Në Galerinë e Ministrisë së Kulturës do të mbahet një bisedë mes Edi Hilës dhe Shkëlzen Maliqit, të martën, më 28 maj, në orën 18:00.
Biseda do të fokusohet në punën artistike të artistit Edi Hila, si dhe ekspozitën e tij “A4 Print”, të kuruar nga Shkëlzen Maliqi, e cila është aktualisht e hapur në Galerinë e Ministrisë së Kulturës.
Biografia e Edi Hila:
Lindur në Shkodër në vitin 1944, Edi Hila jeton dhe punon në Tiranë. Në vitin 1967 Hila u diplomua në Institutin e Arteve të Bukura në Tiranë. Nga viti 1968 deri në vitin 1974 ka punuar në Radio Televizionin Shqiptar dhe si ligjërues i jashtëm i Vizatimit në Institutin e Larte te Arteve. Në vitin 1973 ai ndoqi një trajnim profesional për skenografi televizive në degën e RAI-t në Firence. Në këtë periudhë ai pikturoi “Mbjelljen e Pemëve”, vepër që u kritikua më vonë në Plenumin e Katërt të Komitettit Qendror të PPSH-së. Ai u kritikua edhe për skenografinë e Festivalit të 11-të të Radio Televizionit Shqiptar. Më 1974 atë e larguan nga Radio Televizioni Shqiptar dhe u dërgua për riedukim si punëtor në Pularinë e Tiranës në Laprakë ku punoi nga viti 1977 deri në 1978. Më pas, në periudhën e parë të rehabilitimit pas dënimit, Hila u transferua në ndërmarrjen e Dekorit të Qytetit te Tiranës.
Në vitin 1980, pas rehabilitimit të plotë, filloi punën si redaktor arti tek “Horizonti”, revistë për pionierë e botuar nga Komitetit Qendror i Bashkimit të Rinisë së Punës së Shqipërisë. Në vitin 1988 Hila fillon mësimdhënien si profesor i jashtëm në Atelienë e Pikturës në Akademinë e Tiranës dhe në vitin 1991 emërohet profesor në Atelienë e Pikturës në Fakultetin e Arteve Pamore në Akademinë e Arteve në Tiranë, ku edhe zgjidhet Dekan në vitin 1993. Nga viti 1996 deri në pensionimin e tij ka qenë profesor i Pikturës në Akademinë e Arteve të Tiranës, sot Universiteti i Arteve.
Hila është fitues i çmimit “Onufri” në vitin 1993 dhe 1998. Në vitin 2017 ekspozon në “Dokumenta 14“, Athinë dhe Kassel. Në viti 2018 hap ekspozitën e parë retrospektive në Muzeun e Artit Modern në Varshavë, Poloni, ekspozitë e cila u hap edhe në Galerinë Kombëtare, Tiranë. Ai ishte i ftuar në programin “Berlin Artist” të DAAD-së, në vitin 2019. Në vitin 2020 ekspozon në “Secession“ në Vienë./ KultPlus.com
Nesër do të promovohet libri më i ri i shkrimtarit Shkëlzen Maliqi, me titull ‘Arti në rezistencë: Shkrimet e fundshekullit XX’.
Në panel për diskutim do të jenë: Ilir Bajri, Lura Limani dhe Vullnet Krasniqi.
‘Soma book station’ organizon me 1 korrik një panel për botimin e librit „Arti në rezistencë: Shkrimët e fundshekullit XX“, të autorit Shkëlzen Maliqi, filozof, publicist dhe kritik i artit.
Studimet më të themelta dhe interdisciplinare të zhvillimeve të fundshekullit XX kohëve të fundit po bëhen trend, kurse botimi i Maliqit kontribuon për këtë në një fushë që nuk është eksploruar mjaftueshëm.
Opinioni kosovar Shkëlzen Maliqin e njeh më shumë si analist, publicist dhe veprimtar politik, sidomos si hulumtues i suksesshëm social (sondazhe dhe exitpole të Institutit „Gani Bobi“), mirëpo me këtë libër ai dëshmon se në qerekshekullin e fundit ka qenë edhe kontribues i vazhdueshëm dhe serioz në analizën dhe vlerësimin e arteve pamore dhe të kulturës shqiptare.
Libri ndahet në tri pjesë. Në fillim jepen analizat socio-politike e viteve ’90 kur është instaluar apartheidi në Kosovë dhe se si është reflektuar shtypja masive në mobilizimin e shoqërisë dhe kulturës kosovare.
Teza e Maliqit është se si përgjigje ndaj represionit serb janë krijuar modele inventive të rezistencës që jo vetë se nuk e lejuan degradimin dhe akulturimin (çka ishte qëllimi i Serbisë) por paradoksalisht, kontribuuan në përparimin dhe avancimin e krimitarisë artistike. Pjesa qëndrore e argumentit të Maliqit është ekspozita e artit bashkëkohor kosovar në Beograd e vitit 1997, e titulluar në gjuhën shqipe „Përtej“, që ka sjell një kthesë historike për artet pamore tona, duke i përafruar ato me artin bashkëkohor botëror.
Në pjesën e dytë , Maliqi kronologjikisht sjell kritikat mbi projektet artistike të viteve ’90 të dy rrymave, të atyre moderniste, dhe të atyre postmoderniste ose konceptuale.
Shquhen analizat e Maliqit të veprave të Gjelosh Gjokajt, Agim Çavdarbashës, Rexhep Ferrit, Simon Shirokës etj. si dhe të Sokol Beqirit, Mehmet Behlulit, Erzen Shkolollit dhe Zake Prelvukajt.
Në pjesën e tretë Maliqi bën një paralaks (hark kohor) që lidh vitin ’74 të shekullit XX, me vitin 2014. Ai boton dy shkrime të veta që i ka shkruar si student, njëri është kritikë filozofike e Xhozef Bojsit, artistit botëror më me influencë i pjesës së dytë të shek XX, që Maliqi e vlerëson si utopist. Por pastaj ky shkrim është temë e një dialogu interesant mes Shkëlzen Maliqit dhe Sezgin Bojnikut, antropologut dhe kritikut të artit nga Prizreni, i cili prej vitesh jeton në Finlandë. Aty shtrohet pyetja se në cilin moment duhet filluar qasja historizuese mbi artin kosovar, p.sh. duke e bërë dallimin mes artit modernist dhe artit bashkëkohor. Është ky një debat që vetëm piketon problemin dhe prek lehtë vetëm parimet e një pune të cilën skena e arteve pamore te shqiptarët ende (s’) e trajton sepse ka ngecje serioze institucionale.
Libri është i ilustruar bollshëm me foto bardh e zi, që në këtë ras nuk është mangësi pasi që bëhet fjalë për një vepër që vlerë perimare e ka tekstin.
Dhe duhet cekur se librin është dizajnuar shkëlqyeshëm nga Jeta Dobranja.
Libri është bashkëbotim i Botimet Koliqi me Edicionin MM të Qendres „Gani Bobi“/Express/ KultPlus.com
Akorët si: Arben Bajraktaraj, Ejla Bavćić, Adrian Morina, Klaus Martini, Verona Koxha dhe Anja Drljević, me lojën e tyre madhështore, mbrëmë sollën premierën e një performance teatrore për shkrimtarin Peter Handke, i cili konsiderohet se me librat dhe qëndrimet e tij ka fabrikuar e ka përmbysur faktet e luftërave në ish-Jugosllavi; ka nxitur dhe përkrahur ideologjinë e ‘tokës së djegur’, si dhe u ka thurur elozhe poetëve e filmbërësve militantë, të konvertuar në ‘inxhinierë të projekteve gjenocidale’, shkruan KultPlus.
Çdo gjë gjeti fillimin kur dhe të pranishmit dalëngadalë po zinin vendin e tyre përbrenda hapësirës në Teatrin ‘Oda’ që mu në mes kishte të vendosur skenën e cila mund të shijohej nga të pranishmit në gjithsej tri anë të mundshme. Kur ora shënoi fiks 20:15, terri kaploi vendin përnjëherë. Ndërkaq, aktorët nisën lojën e tyre me një vështrim të thellë drejt publikut, me ç’rast të pranishmëve iu drejtohen disa kërkesa radhazi por më e rëndësishmja do të ishte: “Nëse keni lexuar librat e Peter Handke, largohuni nga teatri.”. Pasi që askush prezent nuk del jashtë, pritja e tyre përfundoi.
Shfaqja e cila po luhej në gjuhën angleze trajtoi baraspeshën delikate ndërmjet lirisë së shprehjes dhe përgjegjësisë shoqërore në teatër. Dhe ishte pikërisht dizajni i dritave nga Yann Perregau, që dukshëm të bënte që të përhumbeshe pas atmosferës së ftohtë që po portretizohej në skenë. Me një reflektor në ngjyrë të kaltër, shfaqja vazhdoi me dialogun ndërmjet Peter Handke dhe babit të tij, në lidhje me pyetjet e shumta të gazetarëve rreth Millosheviqit dhe se si Handke do të duhej të përgjigjej, e në këtë rast ai këshillohet që të thotë: “Preferoj letrën higjienike, një letër anonime me letër higjienike brenda, kundrejt pyetjeve tuaja boshe injorante.”
Përgjatë gjithë shfaqjes, tregohet thellësisht një injorim total ndaj gjenocidit në Srebrenicë. Pra, ndaj vrasjes gjenocidale të korrikut 1995 të më shumë se 8,000 burrave dhe djemve myslimanë boshnjakë në dhe rreth qytetit të Srebrenicës, gjatë Luftës së Bosnjës.
Duke marrë parasysh faktet të cilat shfaqeshin nëpërmjet titrave shqip, ku njëra ndër to thotë se në varrimin e kriminelit Millosheviq, Handke i thoshte masës së njerëzve të etur për gjak, se ai “nuk e di të vërtetën” dhe se prandaj është “këtu afër Millosheviqit, afër Serbisë”, kemi ndërlidhjen e tekstit të mrekullueshëm të shfaqjes nga Jeton Neziraj që kundërpërgjigjet me: “Peter Handke ka status shenjtori. Ai është orbita e Serbisë. Handke është Zot në Serbi, është Jezu Krisht…”. Pas përplasjes së disa fakteve para audiencës rreth ndodhive me Handken, shfaqja filloi me të vërtetë.
“The Handke Project”, hyri në thelbin e detajeve nga më të ndryshmet. Përmendet se si Peter Handke fitoi 50,000 euro nga çmimi “Ibsen Award” në Norvegji dhe se si ai me ato para deshi të ndërtojë një pishinë në Hoçën e Madhe që ndodhet 10 kilometra larg nga Krusha e Madhe, duke anashkaluar mundësinë për t’i ndihmuar refugjatët sirian në Austri, për të ndërtuar memorialin e gjenocidit në Srebrenicë, për t’i ndihmuar të uriturit në Burundi e Somali dhe për t’i ndihmuar romëve të varfër në paralegjet e Beogradit. Por, në vend të tyre, në një vend të banuar me shqiptarë ku gjatë luftës së vitit 1999 forcat serbe të Millosheviqit vranë 205 fshatarë të pafajshëm, ai deshi të ndërtojë një pishinë.
Situata dhe atmosfera të ndryshme përshkojnë shfaqjen që vjen nën regjinë e Blerta Nezirajt. Ndërlidhja e humorit, ironisë dhe të vërtetës po krijonte edhe të qeshura në publik, siç ndodhi edhe me monologun: “Ju njoftojmë se përpos producentëve dhe aktorëve e të tjerëve të përfshirë në këtë projekt të teatrit evropian (a është evropian?), ne do të ndërmarrim hapa ligjor edhe ndaj personazheve fiktiv të shfaqjes (a janë fiktiv?), gazetarëve që shkruajnë pozitivisht për shfaqjen, por edhe ndaj publikut që vjen dhe e sheh këtë shfaqje. Me këtë rast, megjithatë, ju njoftojmë se nuk do të paditen këto kategori njerëzish: Veteranët serbë të luftërave në Bosnjë dhe Kosovë; Publiku evropian që Peter Handken e do me gjithë zemër; 8 mijë të vdekurit e Srebrenicës (a janë 8 mijë?). Nga padia do të lirohen edhe ata të cilët gjatë shfaqjes i kanë mbyllur veshët. Dhe ndërkohë që ju ca injorantë po pështyni mbi veprën e Handkes, njoftojmë botën se një grup intelektualësh e politikanësh evropian, kanë kërkuar nga UNESCO ta merr nën mbrojtje trashëgiminë letrare të Peter Handkes, që nënkupton marrjen nën mbrojtje të vlerave civilizuese, ezoterike, mbrojtje e botës idilike, mbrojtje e pikëpyetjes, mbrojtje e mbrojtjes, e kështu me radhë.”
Ndërsa, ato që vëreheshin në masë dhe po i jepnin një hijeshi unike lojës së aktorëve në skenë ishin edhe kostumet e tyre të krijuara nga Blagoj Micevski. Në pjesën kur performanca teatrore arrin tek historia e një fotografi i quajtur Jean, që qëllon të jetë burri i kryetares së Komitetit të çmimit Nobel, nëpërmjet veshjeve precize portretizohej një atmosferë e ngjashme me atë se çfarë konsiderohet të ketë ndodhur. “Jean” hyn me aparatin e tij fotografik dhe në studion e tij e fotografon një vajzë të re e cila është shkrimtare. Fillimisht ai e prek atë për qëllime artistike por tutje vazhdon t’i premtojë asaj famë e pse jo edhe çmimin Nobel dhe nëse jo kjo, atëherë një lexim në Forumin që financohet nga Fondacioni Nobel. Ky skandal konsiderohet të jetë përmbysur me një tjetër skandal siç është kur Peter Handke ka fituar çmimin Nobel për letërsi.
Tutje, shfaqet edhe krahasimi se si Handke ka përshkruar një ngjarje specifike dhe se si në të vërtetë ka ndodhur. Diku jo larg Srebrenicës, një grup paramilitarësh serb kanë zënë rob Ramo Osmanoviq, një burrë rreth të 40-tave. Djali i Ramës, Nermini së bashku me qindra boshnjak të tjerë, është duke u fshehur në pyll. Paramilitarët e nxisin Ramën ta thërret të birin që të zbres nga pylli sepse, siç i thonë, do të jetë i sigurt me serbët. Trupat e Ramës dhe të birit të tij, Nerminit, janë gjetur shumë vite pas luftës në varre masive. Ndërkaq, Handke këtë ngjarje e ka përshkruar në një mënyrë krejtësisht ndryshe duke potencuar se serbët me dashamirësi e kanë thirrur djalin e Ramës të zbresë nga mali për shkak të rrezikut nga kafshët e egra.
Kjo shfaqje është një fjalim. Është zëri i ngritur i viktimave në mënyrë që të kuptohet se ku është kufiri i letërsisë, ku është kufiri i lirisë krijuese dhe kur do të mund të kalohej ai kufi. Shkrimtari Peter Handke, me letërsinë e tij, aftësitë e tija letraro-stilistike për propagandë dhe për mohim si dhe vetë qëndrimeve të tij në një kohë të cilën po e jetojmë, i ka kaluar këto kufij qysh moti.
Atdhe Mulla
Shfaqja përmbyllet mahnitshëm me thirrjen si: “Fuck you Peter Handke, për marrëzinë, për padijen, për arrogancën, për mohimin e së vërtetës, e për mohimin e gjenocidit. Dhënia e çmimit Nobel është akt barbarie sepse para se të shpërblej një letërsi të mirë, ai çmim për Handken legjitimon vazhdimin e gjenocidit me mjete tjera.”
Po ashtu, krejt në fund kasta e aktorëve së bashku me të pranishmit, njëzëri përsëritin së bashku: “Fuck you Sllobodan Millosheviq, Fuck you Peter Handke, Fuck you Swedish Academy. Dhe të gjithë fashistët e tjerë si ju…fuck you.”
Ndërkaq, pa skenografinë nga Marija Kalabic, kompozitorin Gabirele Marangoni si dhe koreografinë nga Gjergj Prevazi, kjo shfaqje nuk do të kishte frymën reale që e pati mbrëmë. Duke nis qysh nga fillimi e deri në fund, ky gërshetim i këtyre tri elementeve kyçe solli një afërsi të pakrahasueshme mes publikut dhe të vërtetës që erdhi nëpërmjet “The Handke Project”.
Atdhe Mulla
Për të treguar më shumë rreth shfaqjes si dhe procesit të realizmit, për KultPlus foli dramaturgu Jeton Neziraj.
“Aventura e kësaj shfaqje filloi sonte por që pati një punë të gjatë gati dy vjeçare të përgatitjeve, inicimit të bashkëpunimeve, kontakteve me teatrot si dhe një pune gati dy mujore me prova intensive. Kam përshtypjen që këtu kemi luajtur para një publiku të konvertuar i cili e njeh temën dhe e ka parasysh edhe qasjen kritike, duke e pranuar atë. Është me rëndësi që kjo shfaqje do të luhet edhe përtej rajonit tonë. Pra, e fillojmë këtë aventurë me një temë që ka qenë aktuale por vazhdon me qenë edhe më aktuale tash në një kohë kur shumica e institucioneve evropiane të kulturës kanë vu linja të qarta të ndalesës për shumë artistë rus”, thotë Neziraj.
Sipas tij, personalitetet si Handke janë toleruar. Edhe pse ka pasur debate në kohën kur Handke është shpërblyer me çmimin “Nobel”, ai debat është humbur në atë mjegullën e madhe që është prodhuar gjatë asaj kohe.
“Qëndrimi jonë është i qartë, pra jemi kundër literaturës që është helmuese, kundër shkrimtarëve të cilët e përdorin autoritetin për të përçuar mesazhe helmuese dhe për të mohuar gjenocidin, si në rastin e Peter Handkes. Ne thjesht eksplorojmë temën dhe përpiqemi që të kuptojmë se ku është kufiri i letërsisë, ku është kufiri i asaj që quhet liri krijuese dhe kur mundet që ai kufi të kalohet. Handke me letërsinë e tij dhe qëndrimet e tij, i ka kaluar këto kufij dhe i ka shndërruar në njëfarë lloj makinerie të propagandës”, përfundon ai.
Atdhe Mulla
Ndërsa, aktori i mirënjohur shqiptar nga Parisi, Arben Bajraktaraj për KultPlus ka folur rreth dhimbjes së viktimave, që sipas tij nuk mund ta bart askush tjetër.
“Pikërisht ky Peter ka qenë në 95-tën, këtu në rrugë të Nënës Terezë, afër Ministrisë së Kulturës. Ka bërë promovim të librave në kohën kur neve na kanë shtypur, na kanë rrahur kur kemi kaluar një trotuar si dhe na kanë dënuar me nga dhjetë marka. Ky tipi tash jeton shumë larg meje në Paris, nuk është shumë larg. Nuk dua të gjykoj asgjë realisht, por negacionizmi që shfaqet është sikur të na thotë neve, shqiptarëve dhe boshnjakëve, viktima të vërteta të luftës, se si: “S’ka dert se ai është artist”. Ai nuk është artist. Unë ia kam nis t’i lexoj tri herë librat e tij dhe tri herë jam ndalur, jo për diçka, por ia kam nisur para se ai të bëhej anti-shqiptar dhe më është dukur shumë i mërzitshëm, i lodhshëm, i bezdisshëm. Handke është bërë i njohur duke i nënçmuar dhe duke i fyer shikuesit dhe kjo është konsideruar ‘art’. Por ne nuk jemi duke folur për artin. Jemi duke folur për dhimbjen e viktimave dhe dhimbja e viktimave është dhimbja e viktimave”, thotë Bajraktaraj.
“Dhimbja natyrisht i përket vetëm viktimave dhe dhimbjen e tjetrit nuk mund ta bart askush. Ne e dimë dhimbjen, e kemi dhimbjen tonë dhe kjo shfaqje është krijuar që të shkoj në Evropë për të thënë: “A mundeni që t’i hapni sytë pak?”.
Gjithashtu, aktori Adrian Morina në një prononcim për KultPlus ka thënë se s’ka pasur mundësi që të mos jetë në një projekt që dekonstrukton Peter Handken.
“Ka mbi një vit që jam në dijeni për “Hande Project” ndërsa për të bëmat e Handkes tash e sa vite. Ftesën e kam pranuar me shumë kënaqësi sepse më pëlqen teatri i angazhuar, teatri politik. Teatri ka lindur për të na i hap sytë. Në rastin e Handkes dhe “Handkëve të tjerë”, ngase çdo ditë e më tepër po rritet numri i tyre, kemi pasur nevojë që si artistë, jo vetëm të ia hapim sytë opinionit por kësaj radhe edhe “të ia nxjerrim sytë” publikut për rritjen e përditshme te fashistëve, ksenofobëve, neonazistëve, neofashistëve dhe te gjithë ‘Handkëve’ të tjerë.”
Sipas tij, ai nuk ka pasur si të mos jetë pjesë e këtij projekti që dekonstrukton një përbindësh ideologjik si Peter Handke.
“Një proces shumë i vështirë, me një tekst jo të zakonshëm për skenë, me një ‘regji-m’ me shumë kërkesa aktoreske. Procesi i hulumtimit ka qenë tepër i veçantë me një numër të madh bashkëpunëtorësh ndërkombëtarë të cilët e përcjellin, e kanë studiuar, kanë shkruar e paralajmëruar për Handken që 20-30 vite. Kjo e ka lehtësuar punën tonë si aktorë”, thotë ai.
Për të, është një kënaqësi e madhe që të punohet me Blertën dhe Jetonin, për shkak se ai ndjehet i përmbushur si aktor, pas çdo procesi.
“Guximi, energjia, besimi për të bërë teatër të vërtetë, më shtyn gjithmonë që të mos refuzoj ftesat për shfaqjet që i realizojnë”, thotë Morina.
“Sfidë e madhe ka qenë për të gjithë edhe gjuha angleze ngase për asnjërin prej nesh në ekip nuk është amtare. Por sfidat të ndihmojnë t’i shtysh kufijtë. Puna e palodhshme dhe përkushtimi i gjithë ekipit si edhe përgjegjësia për t’i dhënë një “flakaresh” Handkes, na ka mobilizuar edhe më shumë. Gjithë procesin e ka bërë edhe më të lehtë bashkëpunimi, dashuria dhe profesionalizmi i një kaste të jashtëzakonshme të aktorëve si: Beni, Ejla, Anja, Verona e Klaus, të cilët i falënderoj përzemërsisht”, përfundon ai.
Atdhe Mulla
Po ashtu, kritiku i artit Shkëlzen Maliqi për KultPlus tregoi rreth përshtypjeve të tij për këtë shfaqje.
“Më duket se teatri bashkëkohor gjithnjë e më shumë po bëhet i drejtpërdrejt dhe po flet për aktualitetet. Shfaqja është shumë e angazhuar dhe nuk është vetëm Handke në pyetje por edhe krejt proceset që po ndodhin tash viteve të fundit në botë. Shfaqja ka edhe vlera tjera që duhet të shquhen si: aktrimi dhe regjia. Ndërsa, Jeton Neziraj e ka përsosur këtë lloj të teatrit. Unë mund të them se kjo ekipë meriton ta ketë edhe një hapësirë të vetën pak më dinjitoze, sepse për gjërat e tjera gjinden edhe vetë, por vetëm duhet të ketë më shumë mirëkuptim nga qyteti i Prishtinës. Është kultura e pavarur në këto njëzet vite, ajo që na ka zbardhur neve fytyrën”, thotë Maliqi.
Shfaqja do të pasohet me një reprizë të radhës me 4 qershor, po në Teatrin Oda. Reprizat e radhës do të jenë me 6 qershor, në Teatrin Shqiptar në Shkup, me 7 qershor në Teatrin Adriana në Ferizaj, me 9 dhe 10 qershor në Teatrin Bitef në Beograd. Shfaqjet në Itali, Bosnjë e Hercegovinë, Gjermani dhe në vende tjera evropiane janë planifikuar nga korriku I këtij viti. Shfaqja do të luhet në gjuhën angleze.
The Handke Project është produksion teatror i Qendrës Multimedia nga Prishtina, në bashkëpunim me Mittelfest & Teatro della Pergola (Itali), Teatrin e Dortmundit (Gjermani), Teatrin Kombëtar të Sarajevës & Festivalin Ndërkombëtar të Teatrit –MESS (Bosnjë dhe Hercegovinë).
Mbijetesa, rezistenca, qëndresa e përpjekja për liri e një jetë më të mirë të shqiptarëve përgjatë viteve të 90-ta, u shpalos mbrëmë nëpërmjet ekspozitës personale të artistes Eliza Hoxha, të titulluar ‘Paralel’ e që në vete ngërtheu fotografi të mbushura me ndjenjën e pakënaqësisë që artistja i ka spikatur pikërisht me syrin e saj e që asokohe regjistroheshin në javoren politike “Zëri”, shkruan KultPlus.
Rrugëtimi personal i artistes u dallua qysh nga fotografia e parë e deri tek ajo e fundit. Ishin ngjarjet si: Protesta e grave “Shkurorëzim Paqësorë” më 25 mars 1998, Protesta e grave me bukë për Drenicën më 16 mars 19, Protesta e grave me fleta të bardha para Zyrës Informative Amerikane në Dragodan (Arbëri) më 8 mars 1998, Protesta e grave me qirinj më 1998, Protesta në Prishtinë gjatë viteve të 90-ta, fytyra të shumta të luftëtarëve të UCK-së dhe emrat e viktimave nga lufta e fundit në Kosovë, ato të cilat përshkonin muret e bardha të Galerisë Kombëtare të Kosovës.
Fillimisht, në mungesë të dritave, përgjatë errësirës absolute, të pranishmit fillonin të hynin brenda Galerisë, teksa ata me dritat e telefonave të tyre shikonin qetësisht e admironin pamjet diversive që me madhësinë e veçantinë e tyre dukeshin se po mbillnin rrënjë brenda shpirtit të pranishëm.
Ndërkohë, veçantia e instalacionit të titulluar “Hapësirë e lirë” është simulim i Pavijonit të Kosovës në Venecia në Bienalen e Arkitekturës më 2018, me ç’rast një tepih i shtrirë solli petkun e dyfishtë të qytetit ku me pika të zeza u shënjuan institucionet arsimore publike dhe me pika të kuqe nëpër periferi u shënjuan shkollat shtëpi të sistemit paralel të edukimit. E ky tepih i cili është thurur në vek e është punë dore nga gratë e fshatit Gjonaj në Kosovë, u kurua nga artistja Hoxha e cila portretizoi ‘Prishtinën paralele’ një shtresim i ri fizik, funksional e emocional i prodhuar nga shqiptarët në Prishtinën e viteve të 90-ta. Shumë nga shqiptarët dhanë shtëpitë e tyre për t’i akomoduar mbi 400,000 nxënës dhe student për 10 vite në sistemin paralel të edukimit. Shtëpia u bë shkollë, galeri, spital, zyre, dyqan e çka do tjetër në të njëjtën kohë.
E njëra nga ato është edhe Shkolla – shtëpi e Herticëve.
Tutje, numri i madh i të pranishmëve pothuajse zinte çdo hapësirë brenda Galerisë, e kjo e bënte këtë ngjarje edhe më të përafërt me publikun i cili me padurim shikonte e lexonte nga afër edhe detajet më të vogla të plasaritura në mure.
Krejt në fund, hapja zyrtare që supozohej të ndodhte në fillim u zhvillua në fund, ku artistja Eliza Hoxha, përfaqësuesja nga Ministria e Kulturës, Klodeta Krasniqi dhe profesori Shkelzen Maliqi, u ftuan për një fjalë rasti.
“Është një kënaqësi që të jem këtu e që të kemi afër një artiste si Eliza në pjesën e programit të Galerisë për këtë vit. Një artiste e cila ndër vite ka kontribuar në përmirësimin e kualitetit të kulturës tonë. Duke e pasur parasysh temën të cilën e trajton e që konsideroj se është jashtëzakonisht e rëndësishme që të na rikthej në ato momente që shumë shpesh po i harrojmë e që duhemi patjetër ti shfrytëzojmë në mënyrë që mos ta lejojmë edhe pjesën tjetër të botës, ta harrojë historinë e Kosovës”, thotë Krasniqi.
Ndërsa, profesori Shkelzen Maliqi vlerësoi lartë talentet e Elizës e që të njëjtat vinë të gërshetuara në këto vepra.
“Ky terri që na priti këtu, më kujtoi ato plakat tona në shekullin e kaluar që folshin për luftërat e dikurshme. Kjo ekspozitë, sidomos fokusi i saj është tek protestat e grave gjatë viteve 90-ta, si një rikthim i dinjitetit. Unë dua të citoj diçka, se zhvillimi i teknologjisë një ditë do ta shlirojë aq shumë njeriun sa që do të ketë mundësi që të zhvilloj dhjetë apo pesëmbëdhjetë talente të veta. Eliza talentet e saj i ka gërshetuar paralelisht në veprat e saj”, thotë Mulliqi.
Po ashtu, artistja Eliza Hoxha foli rreth idesë së ekspozitës që u bazua tërësisht në përvojat personale të saj.
“Faleminderit për durimin në terr së bashku, për të bërë dritë më pas. Faleminderit që keni ardhur për të ndarë këtë mbrëmje me mu së bashku e për të ndarë kujtime të shumta së bashku që i kemi kaluar e i kemi përjetuar vitet e 90-ta, përpjekjen për të drejtat tona elementare për edukim si e para, për të ekzistuar, për të qenë e të themi se jemi këtu dhe më pas luftën, depërtimin, lirinë, çlirimin, pavarësinë. Mendoj se jemi një gjeneratë me shumë sfida por në të njëjtën kohë edhe e bekuar sepse kemi përjetuar gjëra të jashtëzakonshme”, thotë Hoxha.
Sipas saj, ekspozita është njëfarë mbërthimi në aspketin personal, përvojave personale.
“Atë kohë, mendoj se mund të bëja diçka me aparat në dorë. Dikush me pushkë e dikush me procese të caktuara. Shumica e filmave kanë mbetur në javoren politike ‘Zëri’, por një pjesë e viteve të fundit kanë mbetur në shpi, e kur kemi qenë refugjatë kemi shkuar në Maqedoni për ti marrë ato negativa me vete. E çka është më e rëndësishmja, se unë këtyre filmave nuk iu kam kthyer 15 vjet pas luftës sepse sikur çdo i ri, kam pasur qejf të shoh përpara e të shfrytëzoj lirinë për ti realizuar ëndrrat. Por, ka ardhur një moment reflektimi për arsyes se plagët nuk janë mbyllur”, përfundon Hoxha.
Për Hoxhën, kjo ekspozitë i dedikohet babait të saj, për dy arsye. Njëra, ka qenë se ai është munduar gjithmonë ta ndreq vendin ku ai jeton me aq sa ka pasur mundësi. Ndërsa e dyta, është se ai ka pasur një natyrë shumë të njëjtë me të por aq edhe kundërshtuese.
Me hapjen e kësaj ekspozite, Galeria Kombëtare e Kosovës përmbyll me sukses planprogramin e vitit 2021.
Ndërkaq, ekspozita qëndron e hapur nga e marta deri tek e premtja (10:00-18:00), kurse të shtunën e dielën nga ora 10:00 deri 17:00. / KultPlus.com
Pas periudhës së izolimit si rezultat i pandemisë më virusin Covid-19, si dhe tash pas lehtësimit të masave nga kjo pandemi, Galeria e Ministrisë së Kulturës i rikthehet aktiviteteve kulturore të parapara për këtë vit, njofton KultPlus.
Të martën më 16 qershor 2020, në orën 18:00, bëhet hapja ekspozitës personale të piktores Engji Jaha, e titulluar “Selfie Mundi.”
Për dallim nga herët tjera, kësaj radhe ceremonia e hapjes së kësaj ekspozite do të jetë nëpërmjet një konference për media, ku folës do të jenë kuratori i ekspozitës, Shkelzen Maliqi, koordinatorja e GMK-së, Dhurata Ramosaj, si dhe autorja Engji Jaha.
Në këtë ekspozitë Engji Jaha sjellë piktura dhe instalacion artistik. Ky instalacion është bërë me qëllim që brenda tij të jetë vetëm një pikturë, e ndriquar nga brenda dhe nga jashtë, në një shoqërim me pjesën tjetër të punimeve të ekspozuara jashtë “kabinës” së instalacionit. E personazh i pikturave të saj është vet piktorja Jaha.
Kuratori i ekspozitës, Shkelzen Maliqi vlerëson se “Tablotë̈ e ekspozitës janë̈ inskenime të frymëzuara nga ikonografi të artit klasik, por që autorja i sajon në mënyrën e vet, si “selfie historike”. Më tutje, ai thekson se “Për arritjen e këtyre sukseseve nuk mjafton talenti dhe dëshira individuale për afirmim dhe njohje. Ato janë̈ rezultat i një̈ vetëbesimi që po fuqizohet sepse janë̈ pjesë e procesit të emancipimit të vajzave dhe grave në shoqërinë̈ tonë, çliruar nga mbetjet e traditave shtypëse që ngufasin kreativitetin dhe ambiciet e tyre”.
Ekspozita pritet që të qëndrojë e hapur për një muaj. / KultPlus.com
Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë kishte ndarë një fond prej 15.4 milionë eurosh për ndërtimin e sallës koncertale në Prishtinë, por ky projekt tashmë ka dështuar si pasojë e ndërhyrjes së politikës me arsyetimin se nuk kanë gjetur objektin adekuat për vendosjen e kësaj salle, shkruan KultPlus.
Për ketë dështim të institucioneve lokale dhe qendrore ka pasur reagime të shumta nga ana e politikës të cilët gjuajnë ‘gurin’ te njëri-tjetri por, asnjëri prej tyre nuk e pranon fajin e një dështimi të tillë madhor.
Disa nga qeveritarët thonë se këto mjete nuk janë të humbura por do të ridestinohen për dekomisionimin e termocentralit “Kosova A”, mirëpo Zyra e Bashkimit Evropian në Kosovë në konfirminin zyrtar nuk ka dhënë asnjë sqarim rreth kësaj çështje.
Fillimisht është propozuar për rrënimin e mundshëm të ish-objektit të Gërmisë, mirëpo ka pasur reagime nga qytetarët por edhe nga vetë artistët, madje ishte nënshkruar edhe një peticion i cili kërkonte të mbrohej objekti përkatës, pasi cilësohet si një nga objektet më ikonike në kryeqytet.
Ndërsa analisti Shkelzen Maliqi i cili ishte kategorikisht kundër rrënimit të objektit të Gërmisë, tashmë përmes një statusi në rrjetin social Facebook për ketë dështim fajëson Beza Luzhën dhe kryetarin e Prishtinës Shpend Ahmetin, të cilët nuk zgjodhen ndonjë alternativë tjetër ku do të mund të ndërtohej salla koncertale.
“Besa Luzha dhe lobi që Sallën
Koncertale e donte aty ku është objekti i ish Shtepisë së Mallrave
“Gërmia” po akuzojnë komunitetin e artistëve figurativë dhe
arkitektët se e kanë penguar ndërtimin e Sallës koncertale, pasi që qenka
ridestunuar fondi i premtuar i BE-së. Kjo nuk është e saktë. Askush nuk ka qenë
kundër sallës, por është kërkuar që të caktohet lokacion tjetër në qendër të
Prishtinës . Unë kam argumentuar se “Germia” është objekt me vlera
arkitektonike dhe i përshtatshëm për Muze të arteve bashkëkohore, që është po
aq i nevojshëm sa edhe salla koncertale. Shpend Ahmeti dhe Besa Luzha kanë
insistuar që të rrëzohet “Germia” edhe kur është vënë nën mbrojtje,
në vend që të përcaktohen për alternativa. Mundesia per financimin e salles nuk
është humbur, por mbetet që të jemi solidar dhe angazhohemi për dy objekte
kapitale të kulturës dhe jo të akuzohemi mes veti”, u shpreh Maliqi.
Në anën tjetër pianistja dhe
aktivistja Besa Luzha reagoi duke thënë se pikërisht ky reagim e la Prishtinën
pa sallën përkatëse.
“Falë këtyre kompetentëve dhe
juve që e nisët këtë kundërshtim, 15 milionë shkojnë në Kosovën A. Nuk jemi në
garë kush cilin qëndrim e ka pasë, e kush mirë e kush keq. Unë i respektoj
opinionet e të gjithë juve që kundërshtuat lokacionin, sigurisht të prirë nga
interesa pozitivë në parim, mbrojtja e kujtesës eyj…ato janë vlera të mira.
Por fakt mbetet që ky kundërshtim e la Prishtinën pa salllë dhe 15 milionë
u humbën ose rrezikojnë të humben. E për fat të keq, kundërshtimin e bënë
njerëz që do të duhej të ishin të parët për shtyerjen e projektit përpara, me
dashamirësi”, reagoi Luzha.
Ndërsa Yll Rugova, Drejtor i Kulturës po ashtu përmes një statusi në Facebook thotë se ky fond është siguruar me inistim shumë të madh të drejtorisë dhe me ndihmën e Ambasades së Francës, i cili është ndarë për të ndihmuar zhvillimin e kulturës në Kosovë. E veçanërisht për të përmirësuar infrastrukturën shumë të mangët kulturore të kryeqytetit.
Prishtina është i vetmi kryeqytet në Evropë pa sallë të operës dhe pa sallë koncertale.
“Mbaj mend sa shumë punë është
dashur që fillimisht të sigurojmë ato fonde, e më pas edhe për të përmbushur
kërkesat e Komisionit Evropian me komunikim të vazhdueshëm me ta, me punë të
thelluar në përzgjedhje të lokacioneve, me ekspertizë lokale e ndërkombëtare, e
me bashkëpunim ndërinstitucional dhe komunikim të vazhdueshëm me komunitetin
dhe mediat. Më duket e dhimbshme që i gjithë ky interesim dhe entuziazëm i yni
dhe i komunitetit tash po shkon huq për shkak të dembelisë që po mbizotëron.
Kjo dembeli po e cungon zhvillimin e kryeqytetit jo vetëm në fushën e kulturës,
po në të gjitha sferat e saj. Sepse përveç rolit kulturor, salla koncertale
kish me ndiku pozitivisht edhe në përmirësimin e infrasturkturës urbane në
kryeqytet”, shprehet dejtori Rugova.
Përveç këtyre ka edhe reagime të tjera në vazhdën e tyre, në njërën anë mjaft zhgënjyese ndërsa në anën tjetër debate fajësimi midis figurave të institucioneve pa ndonjë epilog të qartë. /KultPlus.com
Skender Boshnjaku, neuropsikiatër i njohur, profesor në UP, themelues i Klinikës së neuropsikiatrisë, gjithnjë ka qenë i apasionuar me artin dhe këtë nuk e ka fshehur, përkundrazi gjatë katër dekadave të kaluara ka botuar rregullisht kritika dhe vështrime mbi artin, ku një pjesë e madhe e tyre është përmbledhur në tre libra autorial. Po kështu, prej kohësh Boshnjaku është edhe koleksionues dhe interpretues i grafitëve muralë nga Kosova, përcjellë KultPlus.
Boshnjaku tani befason me një ekspozitë të kolazheve autoriale që pasionit të tij për artin ia shton edhe një dimension përforcues, duke dëshmuar se lidhjet me artin i ka më substanciale. Ekspozita në fjalë është një përzgjedhje e pjesës së vogël të një opusi me rreth tre mijë kolazhe që Boshnjaku i ka bërë nga vitet ’80 të shekullit të kaluar e deri më sot. Kolazhet janë kryesisht të formatit 40:60, kurse vëllimi i tyre, koha dhe puna që ua ka kushtuar të lë thjesht pa fjalë, sidomos kur të kihen parasysh angazhimet tjera të mëdha që ai i ka pasur në profesionin e tij primar të neuropsikiatrit.
Një gjë tjetër që zgjon kureshtjen është fakti se gjatë gjithë asaj kohe që është krijuar ky numër i madh i kolazheve, për ato nuk ka ditur askush. Autori i mbante në fshehtësi edhe pse kishte kontakte të vazhdueshme me qarqet artistike.
Po kështu, informatë e dorës së parë është se këto kolazhe janë krijuar me një procedim specifik të riciklimit. Boshnjaku i ka bërë ato nga pjesët e materialeve të hedhura, si ambalazhe mallrash: kuti të ndryshme duhani, mbështjellëse çokollatash dhe produktesh tjera për konsum të përditshëm… Ai zgjedhte pjesët e dizajnuara të këtyre paketimeve, ndonjë detal interesant, ornament, shenja karakteristike, ngjyra të veçanta etj., i printe ato dhe i vendoste në kompozicionet abstrakte gjeometrike duke shfrytëzuar, gjatë kombinimit të tyre, sa atraktivitetin e vetë motiveve grafike të gjetura si “lëndë e pare”, por edhe imagjinatën dhe shijen mjaftë të hollë të tij prej krijuesi. Duke i bërë fillimisht nga hedhurinat që i gjente në shtëpi, më vonë ai gati çdo ditë shkonte në “gjah” jashtë shtëpisë, te dyqanet që hudhin ambalazhe, rreth kazanëve me plehra etj. Kjo për faktin se për përfundimin e shumë kolazheve nuk siguronte lehtë “lëndën e parë”. Disa ambalazhe produktesh vendore i kishte me bollëk në tregun kosovar (kuti cigaresh, mbështjellëse llokumash etj.), por shpesh “vuante” për t’i gjetur në sasi të mjaftueshme të atyre mallrave që tregu kosovar i sillte në seri të vogla. Këto “mungesa” specifike kushtëzonin që një pjesë e kolazheve mbetej e papërfunduar deri sa nuk sigurohej motivi i munguar. Dhe Boshnjaku nuk dorëzohej, me ngulmë i kërkonte ato, gjë që e detyronte të luante rolin e tuafit. Njerëzit çuditeshin me kërkesat e tija ngase nuk e kuptonin fare se përse ai kërkon, p.sh. kuti hurmash ose të rrushit të thatë të importuara nga Irani apo Turqia!
Janë këto disa kuriozitete që kolazhet e Boshnjakut i bëjnë me histori nga më të ndryshmet. Por, në esencë, Boshnjakut asnjë here nuk i mungonin përkushtimi dhe përpikëria rigoroze për “pastërtinë” dhe cilësinë e imazheve abstrakte, zakonisht me elemente të gjeometrisë lineare dhe ornamentikë të ritmizuar, që i ngjason qëndisjeve dhe tapiserive folklorike, por nuk e kanë aq të theksuar si element kryesor konstruktiv përsëritjen, që e karakterizon folklorin, sa kërkimin e varieteteve të ndryshme inventive dhe origjinale të imazheve me rend, harmoni dhe hijeshi abstrakte.
Një interpretim i parë tentativë i “tuafërisë” së kësaj vepre të Boshnjakut prej të cilës, në të vërtetë, nuk kam parë shumë (vetëm rreth tridhjetë e ca që ekspozohen), është se bërja e këtyre kolazheve nuk ka qenë e motivuar me ambicien e autorit që të afirmohet si artist. Po të ishte kështu Boshnjaku do të sfidohej shumë më herët që kolazhet t’i prezantojë opinionit artdashës. Ai është marrë me kritikë artistike, dhe nuk ka mundur ta ketë problem bërjen publike të një ambicie dhe karriere të dytë, pos asaj të neuropsikiatrit. Përndryshe, nuk është fenomen i pazakontë që njerëzit të merren me veprimtari të ndryshme, që në shikim të parë
duken inkompatibile.
Mirëpo, nga ana tjetër, sidomos për faktin se krijimin e kolazheve e ka mbajtur në fshehtësi të plotë, kam bindjen se kjo është drejtpërsëdrejti e lidhur me profesionin e parë të Boshnjakut, neuropsikiatrinë.
Mendoj se krijimi i kolazheve ka qenë një mjet për autoterapi, qëllimi i së cilës ka qenë mbajtja e baraspeshës ekzistenciale personale në një kornizë të konsoliduar kundrejt ballafaqimit të pandërprerë profesionale me çrregullimet dhe sëmundjet psikike, ku psikiatri, që përpiqet ta mbaj distancën, nuk mund të mos preket emocionalisht. Duke mjekuar ditën sëmundjet e ndryshme psikike: depresionet, neurozat, komplekset, fobitë etj. deri te format e ndryshme të çmendisë dhe skizofrenisë, Boshnjaku është dashur që netëve të zhytej në krijimin e kolazheve me çka e mbante atë drejtpeshimin mental prej psikiatri, sepse nuk është fjalë gojë (para)gjykimi i përhapur, ndonëse shpesh keqpërdoret, se psikiatrit, duke punuar me të krisurit, edhe vetë mund ta humbin fiqirin, arsyen.
Kolazhet e Boshnjakut, mënyra se si i ka punuar, mendoj se është një metaforë komplekse e kërkimit të arsyes dhe racionalitetit, e jo më pak edhe të harmonisë dhe të të bukures në raportet ekzistuese sociale ku disa kategori të individëve më sensitive, ose atyre të pafat dhe të damkosur nga vrazhdësia e kushteve të jetës, ndihen të përjashtuar nga shoqëria ose edhe çmenden.
Të kërkosh harmoni, racionalitet, bukuri abstrakte e ritmike etj. në hedhurina, “plehra”, por edhe ndër shpirtra të humbur të njerëzve të pafat, për Boshnjakun nuk është punë e pashpresë.
Sa i përket vlerësimit estetik të kolazheve të Boshnjakut, ato gjithsesi janë edhe art dhe kanë vlera të padyshimta, por për këtë rezervohem që t’i analizoj një herë tjetër, pasi që ti shoh më shumë punë nga ky thesar i çmuar i sapo zbuluar.
Ekspozita hapet më datë 4 korrik, ora 19:00 në MIQT PUB. / KultPlus.com
Kanë kaluar plot dy dekada që nga koha kur artistët kosovarë, dy vite para se të shpërthente lufta në Kosovë, kishin paraqitur artin e tyre në Qendrën për Dekontaminim Kulturor në Beograd. Ekspozita “Përtej” me kurator Shkëlzen Maliqi, në verën e vitit 1997 kishte përmbledhur vepra të artit bashkëkohor nga Kosova, ku përfshihen piktura dhe instalacione nga Sokol Beqiri, Mehmet Behluli, Masksut Vezgishi dhe një instalacion muzikor nga Ilir Bajri.
Si aspak të lehtë e përshkruan këtë vendim Shkëlzen Maliqi, në zyrën e Fondacionit Soros në Prishtinë e cila po mbështeste financiarisht atë, me dyshime disa ia kishin drejtuar pyetjen “A e keni menduar mirë se çka po bëni dhe ku po shkoni?”. Maliqi tregon se këtë problem nuk e kishin dhe artistët, ata i brengoste vetëm hapësira se si do të dukeshin veprat e tyre aty.
“Tekembramja, arti ynë dhe e shënjestron ndërgjegjen e Beogradit”, ishte përgjigja kyçe e artistëve.
Dy dekada më pas, Shkëlzen Malqin e ndajnë vetëm një javë që nga ndalimi në kufirin e Mërdares, pa arritur të jetë pjesëmarrës në një diskutim që kishte për qëllim pikërisht bashkëpunimin kulturor. Njëzetë vite pas ekspozitës “Përtej”, Eliza Hoxha kalon kufirin Kosovë-Serbi me ekspozitën e përgjysmuar, pasi që tri fotografi i ndalohen në kufirin serb. Edhe ekspozita “Përtej”, ishte pritur pozitivisht në mesin e qarqeve artistike në Beograd, ndërsa mediat e kontrolluara nga regjimi në Serbi e shihnin si provokim, e në Kosovë kjo ekspozitë sulmohej nga kritikët të cilët argumentonin se artistët kosovarë që po i ekspozojnë punimet e tyre në Beograd po i mundësojnë Serbisë të përdorë justifikime për qëndrimin e tyre se situata në Kosovë është normale.
Disa nga të pranishmit e ekspozitës “Përtej” në Beograd, kishin shpresuar se ekspozita të tilla do të shndërrohen në traditë të bashkëpunimit dhe kontakteve më të thella.
“Emri i kësaj ekspozite tregon se kjo i ka tejkaluar pritjet tona që i kemi pasur për këto punime. Kjo ekspozitë po na jep një këndvështrim të ri. Mendoj se skena jugosllave ka qenë për një kohë të gjatë e privuar nga ekspozita të tilla, shpresoj që në të ardhmen do të ketë edhe ekspozita të tjera të tilla, të cilat intonojnë një të ardhme homogjene e artistike që në skenën jugosllave dhe evropiane kanë munguar”, shprehet njëri nga pjesëmarrësit.
“Përshtypja e parë kur hyra këtu qe ajo se ekspozita ishte e mrekullueshme, përndryshe në këtë hapësirë nuk është e lehtë të bësh ekspozitë”, shprehet një tjetër i pranishëm në videoincizimin që u shfaq mbrëmë, e i parapriu diskutimit. Një bashkëpunim i tillë do të mundësonte një urë komunikimi mes dy shtetesh”, ishin përshtypjet e një pjesëmarrësi tjetër.
Me rrëfimin e Shkëlzen Maliqit e Borka Pavicevic lidhur me ekspozitën e 97-ës, nis edhe libri “Rasti i Studimit Përtej”, i cili ngërthen një kronologji të ngjarjeve kryesore politike që kanë ndikuar në të dy shtetet, një kronologji kulturore e bashkëpunimeve të ndryshme që kanë ndodhur në mes kulturës së pavarur dhe botës së artit në të dyja shoqëritë, si dhe fragmente të intervistave me disa figura kyçe, ndërsa përmes fotografive edhe i vizualizon këto ngjarje e momente. Publikimi i këtij libri është pjesë e projektit “Përtej/Beyond/Preko 20 Vite” që është një bashkëpunim në mes Kosovo 2.0 dhe Center for Cultural Decontamination (CZKD).
Mbrëmë në Qendrën “Multimedia”, Kosovo 2.0 solli diskutimin se a kanë kontribuar këto bashkëpunime në ndërrim të diskursit të përgjithshëm në të dyja shoqëritë dhe sa kanë arritur ngjarjet kulturore të shkojnë përtej diskutimeve të marrëdhënieve politike në mes të dy shteteve.
Ky diskutim u moderuar nga kryeredaktorja e Kosovo 2.0, Besa Luci dhe fotografja Majlinda Hoxha ndërsa në panel diskutuan Shkëlzen Maliqi – filozof, kritik i artit dhe kurator i Përtej ’97, Borka Pavicevic – dramaturge, aktiviste kulturor dhe drejtoreshë e CZKD-së, Aleksandar Pavlovic – studiues dhe hulumtues i marrëdhënieve serbo-shqiptare, Jeton Neziraj – dramaturg dhe drejtor i Qendrës Multimedia dhe Lura Limani – kryeredaktore e Prishtina Insight.
Filozofi dhe kuratori i ekspozitës “Përtej ‘97”, derisa foli për ekspozitën theksoi se në atë kohë kjo ekspozitë në Kosovë ishte cilësuar si një bashkëpunim me “armikun”, ndërsa shtoi se kjo ekspozitë e ka afirmuar skenën e Kosovës pasi që ajo u prezantua më vonë edhe në vende të tjera.
“Ka tri vite që me Borken kemi biseduar, kemi bashkëpunuar shumë këto 10 vitet e fundit po ky ka qenë një nga projektet më të rëndësishme për skenën bashkëkohore në Kosovë. “Përtej” është njëfarë shifre se po e bëjmë një ekspozitë në Beograd në kushtet më të vështira të mundshme. Kur kemi shkuar në Beograd, shumica e kanë pritur një ekspozitë si në kohë të Jugosllavisë, me shumë si një lloj zhurme folklorike, nuk e kanë pasur idenë që në Kosovë mund të ndodhë diçka e tillë”, u shpreh Maliqi në fjalën e tij, duke kujtuar edhe momentin kur u pengua ta kaloi kufirin serb pa asnjë arsyetim, ndërsa shtoi se qysh para dy dekadash me ekspozitën “Përtej”, e kishin krijuar një moment utopik kinse është kapërcyer ai moment historik dhe kanë kaluar në një të ardhme ku ekziston paqja, edhe pse nuk kanë mundur t’i ikin krejtësisht realitetit të vrazhdë.
Borka Pavicevic, dramaturge, aktiviste kulturore dhe drejtoreshë e CZKD-s, atmosferën e ekspozitës së artistëve kosovarë e përshkruan si një prej atyre ngjarjeve ku atmosfera është nën sipërfaqe, e padukshme në fillim, që është lloji më i tensionuar dhe emocionues i një nisme: kur jo shumë zbulohet dhe madhështia është e heshtur.
“Historianët e artit Jovan Despotiviq dhe Dejan Sretenoviq po silleshin në oborrin e CZKD-së ndërsa unë, mikpritësja, isha shumë e zemëruar sepse nuk kishim asnjë gazetar, asnjë konferencë për shtyp, gjithçka ishte e minimizuar, e qetë, një mungesë para diçka-je të madhe. Unë nuk e kuptoja në fillim dhe synimi ishte të parandalohej një reagim paraprak dhe më vonë të shkaktohej një “skandal”, që ishte përsëritur dhe do të përsëritej me vite të tëra, para dhe pas ky ishte “provokim”, ose një ngjarje kulturore dhe artistike që ishte synuar qysh në gjenezë, kur ishte quajtur “temë e ndjeshme””, shkruhet në monografinë Rasti i Studimit “Përtej”.
Pavicevic tutje shkruan se “Përtej” ishte ekspozita e parë që ishte krijuar nën “çelësat” e përfaqësimit, por nga një përzgjedhje e lirë artistike e Shkëlzen Maliqit. Ekspozita u prodhua nga Dodona, një qendër kulturore dhe teatër në Prishtinë.
“Hapja e ekspozitës ishte festive dhe e lavdishme. Kishte plot njerëz- ishte ngjarje e jashtëzakonshme artistike dhe politike”, kështu e përshkruan Pavicevic hapjen e ekspozitës.
Aleksandar Pavlovic, studiues dhe hulumtues i marrëdhënieve serbo-shqiptare, thotë se kanë kaluar 20 vite nga kjo ekspozitë bashkëkohore kurse sot pyetja kryesore që duhet të shtrohet është nëse gjërat kanë ndryshuar.
“Është diçka komorative për këtë situatë, kjo ka qenë ekspozitë e artit bashkëkohorë para 20 vitesh, ndërsa tani pyetja shtrohet nëse gjërat kanë ndryshuar. Nuk jam i sigurt se mund të matim dëmin e shkaktuar nga një politikan i caktuar, një dron, apo një shqiponjë, apo një tren. Dëmet e tilla nuk mund të zhbëhen për 10 vjet. Nuk mendoj se është detyra jonë që të ndryshojmë gjithçka. Mendoj se gjëja më e mirë është që njerëz si Jetoni apo Borka kanë krijuar hapësira të caktuara kulturore të cilat mund të zgjerojnë audiencë të caktuar dhe kjo është për t’u vlerësuar”, ka thënë Pavlovic gjatë fjalës së tij.
Dramaturgu Jeton Neziraj mbrëmë tha se pasi që ka parë videon e ekspozitës dhe pas dëgjimit të shpjegimit të Shkëlzen Maliqit, për mënyrën e perceptimit të atij bashkëpunimi, tha se i është krijuar përshtypja se mënyra e perceptimit të këtij bashkëpunimi deri më sot nuk ka edhe shumë dallime dhe akoma ekziston termi i “tradhtarit”. Ai u shpreh se kohëve të fundit po shihet një lloj përpjekje politike për ta penguar këtë lloj bashkëpunimi ndërsa Qendra për Dekontaminim Kulturor në Beograd mund të cilësohet si Ambasadë Kulturore e Republikës së Kosovës në Beograd.
“Bashkëpunimi i cili është parë me entuziazëm dhe është promovuar prej skenës kulturore të pavarur në mes dy vendeve, ka filluar të ngushtohet, këtu e marr edhe shembullin e Teatrit “Bitef”, deri në një far periudhe ka qenë një hapësirë të cilën ne edhe “Mirëdita, dobar dan” e ka cilësuar si një lloj hapësire ku i ka prezantuar shfaqjet, në 2015 këto mundësi janë limituar dhe interesi prej disa artistëve dhe institucioneve kulturore atje është reduktuar dhe Qendra për Dekontaminim Kulturor ka mbetur si një lloj oaze gati e vetme e bashkëpunimit. Ndoshta kjo lidhet me zhvillimet politike, një klimë e re e cila këtë lloj bashkëpunimi jo që nuk e favorizon se nuk e ka favorizuar kurrë por edhe e pengon, kjo bazuar edhe në faktin se këtë vit ndodhën dy incidente të orkestruara dhe të miratuara politikisht”, u shpreh Neziraj në fjalën e tij.
Krejt në fund të këtij diskutimi, Lura Limani, kryeredaktore në Prishtina Insight u shpreh se arti dhe diskursi politik nuk duhet të shfaqet si i reduktuar përkundër rezistencë pasi që vet arti është konflikt dhe ajo çfarë ndodhë në skenën politike veç shtrihet në një sferë tjetër./ KultPlus.com
