Komuniteti Arbëresh në San Paolo Albanese, më 14 shtator do të festojë edicionin e 14 -të të festivalit “Croce e Basilico”.
Festa e lartësimit të Kryqit të Shenjtë lidhet me përkushtimin e Bazilikës së Ringjalljes, të ndërtuar mbi varrin e Zotit në 335, dhe gjithashtu me festimin e gjetjes së relikës së Kryqit nga Perandoresha Helena.
Katundi arbëresh San Paolo Albanese, sipas të dhënave të fundit të ISTAT, është lokalitetit me moshën më të vjetër, por edhe më të renë në të gjithë Bazilikatën. Ritmet e jetës aty janë më të lehta dhe banorët pohojnë se bëjnë jetë të qetë.
Njëri nga zotërinjtë e intervistuar, në kronikën televizive të televizionit itaian TGR, e fillon përgjigjen e tij me shprehjen shqip “Jemi shumë mirë”, thotë se ne jemi të ardhur nga Shqipëria dhe nga atje kemi marrë pak pasuri dhe shëndetin. / KultPlus.com
Gjatë muajit gusht Komuna San Paolo Albanese, në bashkpunim me Museo Della Cultura Arbëreshe organizojnë festën e gushtit “Estate Sanpaulese 2021” (Verja Shënpaljote).
Ditët e festës do të zgjasin deri në fund të muajit gusht. Ditët e para do të nisin me aktivitete sportive, për të vijuar më pas me programe artistike. / KultPlus.com
Pandemia mbylli çdo institucion dhe paralizoi çdo aktivitet kulturor në shumë vende të botës, përfshi këtu edhe muzetë. Tashmë me ulje të shifrave të të infektuarve dhe lehtësim të masave ata i rikthehen jetës por sigurisht me masa anticovid.
Një prej tyre është edhe Muzeu i Kulturës Arbëreshe në San Paolo Albanese, i cili prej 1 qershorit është rihapur për publikun.
Ka qenë vetë Komuna e San Paolo që ka mbledhur prova të kulturës arbëreshe, të krijuar në vend pas pushtimit turk në tokën e origjinës, e cila u zhvillua midis 1526 dhe 1534. Arbëreshat u vendosën në zonat e Italisë së Jugut midis shekujve 15 dhe 18, pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastriot Skënderbeut. Arbëreshët e San Paolo ruajtën fort traditat dhe nuk u asimiluan aq sa dhe sot quhen shqiptarë, flasin një dialekt të përzier të italishtes dhe shqipes dhe janë të fesë katolike të ritit bizantin.
Muzeu kombinon disa realitete në tërësi: është një vend me vlera tradicionale dhe një panoramë e jetës nga e kaluara, e mbajtur e paprekur midis teknologjive të reja dhe komunikimeve masive të globalizuara; është territori dhe peizazhi i saj rural; është fshati i banuar dhe ndërtesat urbane; është komuniteti dhe kultura e tij; është vendi i kujtimeve dhe laboratori i së ardhmes.
Muzeu është një vend dhe një mënyrë për të ruajtur, mbrojtur, përmirësuar, promovuar identitetin kulturor, territorial, shoqëror dhe ekonomik të komunitetit lokal Arbëreshe të San Paolo Albanese; është mjeti me të cilin mund të prodhohet kulturë e re. Lindur si një ekspozitë agro-baritore, në 1975. Ka një strukturë, inauguruar në vitin 1993, e marrë nga ripërdorimi i ndërtesave të vjetra të pabanuara në qendrën historike, në të cilën ekspozohen objekte të kulturës materiale; dokumentohet kultura gojore, popullore, agro-baritore; dëshmohen rrënjët dhe identiteti i pakicës etnike-gjuhësore arbëreshe.
Funksionet e strukturës së ekspozitës plotësohen nga biblioteka e specializuar për shqiptarët, e krijuar në vitin 1979, nga ekspozita e “Objekteve nga kujtesa”, e ngritur në 1987 dhe nga punëtoria e artizanatit e përfunduar në 2000.
Muzeu përmban objekte të përditshme, veshje tradicionale, produkte dhe mjete të jetës shtëpiake dhe të punës etj./ KultPlus.com
Katundi arbëresh San Paolo Albanese, sipas të dhënave të fundit të ISTAT, është lokalitetit me moshën më të vjetër, por edhe më të renë në të gjithë Bazilikatën. Ritmet e jetës aty janë më të lehta dhe banorët pohojnë se bëjnë jetë të qetë.
Njëri nga zotërinjtë e intervistuar, në kronikën televizive të televizionit itaian TGR, e fillon përgjigjen e tij me shprehjen shqip “Jemi shumë mirë”, thotë se ne jemi të ardhur nga Shqipëria dhe nga atje kemi marrë pak pasuri dhe shëndetin.
“Këtu është një vend i qetë, bëjmë një jetë të qetë dhe të shëndetshme, dhe ata të rinj që janë aktivizohen me punë”, shprehet Mose Antonio Troiano.
Gjithashtu një cift të moshuarish të cilët kanë një shtëpi private, shprehen se në moshën që ato janë i pëlqen qetësia që ofron ky vendi. Nuk mungojnë dhe të rinjtë që ushtrojnë profesionet e tyre në San Paolo Albanese dhe shprehen optimist.
Në këtë zonë me 5000 banorë, ka aktualisht 118 persona të grupmoshës mbi 70 vjeç, dhe mosha mesatare është mbi 58 vjeç. Të rinjtë e grupmoshës nën 30 vjeç janë vetëm 35 persona. Por situata e vitit të shkuar i ka ndryshuar raportet e shifrave, pasi gjatë vitit 2020 kanë lindur 97 fëmijë, duke bërë që mosha mesatare e rillogaritur të jetë rreth 41 vjeç./ KultPlus.com
San Paolo Albanese, komuna më e vogël në Lucania, u themelua nga një komunitet shqiptarësh që shpëtuan nga pushtimi turk. Banorët flasin ende arbëresh, gjuhën e të parëve të tyre.
Ulur para derës së shtëpisë së tij, Signor Giuseppe, me qetësi dhe përkushtim, mbulon një tabaka me kashtë. Nëse pyetet se sa do të zgjasë para se të përfundojë puna, ai përgjigjet se kërkon kohë dhe durim. Ai lufton të flasë italisht, pak larg nga drojë, pak sepse italishtja nuk është gjuha e tij amtare.
Giuseppe është një nga 278 banorët e San Paolo Albanese, komuna më e vogël në Basilicata dhe një nga pesë qytetet Lucanian me origjinë arbëreshe. Ajo u themelua në shekullin e 16-të nga një komunitet i refugjatëve shqiptarë që shpëtuan nga pushtimi i turqve osmanë.
Për origjinën e tyre, banorët e San shqiptarëve – shumica e të moshuarve, thjesht mendojnë se mosha mesatare e vendit është 54.2 vjet, krahasuar me 45.7 në rajon – ruajnë gjuhën dhe traditat fetare. Nëse i takoni në rrugët gjysmë të shkreta të fshatit, është e lehtë të dëgjoni që ata flisnin me njëri-tjetrin në shqipen e vjetër,:ata ruajnë me xhelozi gjuhën e tyre, edhe nëse e dinë më pak dhe më pak.
“Vendi ynë ka pësuar një shpërndarje të fortë. Gjatë dekadës së kaluar, ne kemi humbur 100 banorë. Mesatarisht 10 në vit ”, shpjegon Paolo Aringoli, polici i vetëm i trafikut në vend. Për ca kohë edhe ai ka lënë fshatin me familjen e tij për të shkuar dhe të jetojnë në Senise, qendra më e madhe e zonës. “San Paolo është një vend shumë i bukur, por jeta e përditshme këtu është e vështirë”, thotë gruaja e tij Maria.
Nëse jetoni në një vend kaq të vogël, duhet të lëvizni për çdo lloj nevoje. Ndonjëherë, edhe për të blerë bukë. Me përjashtim të një dyqani të përgjithshëm që shet pak nga gjithçka, në fakt, nuk ka asgjë tjetër në fshat. Jo një dyqan kasapi, jo një dyqan veshjesh, zyra postare është atje por është e hapur tre herë në javë.
Shkolla fillore u mbyll në vitin 2011: mungesa e institucioneve arsimore mbart rrezikun që fëmijët që nuk flasin arbëreshë në familje nuk do të kenë asnjë mënyrë për të mësuar gjuhën e komunitetit të tyre.
“Pak nga më të rinjtë e dinë atë. Sidoqoftë, gjatë adoleshencës, djemtë rizbulojnë gjuhën e tyre – thotë Paolo – para disa vitesh ne organizuam kurse dhe pjesëmarrja ishte shumë e lartë. Atëherë fondet u mbaruan ”.
Në qendër të fshatit, ka një arkivol që ruan përdorimet dhe zakonet e San Paolo: është muzeu i kulturës Arbëreshë, ku në disa dhoma mund të rimarrni zinxhirin e prodhimit të fshesës, një aktivitet tipik lokal dhe të vëzhgoni rrobat tradicionale.
Megjithatë, ekziston një mënyrë për të prekur traditën me dorën tuaj, dhe është disa hapa larg muzeut, në kishë. Masa festohet atje me ritin Bizantin Grek, tipik i popullsive arbëreshe. Sundaydo të Dielë këmbanat kumbojnë dhe, njëri pas tjetrit, besimtarët mbërrijnë. Kur kisha është e mbushur, famullia fillon festimin.
Midis atyre stolave, plot me flokë të bardhë duke kënduar himne në arbëreshë, vendi që po vdes duket se është i gjallë dhe shpopullimi i një mirazhi të vogël, një shpikje e sociologëve që kanë ardhur nga larg. Është e mjaftueshme, sidoqoftë, të largohemi nga kopshti i kishës dhe të ecim nëpër rrugicat e San Paolos për t’u rikthyer në realitet. Një realitet që, i dhënë në dorë, tregon për një fshat që ka të ngjarë të bëhet bosh brenda disa dekadave. /diasporashqiptare/ KultPlus.com
Ulur para derës së shtëpisë së tij, Signor Giuseppe, me qetësi dhe përkushtim, mbulon një tabaka me kashtë. Nëse pyetet se sa do të zgjasë para se të përfundojë puna, ai përgjigjet se kërkon kohë dhe durim. Ai lufton të flasë italisht, pak larg nga drojë, pak sepse italishtja nuk është gjuha e tij amtare.
