duketë, as mund të bënetë kurrë në Shqipëri; se e para nukë duamë të ndahemi, po duamë të bashkohemi satë muntmë më teprë; e dyta, Shqipëria nuk ësht’ ndarë pas fevet, edhe shqiptarët e çdo feje nukë janë të ndarë më vet’he po gjendenë të bashkuarë më çdo anë, përveç në Shqpëri të poshtërme që s’ka katolikë.

Shumë fara e fise  janë që pushtojnë muhametanë e të krishterë, edhe një i krishterë është m’i aftrë me një muhamentan që ka në farët të ti, se nga një i krishterë që është nga një farë e tjatërë; edhe me të gjithë të pjekurit  të huajët, do-me-thënë të turqet, të krekërvet, të shqehet (des slaves) e të tjerëve, që rahana nat- e ditë të na ndajn’ e të na çajnë, vëllazëria në mest tënë nukë na është prishurë, edhe të gjithë shqiptarëtë duanë të quhenë vëllezërë edhe djemt’ e një mëmëdhethi të dashurë; edhe në ka më nonjë anë ndarje duhet t’e çkulim e t’e hedhimë poshtë, duke lënë fetë për në kish’ë për në xhami, e duke bërë gjithë vëllezërë sikundrë n aka bërë natura e sikundrë kemi qënë të moti.

Pun’ e vëllazërisë shqiptarëvet edhe e bashkimit e e ngjalljes Shqipërisë është pun’ e Lidhjesë (de la Ligue) që e ka zënë punënë shëndoshë edhe po vete gjithënjë mbarë; pun’ e të ngjallurit të gjuhësë shqip edhe të bashkuarit të djalektavet t’asaj e të ndritësuarit të kombit tënë që është një pun’ë e shenjtëruarë t’e mbaronjë pa ndihmën e burave si zotëria Jote e si të tjerë djem e të ndrituarë të mëmëdhethit tënë që janë në kolonjat e Italisë e gjetëk.

Po tani nuk po vemi përpara si duamë se gjendemi në një vënt që s’ka dliri(liberte) e papengim për të këtilla punëra, edhe më teprë sot që mbretëri e turkut ka zën’ e s’zë besë më shqiptarët, po i vështron si armiqt e saj.

Punërat që po bën lidhja e Shqipërisë në Gegëri, që nonjë muaj e tëhu, mbase nuk i kini dëgjuarë, se fletët e Evropesë nukë bëjnë shumë fjalë , duk me qënë që më nj’anë Turqia nukë le të dëgjohenë nëpër botët më nj’anë armiqtë tanë greqt’ e shqehtë, duanë t’i tregojnë të vogëla e të mosgjëjta.

Lidhja e shqiptarëvet që ka kërthizën në Pizdren, në Gegëri, ka kërkuarë shumë herë që nga tre vjet e tëhu, bashkim’i i Shqipërisë më një provincë me otonomi po mbretëria gjer më sot e kish gënjyerë me fjalë, edhe s’ka dashurë të bënjë gjë farë për Shqipërinë.

Këtë herë shqipëtarëtë e kupëtuanë fort mirë që mbretëria nukë do të bënjë gjë kurrë për ta, edhe Lidhje e Pizdrenit pa nevojë të bashkojë Shqipërin’ e t’ë bënjë një me otonomi, e mbase me ç’këputje (indepedance) fare, pas punës, kështu Lidhja mori emërin e kuvernos të përdorme (gouvernement provisoire) edhe përzuri kuvernatorëtë turq nga gjithë vilajet i Kosovësë edhe nga Pizdreni, nga Djakova, nga Tetova, nga Dibra etj.

10000 shqipëtarë të armatosurë kanë zënë Ysqypnë (Shqupnë) edhe udhënë e hekurtë; 10000 të tjerë bëhenë gati për të unjurë në Toskëri.

Për pakë kohë do të dëgjoni një ngritje (revolution) të madhe në Shqipëri. Në u bëftë dot Shqipëria më vet’he, nukë do të kemi nevojë për prensër, as të krishten’ as muhametanë, që të na rjepën e të na pinë gjaknë’ vëndi ynë munt edhe do të kuvernohetë prej një farë dhmokratije prej pleqet, sikundrë kanë qenë prindët tanë që motit, edhe sikundrë jan’ edhe sot malësit’ e Shqipërisë, që janë thuase të dlirë e më vetehë.

Po të mbarohetë kjo punë, atëherë [krijohen mundësi] edhe për fletët edhe për të shkelurit e këngëvet të zotërisë s’ate e të tjera. Të falemi me nder e me shumë dashuri.

Sami Frashëri  (marrë nga vepra 2 e Sami Frashërit)

Përgatiti Eugent Kllapi/diasporashqiptare/ KultPlus.com

‘Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet’

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. 

/ KultPlus.com

“Duhen shumë mend që të mund të shoqërohesh me njerëz pa mend”

Posted on by Kult Plus

Sami Frashëri është një autor shumë i njohur, i cili ishte një shkrimtar, filozof dhe dramaturg shqiptar, dhe një figurë kryesore e Rilindja Kombëtare, lëvizjes së Rilindjes Kombëtare Shqiptare të fundit të shekullit të 19-të, së bashku me dy vëllezërit e tij Abdyl dhe Naim. Ai fitoi një vend në historinë e letërsisë osmane si një autor i talentuar nën emrin Şemseddin Sami Efendi dhe kontribuoi në reformimin e gjuhës turke osmane, përcjell KultPlus.

KultPlus iu sjellë një prej thënieve të tij më të njohura.

“Duhen shumë mend që të mund të shoqërohesh me njerëz pa mend”. /KultPlus.com

172 vjet nga lindja e Sami Frashërit, intelektualit më të rëndësishëm të Rilindjes Kombëtare

Posted on by Kult Plus

Sami bej Frashëri i njohur në kohën e tij si Shemsedin Sami Bej, ka qenë funksionar dhe intelektual i Perandorisë Osmane si dhe gazetar, dramaturg dhe ideologu themelor i Rilindjes Kombëtare, së bashku me dy vëllezërit e tij Abdylin dhe Naimin.

Ndryshe nga Naimi që iu përkushtua gjuhën amtare, Samiu bashkëpunoi për reformën e gjuhës osmane-turke, në hapësirën shprehëse të së cilës loboi për identitetin, problematikat dhe çështjen shqiptare.  Është autor i njërit prej romaneve më të hershëm të gjuhës osmane, titulluar Ta’aşşûk-ı Tal’at ve Fitnât (shqip. Dashuria e Talatit me Fitneten) botuar më 1872.

Samiu lindi në fshatin Frashër të Vilajetit të Janinës (sot në rrethin e Përmetit), i biri i Halit beut (1797–1859) dhe Emine hanëmit (1814–1861). Nga i ati ishin pasardhës timarlinjsh muslimanë të përkatësisë bektashie, me prejardhje nga Berati që më vonë u njohën si Dulellarët, ndërsa familja e së ëmës qenë pinjoj të Iljaz bej Mirahorit.

Mësimet e para i mori në fshatin e lindjes së bashku me Naimin në Teqenë e Frashërit nga myderrizi Mustafa efendi Tetova. Pas vdekjes së prindërve, me në krye vëllain e madh që ishte bërë zot shtëpie, Abdylin, më 1865 familja u shpërngul në Janinë, ku sërish me Naimin ndoqi dhe mbaroi gjimnazin grek “Zosimea” më 1869. Përgjatë rrugëtimit shkollor ra në kontakt me filozofinë perëndimore, greqishten e lashtë dhe të renë, latinishten, frëngjishten dhe italishten. Më pas në një shkollë po lokale, nxuri mësoi arabisht, persisht dhe turqisht. Si nxënës i shkëlqyer, kreu programin tetëvjeçar të shkollës në shtatë vite; shkollë të cilën më vonë në jetë e cilësonte “të shkëlqyer”. Duke qenë shkolluar në mjedise të ndryshme kulturore dhe gjuhësore, u aftësua me mjetet e duhura intelektuale dhe emocionale për të hulumtuar kultura të ndryshme.

Më 1872 po prapë me Naimin, u vendos në Stamboll ku nisi punë në administratën osmane dhe i dhënë pas kulturës e gjuhës frënge nisi të përkthente “Të Mjerët” e Hygoit në osmanisht. Për dy vite u caktua që të punonte në Tripoli ku redaktoi gazetën lokale ‘Tarablus’ për t’u kthyer më pas sërish në Stamboll ku nisi të shkruante në gazetën ‘Sabah’. Më 1877 sërish u caktua gjetkë, duke shërbyer në Rodos si sekretar i vilajetit. Më pas u caktua në Janinë, si sekretar i komisionit ushtarak. Pasi u kthye në Stamboll, u emërua kryeredaktor i gazetës Tercümân-i Șark dhe nuk do të lëvizte më për pjesën e ngelur të jetës së tij. U shqua si një ndër intelektualët më në spikamë të kryeqytetit osman, duke drejtuar dhe redaktuar disa gazeta, duke shkruar mbi dymbëdhjetë libra në osmanisht si ”Insan” (Njeriu), ”Medeniyet-i Islamiye” (Qytetërimi islam) and ”Kadınlar” (Gratë). Hartoi një fjalor frëngjisht-turqisht më 1882 dhe një tjetër turqisht-frëngjisht më 1884, një fjalor të gjuhës arabe më 1898, një fjalor në dy vëllime në osmanisht (1899-1901) së bashku me enciklopedinë gjashtëvëllimshme Kamus al Alam. Duke shtuar këtu një pamflet për çështjen e alfabetit të gjuhës shqipe, një gramatikë dhe traktatin politik mbi çështjen shqiptare, të titulluar “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”.

Më 1874 Samiu kishte shkruar dramën “Besa yahut Ahde Vefa” (shqip: Besa ose Mbajtja e Fjalës) në osmanisht me temën rreth çështje së një etnie shqiptare, të lidhur me një territorialitet etnik, një diversitet etno-kulturor që mëton përbashkimin, nderin, besnikërinë dhe vetëflijimin osman. Me këtë vepër Samiu u përpoq t’i paraqiste shqiptarët nën një dritë tjetër për opinionin osman, duke e informuar për moralin, vlerat, zakonet e traditat e shqiptarëve të cilët i mendonte një element tejet të rëndësishëm të perandorisë; gjithashtu donte të hidhte themelet e një teatri autentik osman, i cili asokohe kishte shumë ndikime të jashtme. Për audiencën më të hollë elementi i besës nënkuptonte zhvillimin ushtarak e politik që mund të merrte.

Më 1901 u përkthye në gjuhën shqipe nga miku i tij, Abdyl bej Ypi dhe u botua nga Kristo Luarasi në Sofie, ndërkohë që ishte pjesë e kurrikulave shkollore në Mësonjëtoren e Korçës deri kur u mbyll më 1902. Përkthimi shqip i dramës nga autoritetet osmane mbahej si “nxitës i ndjesive kombëtare të shqiptarëve” dhe pas Revolucionit Xhonturk më 1908 kishte raportime se çeta kaçakësh luanin pjesë nga drama rreth zjarrit. Drama e Samiut nuk do të shfaqej gjer pas kalimit të Revolucionit Xhonturk, më pas u shfaq për tre vjet të tjera deri më 1911-1912.

Përgjatë Krizës së Madhe Lindore, qe pjesë e “Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare” të drejtuar nga i vëllai, Abdyli. Ishte pjesë e 10 funksionarëve të lartë të shqiptarëve të kryeqytetit perandorak që nënshkruan memorandumin dërguar pritësit të Kongresit të Berlinit, kancelarit Bismark dhe kontit austro-hungarez Andrassy duke kërkuar reforma dhe shqiptarët të mund të rrinin brenda Perandorisë Osmane duke iu respektuar të drejtat, dëshirat, interesat dhe traditat.

Sami Frashëri drejtoi revistat e para në gjuhën shqipe “Drita” dhe pastaj “Dituria” (Stamboll, 1884-85) ku shkroi një numër të madh artikujsh. Për nevojat e shkollës shqipe hartoi librat “Abetare e gjuhës shqipe” (1886), “Shkronjtore e gjuhës shqipe” (gramatika, 1886) dhe “Shkronjë” (Gjeografia, 1888) në gjuhën shqipe. Nga veprat më të shquara të këtij mendimtari të shquar, patriot, demokrat dhe iluminist është , botuar më 1899 pa emër autori në Bukuresht. Ky traktat u bë manifesti i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vepra që sintetizoi programin e lëvizjes, strategjinë dhe taktikën e saj. Në të u shprehën idealet demokratike të zhvillimit politik e shoqëror të vendit, të zhvillimit të arsimit, të kulturës e të shkencës. Sami Frashëri hartoi dhe një fjalor të gjuhës shqipe i cili mbeti i pabotuar. Gjithashtu ai la në dorëshkrim një përmbledhje këngësh popullore shqiptare.

Çështjen shqiptare Sami Frashëri e mbrojti edhe në organet e ndryshme të shtypit që drejtoi, sidomos në gazetën turke “Terxhuman-i Shark”. Sami Frashëri është autor i 57 veprave në gjuhën shqipe, turke dhe arabe duke përfshirë këtu edhe revistat e gazetat që i drejtoi duke botuar vetë në to. Çështjen shqiptare dhe historinë e popullit shqiptar Sami Frashëri i trajton edhe në veprat në gjuhën turke e sidomos në artikujt e botuar në shtypin e kohës, si edhe në veprat letrare me motive nga jeta shqiptare.

Si dijetar i madh Sami Frashëri dha kontributin e tij të vyer në disa fusha të shkencës ku u dallua si përfaqësues i mendimit të përparuar materialist, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për vendet e Lindjes. Është autor i fjalorit normativ të gjuhës turke (Kamus-i türki, 1901) i cili ruan vlerën e vet të madhe edhe në ditët e sotme. Fjalori “Kamus-i türki” përmban mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore dhe është pajisur me një parathënie të gjatë të shkruar nga vetë Samiu ku parashtron parimet e tij mbi fjalorin e një gjuhe letrare. Samiu është edhe autor i disa fjalorëve dygjuhësh frëngjisht-turqisht 1882); turqisht-frëngjisht 1885); arabisht-turqisht (Kamus-i arabi). Vepra madhore e Sami Frashëri në gjuhën turke është Enciklopedia e tij “Kamus-ul alâm” (1900) në 6 vëllime, ku Samiu u jep një vend tëdukshëm botës shqiptare, figurave të rëndësishme që ka nxjerrë populli shqiptar gjatë historisë së tij. Në enciklopedinë e Samiut gjenden njoftime për institucionet shtetërore, arsimore, fetare etj., si edhe të dhëna gjeografike jo vetëm për qytetet dhe qendrat administrative më të rëndësishme të Shqipërisë, por edhe për fshatrat më të njohura.

Si shkrimtar Sami Frashëri shkroi në gjuhën turke drama e romane. Vepra më e rëndësishme tregimtare Sami Frashëri “Besa”, e botuar më 1875 (?) e ka marrë subjektin nga jeta shqiptare. Ajo u shfaq në teatrin perandorak në Stamboll më 1874, një vit para se të botohej.

Për popullarizimin e dijeve shkencore shkroi disa libra dhe broshura, të cilat i përmblodhi në “Bibliotekën e xhepit”, hartoi tekste të ndryshme, botoi antologji me pjesë të zgjedhura nga letërsia botërore dhe kryesisht orientale, ai la në dorëshkrim 11 vepra kryesisht nga fusha e gjuhësisë dhe e letërsisë. Sami Frashëri ishte edhe një gazetar i talentuar. Ai ka bashkëpunuar me shkrime dhe ka qenë redaktor dhe kryeredaktor në disa gazeta si psh: “” (“Mëngjezi” 1876), ku për një kohë ishte kryeredaktor, (“Java”) etj.

Në punën krijuese të Sami Frashëri një vend të rëndësishëm zënë edhe përkthimet, e kryesisht ato nga frëngjishtja. Ai shquhej për kulturën e tij të gjerë në shumë fusha. Biblioteka personale e tij kishte 20,000 vëllime. Për veprimtarinë patriotike edhe për frymën përparimtare që përshkon veprat e tij Porta e Lartë e ndoqi dhe e persekutoi Sami Frashërin, duke e internuar e izoluar. Vitet e fundit atij i qe ndaluar të dilte nga shtëpia. Atdhetari i shquar vdiq në Stamboll më 18 qershor të vitit 1904. / KultPlus.com

‘Nëse do të mbjellësh përgjithmonë, mbill arsim e kulturë’

Posted on by Kult Plus

Sami bej Frashëri i njohur në kohën e tij si Shemsedin Sami Bej, ka qenë funksionar dhe intelektual i Perandorisë Osmane si dhe gazetar, dramaturg dhe ideologu themelor i Rilindjes Kombëtare, së bashku me dy vëllezërit e tij Abdylin dhe Naimin.

Ndryshe nga Naimi që iu përkushtua gjuhën amtare, Samiu bashkëpunoi për reformën e gjuhës osmane-turke, në hapësirën shprehëse të së cilës loboi për identitetin, problematikat dhe çështjen shqiptare.  Është autor i njërit prej romaneve më të hershëm të gjuhës osmane, titulluar Ta’aşşûk-ı Tal’at ve Fitnât (shqip. Dashuria e Talatit me Fitneten) botuar më 1872.

KultPlus ju sjell nga thëniet e tij më të njohura, që ka të bëjë pikërisht me arsimin.

“Nëse do të mbjellësh për një vit, mbill misër e grurë. Nëse do të mbjellësh përgjithmonë, mbill arsim e kulturë”. /KultPlus.com

Margariti: Sami Frashëri, një prej figurave më të shquara të Rilindjes Kombëtare

Posted on by Kult Plus

Ministrja e Kulturës, Elva Margariti kujtoi sot Sami Frashërin, në kuadër të “Muajit të Librit” me disa fjalë të mençura të thëna prej tij; “Ajo që qeveris botën, nuk është as forca, as ligji, por është mirësjellja dhe edukata”.

“Me fjalët e mençura të një prej figurave më të shquara të Rilindjes Kombëtare, Sami Frashërit, ju uroj një fundjavë të mbarë”, tha Margariti.

Sami Frashëri u lind në Frashër të Përmetit më 1 qershor 1850. Mësimet e para i mori në fshatin e lindjes. Më 1865, së bashku me pesë vëllezërit dhe dy motrat e tij, u vendos në Janinë. Këtu së bashku me Naimin, Sami Frashëri kreu shkollën e mesme greke “Zosimea”, ku përveç kulturës së përgjithshme, përvetësoi krahas greqishtes së re e të vjetër edhe gjuhën latine si dhe gjuhën frënge dhe atë italiane. Më vonë ai mësoi arabisht, persisht dhe turqisht në Tetovë, nga Mahmut Efendiu.

Në vitin 1872 ai u vendos në Stamboll, ku zhvilloi veprimtari të gjerë patriotike për çlirimin dhe bashkimin kombëtar të popullit shqiptar dhe bashkëpunoi me përfaqësuesit më përparimtarë të lëvizjes demokratike-borgjeze turke. Sami Frashëri ishte një ndër organizatorët kryesorë të “Komitetit Qendror për mbrojtjen e të drejtave të kombësisë shqiptare” dhe me themelimin e “Shoqërisë së të shtypurit shkronja shqip” në vitin 1879, u zgjodh kryetar i saj.

Ai drejtoi revistat e para në gjuhën shqipe si  “Drita” dhe më pas “Dituria” në Stamboll në vitet 1884-85, në të cilat shkroi një varg artikujsh. Për të ndihmuar disa prej nevojave të shkollës shqipe hartoi librat “Abetare e gjuhës shqipe” në vitin 1886, “Shkronjtore e gjuhës shqipe” dhe “Shkronjë”, libër ky që kryente funksionin e gjeografisë në vitin 1888.

Nga veprat më të shquara të këtij mendimtari, patrioti, demokrati dhe iluministi është “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet” e botuar më 1899 pa emër autori në Bukuresht. Ky botim, i cili mori formën e një traktati, u bë manifesti i Rilindjes Kombëtare Shqiptare, vepra që sintetizoi programin e lëvizjes, strategjinë dhe taktikën e saj. Në këtë libër u shprehën idealet demokratike të zhvillimit politik e shoqëror të vendit, të zhvillimit të arsimit, të kulturës e të shkencës. Një ndër kontributet që  Sami Frashërit donte të jepte për gjuhën shqipe ishte dhe hartimi i një fjalori, i cili mbeti i pabotuar, si dhe një dorëshkrim me përmbledhje këngësh popullore shqiptare.

Çështja shqiptare dhe historia e popullit shqiptar ishin disa nga temat më të preferuara që Sami Frashëri trajtonte në veprat e tij në gjuhën turke e sidomos në artikujt e botuar në shtypin e kohës, si edhe në veprat letrare me motive nga jeta shqiptare.

Sami Frashëri, si një dijetar i madh i kohës, dha kontributin e tij të vyer në shumë fusha të shkencës, ku u dallua si përfaqësues i mendimit të përparuar materialist, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe për vendet e Lindjes. Ai është autor i fjalorit normativ të gjuhës turke “Kamus-i türki” në vitin 1901, botim ky i cili ruan vlerën e vet edhe në ditët e sotme. Ky fjalor përmban mbi 40 mijë fjalë e shprehje gjuhësore dhe është pajisur me një parathënie të gjatë të shkruar nga vetë autori.

Sami Frashëri  i kushton një vend të dukshëm botës shqiptare, figurave të rëndësishme që ka nxjerrë populli shqiptar gjatë historisë së tij. Në enciklopedinë e tij gjenden njoftime për institucionet shtetërore, arsimore, fetare etj., si edhe të dhëna gjeografike jo vetëm për qytetet dhe qendrat administrative më të rëndësishme të Shqipërisë, por edhe për fshatrat më të njohura.

Si shkrimtar Sami Frashëri shkroi në gjuhën turke drama e romane. Vepra më e rëndësishme tregimtare e Sami Frashërit  “Besa”, është botuar më 1875  dhe e ka marrë subjektin nga jeta shqiptare. Para se të botohej në një libër, kjo vepër u vu në skenë në teatrin perandorak në Stamboll më 1874.

Sami Frashëri ishte edhe një gazetar i talentuar, i cili ka shkruar disa shkrime dhe ka qenë redaktor dhe kryeredaktor në disa gazeta si “Sabah” (“Mëngjezi”), ku për një kohë ishte kryeredaktor, “Hafta” (“Java”) etj.

Në punën krijuese të Sami Frashëri një vend të rëndësishëm zënë edhe përkthimet, e kryesisht ato nga frëngjishtja. Ai shquhej për kulturën e tij të gjerë në shumë fusha. Biblioteka personale e Sami Frashërit kishte 20 000 vëllime.

Për veprimtarinë patriotike edhe për frymën përparimtare që shoqëron të gjitha veprat e tij, Porta e Lartë e ndoqi dhe e persekutoi Sami Frashërin, duke e internuar e izoluar. Madje në vitet e fundit atij i është ndaluar të dilte nga shtëpia. Sami Frashëri u nda nga jeta në moshën 50 vjeçare në Stamboll të Turqisë./ atsh/ KultPlus.com

Muharrem Qena me profesorët e tij në Gjimnazin “Sami Frashëri” (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Gjimnazi “Sami Frashëri” në Prishtinë mbetet një prej shkollave më të mira në vend, dhe një institucion arsimor që i ka dhënë shumë fushës së edukimit në vend.

Edhe pse kjo shkollë nuk e ka mbajtur këtë emër në periudha të ndryshme, identifikohet si Gjimnazi “Sami Frashëri” sepse me këtë emër kjo shkollë ka marrë fizionominë e një institucioni me karakter te vërtetë të arsimit kombëtar dhe edukativo-kulturor.

Në këtë gjimnaz ka vijuar studimet edhe aktori, këngëtari e regjisori i njohur Muharrem Qena.

Këtë fotografi poshtë, marrë nga Mensur Deva në rrjetin social Facebook, e sjellim sot duke dashur të kujtojmë emrat si vetë Muharremi, më pas edhe profesorin Musa Deva, Nijazi Devën, Izet Badivukun, Enver Gashin, Basri Agollin, shkruan KultPlus.

Fotografia thuhet të jetë e vitit shkollor 1942\43.

Qena, i lindur në vitin 1930, pasi vijoi këtë shkollë vazhdoi studimet e filmit në Beograd, për të vazhduar më pas me rreth 200 shfaqje të cilat i krijoi dhe realizoi gjithandej.

Në vitin 1941, pas pushtimit të Jugosllavisë nga Gjermania dhe Italia, për shqiptarët që kishin qenë nën sundimin serb u krijuan kushte të reja dhe të favorshme për shkollim. / KultPlus.com

Sami Frashëri: Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten

Posted on by Kult Plus

Thënie nga Sami Frashëri

• Njerëzit janë të njëjtë para natyrës, edukata i bën të dallohen.

• Njerëzit e mirë janë të gjykuar të bëhen skllevër të të këqijve.

• Çdo mizori e ka ditën e vet të gjykimit.

• Zbavitja më e bukur për njerinë është leximi; shoku më i mirë libri.

• Liria është thelbi i shpirtit dhe i mendjes. Aty ku s’ka liri, mendja dhe shpirti thahen si bima pa ujë.

• Njeriun e bëjnë të përhershëm veprat e tij.

• Në vend që të shesësh dituri dhe zotësi, përpiqu t’i fitosh ato.

• S’ka gjë më të keqe se të përqeshurit, sepse më shumë prek të mirët se të këqijtë.

• Shoku më i pavlefshëm është ai, i cili, për një fjalë që ka dëgjuar për shokun e tij, nuk e do më atë.

• Ai që pëlqen veten e tij, nuk pëlqehet nga askush.

• Duhen shumë mend që të mund shoqërohesh me njerëz pa mend.

• Shpagimi më i ëmbël është të bësh mirë kundër të keqes që të është bërë.

• Po të përdoret mirë koha, do të mjaftojë për të kryer çdo punë.

• Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalës që flet.

• Njeriu duhet të përpiqet të mësojë çdo gjë, jo të tregojë veten e tij.

• Më i forti i njerëzve është ai që është i zoti të përmbajë vetveten.

• Thjeshtësia e një gruaje është më e vlefshme se stolitë e të gjitha grave të botës.

• Shpata e grave është gjuha e tyre, prandaj nuk e lënë të ndryshket.

• Gruaja duhet të ketë në dorën e djathtë gjilpërën e në të majtën librin.

• Çdo gabim i gruas së ndershme është i falur nga burri i saj.

• Shumica e njerëzve, sidomos gratë, nuk i donë ata që i donë por ata që i përbuzin.

• Vjehrra nuk e kujton asnjëherë kohën e nusërisë.

• Për dashurin s’ka gjë më të ëmbël se lotët e syve që fshihen me dorën e së dashurës.

• Fytyra e qeshur është kripa e bukurisë.

• Personi që do ti, s’ka asnjë të metë, fillo të mos e duash, pa shih sa të meta ka.

• S’ka lumturi më të madhe në botë se dashuria dhe harmonia.

• Kush i shtrohet gjithkujt është kokëdele.

• Më i poshtri njeri është ai i cili kërkon mirësi nga një i poshtër.

• Qesja nuk zbrazet duke dhënë lëmoshë.

• Delen që ndahet nga tufa e ha ujku. 

/ KultPlus.com

‘Alfabetarja e gjuhës shqipe’ dhe kontributi i Jani Vretos, Sami Frashërit e Pashko Vasës

Posted on by Kult Plus

“Alfabetarja e gjuhës shqipe” u botua me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, në Stamboll më 27 shkurt 1879.

Për ta kuptuar rëndësinë e këtij botimi, duhet të kthehemi pas në kohë e në histori. Kujtojmë se shqipja, me sa dokumentohet deri tani, filloi të shkruhet që nga shekulli XV me alfabetin latin, të plotësuar me pesë shkronja të posaçme. U shkrua dhe me shkronja greke e, pas pushtimit turk, edhe me alfabetin turk-arab.  Rruga tjetër që u ndoq, është ajo e krijimit të alfabeteve origjinale me përhapje të kufizuar.

Që në fillimet e lëvizjes për çlirim nga Turqia, çështja e alfabetit doli në plan të parë: pa të nuk mund të flitej për Rilindje të popullit shqiptar.  Prandaj me nismën e Sami Frashërit, Jani Vretos e Pashko Vasës, më 27 shkurt 1879 u botua në Stamboll “Alfabetarja e gjuhës shqipe“. Ishte një nga veprimtaritë më të rëndësishme të patriotëve shqiptarë të Stambollit, të cilët më 12 tetor 1879 themeluan “Shoqërinë e të Shtypurit të Shkronjave Shqip”, shoqëri kulturore, që kishte për synim të nxiste zhvillimin e kulturës në gjuhën shqipe dhe ta vinte atë në shërbim të çështjes së çlirimit kombëtar nga Turqia. Me alfabetin, plotësonte një nga kërkesat bazë për përhapjen e propagandës atdhetare dhe i hapte rrugën botimeve të para serioze të Rilindjes sonë Kombëtare.

Libri “AΛFABETARE E GLÚHESE ΣQIP” është përgatitur,pra, nga Shemsudin Sami Frashëri, Jani Vreto, Pashko Vasa etj., dhe është botuar në Stamboll më 1879. Një kopje e librit, me kapakë kadife të kuqe të shkruar me shkronja ari, i është dhuruar Sulltan Abdyl Hamitit II, i cili ka ditur të flasë shqip.

“Alfabetarja e gluhësë shqip”, botuar vetëm pak muaj pas miratimit të alfabetit të Stambollit, është një vepër kolektive. Në të janë përfshirë shkrimet e Sami Frashërit: “Gjuha Shqip” dhe “Dheshkronjë”; të Jani Vretos: “Udhë e të shkruarit të gjuhësë Shqip”, “Për Gjithëçishtënë dhe për Zon’e jetësë edhe për Njerinë, botën’ e vogëlë”, “Numerëmësonjë”; të Pashko Vasës: “Shqypnija e Shqyptârt”, të Koto Hoxhit: “Porosit’ e Tovitit mbë të birë”.  Siç shihet nga përmbajtja, “Alfabetares së gjuhës shqipe” nuk është thjesht një tekst abetareje. Përveç abetares në të përfshihen edhe lëndë të tjera si: gramatikë, histori, aritmetikë, edukatë shoqërore dhe morale.

Në gjirin e saj, siç u përmend, bashkëpunuan ngushtësisht myslimanë të mëdhenj si vëllezërit Frashëri, katolikë të shquar, si Pashko Vasë Shkodrani e ortodoksë të mësuar e atdhetarë si Jani Vreto: ishte pra model i bashkëpunimit ndërmjet feve në shërbim të Atdheut. Vlerat e kësaj abetareje, që me të drejtë është quajtur “një vepër themelvënëse”, janë të gjera dhe të shumanshme. Kjo vepër përbën një prej gurëve themeltarë në proçesin ripërtëritës dhe ripërcaktues të gjuhësisë shqiptare.

Në “Alfabetare…” trajtohen disa nga problemet më themelore të kohës, në plane të ndryshme: politik, idelogjik, kulturor dhe arsimor që kishte shtruar për zgjidhje Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Ky tekst, si rrallë ndonjë tjetër, shkon në unison me ato ngjarje, duke u bërë jehonë, duke zbatuar pjesë të veçanta të programit për çlirimin kombëtar dhe shoqëror.

Gjithsesi çështja e alfabetit të shqipes do të zgjidhej përfundimisht vetëm me Kongresin e Manastirit, që u mblodh më 14 nëntor 1908, ku u hartua një alfabet i ri me shkronja latine. Është alfabeti që përdorin edhe sot e kësaj dite gjithë ata, të cilët shkruajnë shqip. / KultPlus.com

‘Mosmarrëveshja’: Shqipëria në pasqyrën e enigmave dhe konfrontimit

Posted on by Kult Plus

Ideja e konceptimit të çështjeve që lidhen me Shqipërinë dhe reprezentimin kulturor e psikik të popullit shqiptar nga një mori sferash e rrafshesh jetësore, është bërë pjesë e kulturës dhe artit shqiptar që në periudhën rilindase me autorë si Sami Frashëri duke u intensifikuar më tutje me autorë si Konica. Duke ndjekur një rend e traditë të tillë, Ismail Kadare, që rëndom si strumbullar lëndor e tematik të krijimtarisë së vet letrare ka selektuar botën kulturore e psikën shqiptare, këtë   herë do t’i shtrohet vëzhgimit të kësaj bote prej prizmit të syrit kritik. Në veprën, të cilën në rrafshin teorik e koncepton si sprovë letrare, Kadare artikulon mendimin e vet për botën shqiptare dhe një sërë problemesh e përspektivash të kësaj bote përmes një qasjeje të re të mendimit – shpërfaqjes së pikëpamjeve dhe qëndrimeve nëpërmjet zbërthimit të enigmave, që derivojnë nga kultura dhe letrarësia shqiptare. Kësisoj, “Mosmarrëveshja”, mund të cilësohet si një sprovë letrare, brenda së cilës gërshetohet tradita, identiteti, qytetërimi, gjuha, politika e arti i popullit shqiptar si një rrafsh ne vete dhe në relacion me Ballkanin dhe Evropën më gjerë.

Motivin e kësaj vepre ani pse do ta përforcojë dhe shfaqë brenda veprës si ilustrim të moskuptimit, esenca e këtij motivi e shpalosë vetveten që në titull: mosmarrëveshja, përplasja, dyanësia, gati gjatë gjithë veprës do të artikulohen si binom, ambiguitet i një opozitarizmi, i dy anëve kontrastive të manifestuara si përbërje e Shqipërisë e shqiptarëve. Evokimi i momentumeve infantile në fillim të veprës që lidhet me pullat postare dhe simbolika e kundërt që shpërfaqin ato, ndryshe prej imazhit real të shteteve, bëhet finesa e parë e hipokrizisë, e përballjes dhe funksionalizimi drejt hyrjes për në botën e enigmave. Ky kontrast, përpara së cilës vendoset Kadareja-fëmijë, amplifikohet duke depërtuar nëpër elementet simbolike dhe përmbajtësore të botës shqiptare si entitet i vetëm dhe raportit të saj me Ballkanin e Evropën.

Shqipëria si entitet i vetëm dhe natyra antitetike e shqiptarit

Duke e konceptuar si një entitet të vetëm, Shqipëria që artikulon Kadare i referohet shtrirjes dhe gërshetimit të rrafshit historik e politik. Këto dy rrafshe bëhen korniza brenda të cilave Kadare shtreson figura historike e kontradikta politike. Duke i ikur kronologjisë, Kadare mundëson ndërfutjen e momentumeve sa kritike e sa kruciale që plotësojnë historinë e Shqipërisë që prej origjinës pellazgo-ilire, periudhës së Mesjetës e gjer në modernitetin e vonë dhe bashkëkohësinë, për ta krijuar një hartë panshqiptare, brenda së cilës trajtohen edhe problemet e fati i historisë moderne të Kosovës. Integrohet tërësia historike e luftërave, migrimeve, shkatërrimeve dhe tërësia politike e konferencave e kongreseve ndërkombëtare.

Pavarësisht një portreti të plotë historik të Shqipërisë e shqiptarëve, Kadare, piketimin kyç të problemeve e bart në dy momente kruciale: epoka e Skënderbeut dhe shekulli  XX, të interpretuara në mënyrë kontrastive si Moti i Madh (me në qendër figurën e Skënderbeut) dhe Moti i Keq (ku shkrihet konglomerati i propagandave anti-shqiptare dhe rreziku i riorientimit drejt botës turke).  

Shestimin e problemeve që lidhen me Shqipërinë, Kadare e fillon që në konceptimin e elementeve emblematike: flamurit e himnit.

Gjatë trajtimit të flamurit, Kadare nuk krijon refleksione kritike, mirëpo nëpërmjet një neutraliteti ruan vlerën sublime të flamurit të trashëguar ndër breza. Por, raporti aksiologjik i Kadaresë intensifikohet kur kalohet te himni.

I fokusuar në vargjet e ndaluara: “Se Zoti vetë e tha me gojë…”, Kadare arrin t’i gjenerojë dy situime thelbësore. Ndërsa situimi i parë, që i referohet promovimit të racizmit karshi shteteve tjera e që e kundërshton Kadare në emër të një kërkese etike e humane, situimi i dytë do të shndërrohet në kuptimin krucial të ekzistencës së Shqipërisë e shqiptarëve. Përmes deshifrimit të kësaj strofe Kadare shpalos kuptimin e enigmës e që e ndërlidhë me jostabilitetin e shqiptarit, vulën e fatin tragjik të Shqipërisë që i vjen pikërisht prej elementit hipokrit shqiptar. Në këtë pjesë Kadare zbulon tragjiken: Shqipëria është tragjike se të tillë e do shqiptari, është enigma e zbuluar, kuptimi i vërtetë i himnit. E si për ta vërtetuar saktësinë e zbulimit të vet, në vepër evokohet periudha rilindase, poezia e Naimit, drama e Fishtës e më vonë formula e Faik Konicës, që si të përbashkëta provojnë të njëjtën ide reale: shqiptarin si faktor të qenies apo mosqenies së Shqipërisë.

Duke depërtuar në psikën e popullit shqiptar, për më tepër të një shqiptari të lirë, vepra ndërton një imazh të trefishtë të shqiptarit që ka për bazë tri veçori kryesore: besnikërinë totale ndaj atdheut, hipokrizinë totale ndaj binomit atdhe-armik dhe servilizmin total ndaj armikut. Midis këtyre tri veçorive, Kadare spikat dy prototipe të shqiptarit: shqiptarin hero që vjen si përfaqësim përmes figurës së Skënderbeut dhe shqiptarin tradhtar që përfaqësohet nëpërmjet Haxhi Qamilit si simbolikë e gjithë konglomeratit të mohësve dhe albanologëve të rinj. Nëpërmjet këtyre dy figurave artikulohet edhe esenca e dy epokave të lartpërmendura: Motit të Madh që për kundërvënie do të ketë Motin e Keq.

Skënderbeida, që përbën dominancën në tekst dhe ndërtohet si simbolika përfaqësuese e Motit të Madh e rilindasve, brenda kësaj vepre kalon nëpër rrafshe, gjendje e raporte: rrafshi i parë është paraqitja prej prizmit të heroit të dyfishtë: shqiptar e evropian, por pikërisht këtu, Kadare, duke analizuar historikun e përmasave të kësaj figure në atdhe e Evropë, ndërton raportin Shqipëri-Skënderbe, prej nga ekzistenca e të parës del e varur prej të dytit, ndërkohë që mbijetesa e Skënderbeut si figurë funksionon edhe si e vetme, madje duke e vënë në krahasim me dy figurat e tjera të fuqishme të kohës kontin Vlad e Janosh Huniadin, Skënderbeu i mbijeton kohës pikërisht për shkak të receptimit si figurë evropiane, që mbron identitetin evropian. Duke proklamuar sidomos figurën e Skënderbeut në kushtet e një transformimi gjer te spanjollizimi total i kësaj figure, paralel me përmasat sublime të lavdisë spanjolle, Kadare ia kundërvë harrimin shqiptar. Edhe këtu, Kadare vë në thumb harresën e Skënderbeut nga populli shqiptar si formë të nëpërkëmbjes së kësaj figure, që do ta marrë formën e lartë nëpërmjet dukurisë së çmitizimit.

Në vepër, Kadare do të ofrojë dy forma të çmitizimit të figurës së Skënderbeut me dy prapavija tërësisht antitetike. Tipi i parë i çmitizimit me prapavijë pseudo-patriotike, ka në thelb reduktimin maksimal të kombëtarizimit të kësaj figure: jo vetëm se pengohet si emërtimi i sheshit të Skënderbeut në Paris, mirëpo vihet në skepticizëm origjina shqiptare e Skënderbeut nëpërmjet tezave sllave për ta përvetësuar këtë si figurë. Në këtë mes, Kadare nuk kursen as faktorin ndërkombëtar të përfaqësuar prej paragjykimesh të zviceranit Oliver Shmit dhe studimit të tij mbi të cilin i bëhet jehonë luftës së Skënderbeut të motivuar nga hakmarrja personale për familjen dhe jo nga motivimi atdhetar, religjioz e evropian.

Përpara një çmitizimi të mohësve, që në thelb ka mohimin e vlerave shqiptare, Kadare praktikon vetë një çmitizim të figurës emblematike. Parashtesat mitike me intencë glorifikuese të Skënderbeut dhe të fakteve historike, eleminohen nëpërmjet një neutralizimi dhe gjykimi racional të Kadaresë. Me argumente krejtësisht logjike, Kadare përpiqet ta relativizojë dhe ta afrojë me realitetin figurën e Skënderbeut duke e parë jo si dëmtim një çmitizim të tillë, mirëpo si një faktor të koekzistencës së përhershme të kësaj figure, ekzistenca e së cilës është parë nga Kadare si mjet shpëtimi i Shqipërisë.

Në kundërpeshë me Skënderbeidën si shpëtim të atdheut, Kadare shpërfaqë faktorin e rrezikimit të qenies shqiptare, të personifikuar në të quajturën Haxhiqamiloida që prej vetë Kadaresë është përceptuar si një nga kujtimet më të turpshme të rrugëtimit historik shqiptar, që ka bartur ne vete të keqen e rrezikun njëkohësisht. Brenda Haxhi Qamilit përmblidhet korpusi i pseudoshqiptarëve, mohësve, albanologëve të rinj veprimtaria e të cilëve në thelb ka tjetërsimin e gjithë asaj që është shqiptare. Për ta konkretizuar rolin dhe natyrën e tyre, Kadare argumenton një varg çmitizimesh që prekin palcën e popullit shqiptar që nga çmitizimi i prejardhjes ilire, i gjuhës shqipe, i rilindasve e i pavarësisë në Shqipëri e Kosovë e gjer në çmitizimin e figurave si Skënderbeu e nëna Terezë. Siç thekson Kadareja, gjithcka që u përket shqiptarëve çmitizohet, sepse propagandohet orientimi drejt orientit – ribashkimit me Turqinë në Shqipëri e me Serbinë në Kosovë.

Si zgjatim i veçantë i veprës, integrohet edhe fryma komuniste si përfaqësim i një historie “moderne” të Shqipërisë edhe në vetë kuptimin e komunizmit si promovuese e një fryme të re. Duke e konceptuar komunizmin si fantazmë të dyfishtë në nismë dhe pas rënies, Kadare konsideron se ka zbuluar enigmën marksiste. Në fakt, përgjatë trajtimit të komunizmit dhe disidentit të rrejshëm – Kasëm Trebeshinës, kritika e Kadaresë arrin kulmin e vet, ngaqë ajo që i bashkon disidentin e komunizmin qëndron në tendencën për të ndërtuar mite të rrejshme, hipokrizi dhe për ta fshehur të vërtetën nëpërmjet komploteve. Për realitetin e zhveshur të tmerrit komunist dhe Kasëm Trebeshinës, Kadare mjaftohet me argumentimin vetëm përmes dy vrasjeve ashtu që liria dhe fryma e re e jetës që premtojnë, s’bëhen tjetër veçse një formë e manipulimit dhe komplotit përmes të cilit krijohen në vazhdimësi viktima

Në vepër ndihet edhe karakterizimi i figurave më dytësore të veprës, të cilat gjithashtu i nënshtrohen një qasjeje binare të Kadaresë: si neutralitet dhe si kritikë e Kadaresë ndaj këtyre figurave. Grupit të parë u përkasin figura e Ismail Qemalit dhe mbretëreshës Geraldinë, ndaj të cilëve hetohet një prirje më subtile dhe emocionale në frymën e pranimit prej autorit e prej popullit; gjersa te Ismail Qemali, Kadare ngre lart durimin, erudicionin e mendjehollësinë, të mbretëresha Geraldinë flet me zërin e popullit dhe interpreton dashurinë e popullit për të – nëpërmjet po kësaj figure, Kadare i bën njëfarë jehone edhe pozitës së femrës, lirinë që e karakterizon në epokën e Skënderbeut.

Paralel me mbretëreshën Geraldinë, figura e mbretit Zog, që siç e thotë Kadare përbaltej e urrehej prej popullit, nuk pëlqehet as prej vetë Kadaresë, madje, duke u motivuar nga gjendja e një situate të tensionuar politike, Kadare vë në kritikë dyshen kontrastive Zog – Nol e bashkë me ta edhe Konicën, këtë të fundit mbi bazën e një hipokrizie politike.

Portreti politik e historik i Shqipërisë përplotësohet edhe me portretin religjioz, i cili, duke iu përshtatur logjikës kontrastive të Kadaresë, manifestohet si virtyt dhe si negacion për kombin. Ngarkesën pozitive në portretin religjioz, Kadare e interpreton nëpërmjet harmonisë fetare, të cilën arrin ta argumentojë përmes multipërkatësisë religjioze të udhëheqësve të shtetit që nga Ismail Qemali e gjer te Ahmet Zogu. Si kontrapunkt të ngarkesës pozitive shenjohet propaganda religjioze e hoxhallarëve që ngrihet jo vetëm ndaj figurave kombëtare – Skënderbeut, mirëpo shndërrohet edhe në katalizatorin kryesor të planeve shoviniste për shpërnguljen e shqiptarëve.

Shqipëria dhe Ballkani

Duke e shtrirë pikëpamjen për Shqipërinë më gjerë, pra në relacion me Ballkanin, Kadare shpërfaq dy tipe të këtij relacioni: relacionin si bashkëpunim hipokrit/i kamufluar dhe relacionin armiqësor. Në mendimin kadarean, në thelb vetë Ballkani ndërtohet nëpërmjet një paradoksaliteti, sepse pavarësisht simbolikës si djep i kulturës dhe civilizimit evropian, elementi karakterizues dhe emërtuesi i përbashkët i gjithë ballkanasve mbetet dhuna, dëshira për dhunë, shkatërrim. Duke karakterizuar si shqiptarin ashtu edhe ballkanasin, konsideron se ajo çka i bashkon këto figura është dëshira për lavdi, ndaj edhe vë pikëpyetje në çështjen e Janosh Huniadit në luftë kundër osmanëve, se vepron i vetëm pikërisht në kërkim të lavdisë.

Kur heton relacionin midis shqiptarëve e ballkanasve, Kadare ngre anën konfliktuoze të këtij rajoni. Shqiptarët, serbët dhe grekët dalin tri nacionalitetet brenda të cilave Kadare paraqet natyrën tensionuese, jo vetëm nëpërmjet Luftës Ballkanike, por edhe përmes programeve shoviniste serbe e greke mbi asgjësimin e shqiptarëve në Shqipëri e në Kosovë, Naçertania serbe, libri i kryeministrit serb Gjorgjeviç, projekti i Vasa Çubrilloviçit dalin si argumentet konkrete përmes të cilave Kadare ilustron gjendjen politike të popullit shqiptar në raport me atë sllav.

Brenda këtij relacioni, nëpërmjet një fryme kritike, Kadare shtron dy probleme tjera që lidhen me Kosovën: miti i Kosovës dhe propaganda manipuluese serbe për ta kthyer luftën ndëraleancore në luftë nacionale serbe e turke – Kadare këtu ndërton një kritikë të dyfishtë, jo vetëm ndaj propagandës serbe, mirëpo edhe ndaj pasivitetit shqiptar në shpërfaqjen e së vërtetës.

Problemi i dytë lidhet me vetë Kosovën, prej nga Kadare, nga një përspektivë subjektive, ndërton tablo të terrorit dhe dhunës. Për ta argumentuar qasjen agresive, të cilën e konsideron si racizëm ndaj shqiptarëve, Kadare citon shkrimtarin kroat Mirosllav Kërlezha, vepra e të cilit bëhet dëshmi e politikave paragjykuese ndaj shqiptarit e mbi të cilat ndërtohet sistemi politik sllav. Për më tepër, më indinjuese për autorin del jo vetëm paragjykimi mbi baza raciste, por mospërfillja dhe pasiviteti evropian ndaj kësaj mendësie.

Triada Shqipëri – Ballkan – Evropë

Vendosja e relacioneve midis Shqipërisë dhe ballkanasve me Evropën, parimisht siç edhe thekson Kadare konceptohet midis një skepticizmi dhe mëdyshjeje reciproke mbi faktin se sa është utilitar dhe simbiotik ndërtimi i këtij relacioni. Megjithatë, nën prizmin kadarean ky relacion shquhet me një kritikë të dyfishtë: kritikë ndaj ballkanasve e kritikë ndaj Evropës.

Aspekti i parë i kritikës që shenjon egërsinë dhe agresionin ballkanas, ka si derivim kërkesën thelbësore të metamorfozës së shteteve ballkanase drejt arritjes së konkordancave dhe harmonisë. Duke kritikuar sidomos Shqipërinë për hipokrizi përmes imazheve të gënjeshtërta rozë, Kadare paraqet çelësin e bashkimit me Evropën, që në themel të vetin ka sinqeritetin, dashurinë e sinqertë atdhetare e promovimin e sinqertë nacional.

Aspekti i dytë i kritikës ka në shënjestër vetë Evropën dhe shfaq indinjatën në raportet e kësaj të fundit ndaj ballkanasve. Brenda kësaj vepre, Kadare ruan portretizimin kapricioz dhe narcist të Evropës dhe midis këtij portretizimi ironizon mospërfilljen e thellë sidomos ndaj Shqipërisë e shqiptarëve, që si të tillë e argumenton jo vetëm përmes listës së 450 personaliteteve shqiptare (që në thelb është burim skepticizmi evropian), por për më tepër pozita superiore e Evropës arrin gjer në krijimin e paragjykimeve dhe përtrirjen e ideve sllave për primitivizmin shqiptar.

Pavaresisht kapriciozitetit, lidhjen dhe orientimin drejt Evropës, Kadare e sheh si të nevojshëm në katalizimin e përparimit dhe shkëputjes prej propagandave pro-orientale; veç tjerash këtë marrëdhenie Kadare, vënë në kontekstin historik të kohës së Skënderbeut, e interpreton edhe si të drejtë të plotë morale të shqiptarëve.

Mbi një konglomerat formash dhe referencash

Pavarësisht se Kadare e konsideron këtë vepër sprovë letrare, pikëpamjet dhe mendimet e Kadaresë janë të organizuara në formën e esesë letrare. Konkretisht gjithë konglomerati i çështjeve dhe vëzhgimeve mbi botën shqiptare përmblidhet në 13 ese sa ka pjesa e parë, në shënime plotësuese të autorit si elemente të pjesës së dytë dhe një shtojcë e re vëzhgimi politik si pjesë e tretë. Natyra diverse e ngjarjeve dhe dispersiviteti i gjerë historik mbulon një dimension të gjerë kohor, që megjithatë nuk derivon si i gatshëm, por përplotësohet nëpërmjet teknikave narrative. Kjo do të thotë se, ani pse përfill një rend logjik duke ndërlidhur një çështje me një tjetër, Kadare i ikën renditjes kronologjike të historisë shqiptare. Periudha, ngjarje e epoka mbivendosen njëra mbi tjetrën duke vënë në funksion analepsën e prolepsën. Por, pavarësisht këtij çrregullimi kronologjik, rrafshi historik përplotësohet, episode historike përmbushin tërësinë, ashtu që Kadare eviton mungesat. Humbjen e lidhjes kronologjike, Kadare e zëvendëson nëpërmjet përsëritjes dyfunksionëshe, qoftë si rikujtim a si përplotësim të një segmenti paraprak historik.

Tërësisë së problemeve që i përkasin botës shqiptare, Kadare i shton edhe informacione periferike që manifestohen si digresione, në të cilat Kadare evokon episode të jetës së figurave shqiptare (informacione mbi jetën familjare të Ismail Qemalit; episodi i përvojave të Isa Boletinit në Kongresin e Versajës) dhe fakte historike botërore (pushtimi i osmanëve prej Mongolisë).

Ajo që ia shton kompleksitetin veprës është prezenca e referencave dhe intertekstualitetit, çka i japin kësaj vepre një karakter shumë modern. Këto referenca, që variojnë prej atyre publicistike, poetike, historike e politike, shfaqen si gërshetim prej botës shqiptare dhe të huaj në përmbushjen e funksioneve specifike: referencat me origjinë autorët ballkanas e evropianë (Marlou, Louis de Gongora, Oliver Shmit, Jacob Fallmerayer, Kerlezha, Vasa Çubrilloviç, Dobriça Qosiq) ndërfuten si përmbushje e rolit argumentues të informacioneve historike e politike që shfaq Kadare; ndryshe prej tyre, referencat me origjinë autorët shqiptarë (Noli, Konica, Asdreni, Naimi, Fishta, Branko Merxhani, Migjeni) i nënshtrohen një rifunksionalizimi e modifikimi për t’iu përshtatur mendimeve e fenomeneve shqiptare, konkretisht frymës përkatëse të kohës.

Një prani e tillë e referencave, por edhe gjerësia e informacionit doemos do të marrë më shumë se një formë brenda eseve, kështu mendimi i artikuluar kadarean do ta gjejë mbështetjen në format e tilla si ditari, vargje poetike, kronika telegrafike e kujtime, që do të shfaqen duke ruajtur stilin e vet specifik.

Varieteti i tonit kadarean midis faktit dhe fiksionit 

Diversiteti dhe koloriti kadarean do të shtrihen përtej rrafshit strukturor, për t’u zgjeruar edhe drejt atij stilistik që përkufizohet në ngjyrimin e zërit kadarean dhe një varieteti figurash stilistike. Natyra thelbësore e veprës si konfrontim kontradiktash e kontrastesh doemos ka përcaktuar dominimin e tonit ironik dhe atij kritik të Kadaresë. Efektet ironike, sidomos, artikulohen përmes epiteteve eufematike dhe ngarkesave negative: Çmitizuesi i vockël, Lubonja, thotë Kadare, duke ironizuar me pozitën e Lubonjës dhe për më tepër me veprimet e tij anti-shqiptare. Ky ton kritik, me raste neutralizohet drejt një toni të rëndomtë – objektiv, të zhveshur plotësisht prej euforisë kombëtare, prej nga Kadare funksionalizon gjykimin racional dhe qetësinë objektive pa u rrëmbyer gati asnjëherë nga një emocionalitet i tërësishëm qoftë ndaj kauzave apo figurave shqiptare. Megjithatë, disa finesa më emocionale dhe melankolike nuk përjashtohen, finesa të tilla ndihen përgjatë paraqitjes së fatit tragjik të Ismail Qemalit; melankolike deri në një masë paraqiten edhe tablot e dhunës serbe mbi popullin e Kosovës.

Krahas këtij ngjyrimi të zërit, në thelb brenda kësaj vepre gërshetohet Kadareja-faktograf e finesat e Kadaresë si shkrimtar, pra në suaza të interaksionit fakt/fiksion. Në vepër këto dy tërësi të mëdha janë të dukshme dhe lehtë të interferueshme. Fakti është i shtrirë thuajse përgjatë tekstit dhe manifestohet si një paraqitje e gjerë e informacioneve e dokumentimeve konkrete të historisë nacionale e ndërkombëtare të shprehur përmes datave, kongreseve, mbledhjeve e viteve të përshkruara në vepër. Konkretë në të shumtën e rasteve, gati përherë janë edhe personazhet që frymëzohen nga historia e letërsia. Megjithatë, ngjizur me historiken, me Kadarenë që saktëson, shpërfaqet Kadareja që krijon fiksion dhe këtë e bën të ditur edhe brenda veprës përmes gërshetimit histori e mit, e konkretisht dimensioni fiksional del më së miri në pjesën ku ndërtohet miti për Kosovën. Episodi i vrasjes së Sulltanit e më vonë edhe episodi i vrasjes së Ramonës brenda sistemit komunist, me mënyrën e ndërtimit narrativ, shkëputen tërësisht nga pjesa faktografike dhe marrin finesat e një proze të mirëfilltë letrare që mban shenjat e një narracioni kadarean. Edhe ato pjesë të veshura me faktografi, nëpërmjet figurave letrare si metaforës, personifikimit të shpeshtë të Shqipërisë dhe epiteteve, e krijojnë një afri me fiktiven duke dëshmuar përfundimisht natyrën e esesë letrare që përdor Kadare.

Enigma e zgjidhur   

Përgjithësisht, kjo vepër është një konglomerat faktografik që, i sintetizuar me fiksionalitetin letrar, kapërcen në kohën e hapësirën shqiptare dhe merr një karakter gati të një enciklopedie në miniaturë mbi Shqipërinë, shqiptarin dhe relacionet e tyre me të tjerët.

Përmes kësaj vepre, nëpër sprovat historike, politike, sociale, poetike, Kadare paraqet të dukshmen, ndërkohë që përballë saj zbulon dhe vë të padukshmen, enigmën, për ta shkaktuar mosmarrëveshjen.

Përfundimisht, sintetizimi i të gjitha enigmave në vepër prodhon idenë e fuqishme që lidhet me shqiptarin, ideimin e artikulimin e tij si kontradiktë e brendshme: shqiptari puthadorës e vrasës, servil e besnik sipas mitit të Milloshit dhe verbëria kolektive shqiptare karshi të metave, sipas mitit të vajzës që verbohet e që potencialisht përmes tyre Kadare e argumenton një fat, fakt e fatkeqësi të realitet shqiptar dhe ripohon kredon themelore të kësaj vepre se stisësi e konstruktuesi i fatit dhe i së ardhmes së Shqipërisë mbetet vetë shqiptari.

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Publicistikë letrare”, tek Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Rrezartë Morina / KultPlus.com

Sami Frashëri, intelektuali më i rëndësishëm i Rilindjes Kombëtare

Posted on by Kult Plus

Shemseddin Sami, ose Sami Frashëri siç e njohim të gjithë është intelektuali më i rëndësishëm i Rilindjes Kombëtare.

Veç kësaj, ai ka një rëndësi të veçantë edhe për kulturën turke, pasi si intelektual vendosi theksin mbi rëndësinë e gjuhës turke.

Shteti osman, me Reformat e Tanzimatit, kishte hyrë në procesin e modernizimit institucional për të formuar një sistem që do të bënte të mundur vazhdimin e shtetit multietnik.

Sami Frashëri, duke patur parasysh veçoritë e shtetit osman, në shkrimet e veta trajtoi rëndësinë e studimit, zhvillimit dhe të të mësuarit të gjuhës turke si gjuhë të përbashkët në Perandorisë Osmane.

Në punimet e veta vlen të përmendim Taaşşuk-ı Tal’at ve Fitnat (Dashuria e Talatit me Fitneten, 1872-1873), që është romani i parë në letërsinë turke; fjalorin Kâmûs-i Türkî (1901), fjalor enciklopedik i gjuhës osmane me shpjegim sipas botëkuptimit të ri; Enciklopedia Kamûsü’l-A’lâm, e cila është vlerësuar si anciklopedia e parë turke, etj.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave bën të ditur se në bibliotekën e arkivit gjenden veprat e lartpërmendura të Sami Frashërit, ndërsa vlen të theksojmë se për studiuesit e periudhës osmane fjalori enciklopedik Kâmûs-i Türkî është një vepër që nuk e humb asnjëherë vlerën. / KultPlus.com