Raftave të lexuesve shqiptarë tanimë iu është shtuar edhe një vepër. “Jeta e gënjeshtër e të rriturve” nga Elena Ferrante përkthehet në shqip nga Agim Doksani, shkruan KultPlus.
Shkrimtarja italiane është romanciere e njohur dhe e përkthyer në shumë gjuhë të botës. Madje revista “Time” e ka vlerësuar në vitin 2016 Ferrante si njërën nga 100 njerëzit më me ndikim.
Fatmirësisht, vepra e saj tanimë mund të lexohet edhe në shqip falë përkthimit të Agim Doksanit. Tematika e këtij romani shtjellohet në Napoli, nga vendi ku autorja edhe ka krijuar personazhet që me kalimin e kohës nxjerr prej tyre mashtrimin dhe vetëmashtrimin që përdorin për të përligjur veprimet e veta.
Personazhi kryesor i veprës “Jeta e gënjeshtër e të rriturve” është Xhovana, një vajzë adoloshente. Në libër përshkruhet transformimi i saj fizik, gjegjësisht kalimi i fytyrës së bukur fëmijërore në një pamje të një adoloshenteje krejtësisht ndryshe. Ajo kërkon pasqyrimin e saj në dy faqe të një qyteti që e kanë frikë dhe e urrejnë njëra-tjetrën: Napoli i sipërm, i veshur me një maskë elegance dhe Napoli i poshtëm, vendi i vulgaritetit.
Dashuria është një ndër tematikat e përmendura në libër, e cila shpesh di të ngatërrohet me marrëdheniet intime, me ç’rast personazhet humbasin aftësinë e gjykimit.
Me mjeshtërinë e lapsit të saj, Ferrante vë përballë njëra-tjetrës klasin dhe vlerën, fenë dhe besimin, besnikërinë dhe sekretet, seksualitetin dhe virgjërinë si mënyra për të humbur dhe për të fituar pushtet. / KultPlus.com
“Një herë, kur isha 7 a 8 vjeç nëna më tha, ndërsa uleshim në vendin e parafundit në autobus për në klinikë a në dyqanin e këpucëve, se megjithëse ishte e vërtetë që librat mund të ndryshonin me kalimin e viteve, po aq sa njerëzit, dallimi ishte se, ndërsa njerëzit gjithmonë të lënë kur vjen një kohë që nuk marrin më nga ti asnjë përfitim ose kënaqësi ose interes, ose të paktën një ndjenjë të mirë; një libër nuk të braktis kurrë. Natyrisht, ndonjëherë ti i lë, mbase për disa vjet ose madje madje përgjithnjë. Por ata, dhe sikur t’i tradhtosh nuk të kthejnë kurrë shpinën: ata vazhdojnë të presin për ty në heshtje dhe me përulje në raft. Ata presin edhe për 10 vjet. Nuk ankohen. Deri kur një natë, kur papritmas ke nevojë për një libër edhe në 3 të mëngjesit, edhe sikur të ishte një libër që ti e ke braktisur dhe fshirë nga zemra për vite e vite, nuk do të të zhgënjejë kurrë, do të zbriste nga rafti dhe do të të bënte shoqëri në çastin tënd të nevojës. Nuk do të përpiqej të ta kthente apo të nxirrte justifikime, apo të pyeste veten nëse ia vlente, apo nëse ti e meritoje, apo nëse ishit ende për njëri-tjetrin. Do të zbriste sapo ti ta thërrisje. Një libër nuk të lë kurrë në baltë.”
– AMOS OZ
(Pjesë nga romani “Rrëfim për dashurinë dhe errësirën”, përkthyer nga Etleva Pushi & Sokol Bega, botimet Skanderbeg Books)
Më 4 maj 1939 lindi shkrimtari izraelit Amos Oz (4 maj 1939 – 28 dhjetor 2018). Autor i 19 veprave, qindra eseve dhe artikujve për Izraelin modern, për një kohë të gjatë ai ishte në rrethin e ngushtë të kandidatëve për Çmimin Nobel për Letërsi. Ai është fitues i çmimit izraelit për letërsi (1998), i çmimit Goethe të qytetit të Frankfurtit (2005), çmim prestigjioz ku më parë e kanë fituar Sigmund Freud dhe Thomas Mann. / KultPlus.com
Autor i dhjetëra romaneve, librave të udhëtimit, eseve, skenareve, të njohura për publikun e gjerë për “Historia e një pulëbardhë dhe macja që e mësoi atë të fluturonte”, Sepulveda lindi në Ovalle, Kili, në 1949.
Ai u largua nga vendi i tij pasi u burgos nga regjimi i Augusto Pinochet. Ai fitoi Jmimin Juan Tigre në vitin 1989 me romanin e tij “Plaku që lexoi romane dashurie” dhe Prmimin Primavera de Novela në 2009 me “Hijen e asaj që ishim”. / KultPlus.com
“As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut…”.
– Ernest KOLIQI (1903-1975)
Populli, me të drejt thotë: “Harresa, në disa raste, është më e vështirë se vdekja.” E kjo thënie popullore, vlen sidomos për historinë tonë, për shumë krijues që kanë flijuar jetën dhe punën për të mirën e popullit, për një ardhmëri të cilën me shekuj po e kërkojmë, dëshirojmë, presim, por e cila- në tërësi ende nuk po zbatohet.
ndër personalitetet rralla të kulturës kombëtare, që është harruara për një kohë të gjatë, pa dyshim është edhe prof. ErnestKoliqi, shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes, edukator i shumë brezave shqiptare në Atdhe dhe gjetiu. Në jetën dhe veprën e tij pasqyrohet fare mirë Golgota e popullit tonë; mishërohen vlerat e së kaluarës sonë të lashtë, hapen shtigjet e reja të ardhmërisë- sidomos nëpërmjet arsimit, kulturës dhe qytetërimit.
ErnestKoliqi, lindi në Shkodër, më 20 maj 1903. Që në fëmijërinë e hershme hetohej aftësia e tij mendimore, por Shqipëria ishte ende e varfër dhe e paorganizuar për shkollim sistematik dhe klasik. Mu për këto arsye, ai qe dërguar së shpejti në Brescia dhe në Bergamo të Italisë, në kolegjin e famshëm klasik “Arici”, ku me sukses kreu mësimet fillore për afro dhjetë vjet. Studimet e larta për gjuhë dhe letërsi, i kreu në Padovë.
Si fëmijë, e sprovoi vendin e huaj- mërgimin, si një lloj paralajmërimi dhe përgatitje për jetën e ardhshme. Në Shqipëri, u kthye në vitin 1921 dhe pas tre vjetësh rishtas kthehen në Itali. Punën në arsim e fillon në vitin 1930, së pari si profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Institutin Tregtar të Vlorës dhe më vonë në Liceun shtetëror në Shkodër.
Në vitin 1937 u emëruar lektor i gjuhës shqipe në Universitetin e Padovës, ndërsa pas dy viteve profesor ordinar i gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Romës.
Më 12 prill 1939 emërohet Ministër i Arsimit Shqiptar. Nga Shqipëria iku së pari në Dubrovnik, prej nga kaloi në Itali, në Romë, ku jetoi dhe veproi deri në vdekje (1975).
Përpos Italisë, prej vitit 1925 deri në vitin 1928 ka jetuar në Mal të Zi dhe në Bosnje, në Tuzëll, ku pati rast të mirë të njihte botën shqiptare të Malësisë së Madhe dhe atë boshnjake.
Ndikim të madh, vendimtar në jetën dhe formimin e tij njerëzor, kombëtar dhe krijues pati Luigj Gurakuqi (1879-1925) dhe Ernesti për një kohë ishte edhe sekretari i tij personal.
Në Brescia dhe Bergamo, më vonë në Padovë, sidomos në Romë, pati fat të njihte shumë personalitete të shquara të kulturës, traditës, krijimtarisë italiane dhe evropiane.
Këtu do ta përmendi njohjen, shoqërinë dhe miqësinë e tij me GiovanniBattista MONTINI-n, më vonë Papën Pali VI, që vazhdoi gjatë tërë jetës së tyre, botërisht u dëshmua në shumë raste, sidomos në vitin 1968, kur u kremtua 500 vjetori i vdekjes së heroit tonë kombëtar dhe fetar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut.
Në vitin 1972, Papa Pali VI për Shqipërinë komuniste-ateiste botërisht ndër të tjera tha: “S’mund të heshtim mbi Kishën e Krishtit, e cila, është e detyruar jo vetëm në vuajtje në heshtje, por edhe në vdekje. Më lejoni ta hapi shpirtin tim kur mendoj rreth shkatërrimit të një popullit, teritorialisht të vogël, por të pasur me tradita të lavdishme qytetare dhe fetare, i afërt për ne, por i mbajtur larg nga barrierat, si të ishte në mes të nesh ndonjë oqean: Shqipëria…” (”Shejzat”, 9-12, 1972, f. 419).
Nga malli dhe dashuria për Atdhe dhe për Popull jetoi dhe krijoi në shumë drejtime për begatimin shpirtëroro-kulturor të popullit. Nga përvoja e jetës dhe shkollimit, në veçanti u angazhua gjithnjë për shkollimin në gjuhën shqipe, prej fillores, shkollave të mesme dhe të larta, si dhe për krijimin dhe zbatimin e plan-programeve shkollore, po ashtu edhe për përpilimin e teksteve, si p. sh. “Shkrimtarët Shqiptar”, pjesa I, II, Tiranë 1941 etj.
“Për t’i dhënë baza shkencore kulturës shqiptare me krijimin e “Institutit të Studimeve Shqiptare” në Tiranë, me programin e njësimit terminologjik të dishiplinës, me kongreset ndërkombëtare dhe botimin e serisë “Studime e Tekste”, me rritjen e studimeve dhe mbledhjen e trashëgimisë nëpërmjet “Visaret e Kombit”…” (GiuseppeGradiglione, në “Shejzat”, viti XIII, nr. 10-12, 1969, f. 6).
Për të arritur një gjë të tillë, lypet kultivimi dhe pasurimi i gjuhës shqipe “me përpjekje të papreme, e pati fatin e bardhë me e zanunnji vend të posaçëm midis atyne burrave të vlefshëm, që i a dedikuen veten Kombit nëpërmjet gjuhës, qi asht shërbimi më kryesor qi i bahet kombit. Gjuha asht shpata, gjuha asht arma, gjuha asht zemra, gjuha asht çfaqja e gjallnis e, ma ne fund, gjuha asht vetë jeta dhe vetë kombi. Pa gjuhë, s’ka komb” thotë Karl Gurakuqi për ErnestKoliqin në artikullin: “Nëpër vullajat e “Shejzave”, në (“Shejzat”, 9-12, 1966, f. 524).
Me shkrime dhe krijime letrare, ErnestKoliqi e begatoi letërsinë tonë si me përmbajtje, po ashtu edhe me fjalë, frazeologji, gjuhë tejet të pasur dhe të pastër.
Veprat kryesore të ErnestKoliqit janë: “Kushtrimi i Skenderbeut”, Tiranë, 1924; “Hija e Maleve”, Zarë, 1929; “Poetët e mëdhejt’Italisë” vëll. I, Tiranë, 1932; “Gjurmat e stinve”, Tiranë, 1933; “Tregtar flamujsh”, Tiranë, 1935; “Quattuor”, Iliria, 1935; “Poetët e medhenjt’Italisë, vëll. II, Tiranë, 1936; “Pasqyra e narçizit”, Bari, 1936; “Symfonia e Shqipeve”, 1936; “Epicapopolarealbanese”, Padovë, 1937; “Kangjelet e Rilindjes”, Romë, 1959; “Shija e bukës së mbrume”, Romë, 1960; “I tre maggiori poeti d’Albania”, Romë, 1961; “Evoluzionestoricadellaliricaalbanese”, Romë, 1962; “Antologjia dellaliricaalbanese”, Milano, 1963; “G. De Rada, sullavita e sull’opera di De Rada”, Romë, 1964; “L’umanesimo di Skanderbeg”, Palermo, 1969.
Vështrimet kritike të ErnestKoliqit: Fishta interpreti i shpirtit shqiptar, në “Shkëndija”, 1940; Influenze orientali nellaletteraturaalbanese, Istitutoperl’Oriente, Roma, 1954; Kroje të reja në Parnaz shqiptare, vështrimi i parë sistematik kritik mbi letërsinë në Kosovë, në “Shejzat”, 1957, nr. 1, 4, 5; Dhjetëvjetori i së përkohshmes “Jeta e Re”, në “Shejzat”, 1959, nr. 11, 12; Ilrealismosocialista e la letteratura, Roma, 1960; Ventesimoanniversariodellascomparsa di P. G. Fishta, Roma, 1960; GiuseppeSchirò, poetadellafratellanza pan-albanese, në “Shejzat” 1963, nr. 1-2; Spiritoautoctono e influssistranierinellaletteraturaalbaese, në “Shejzat”, 1963, nr. 9-10-11-12; Considerazionisuicantierotici del popoloalbanese, Louvain, 1964; Albania, monografia, in Enciclopediadeipopolid’Europa, Milano, 1965; Faik Konica – profilocritico., në “Shejzat”, 1967, nr. 5-6-7-8.
Mbi jetën dhe krijimtarinë e ErnestKoliqit kanë shkruar ndër të tjerët: Cordiniano F., Petrotta G., Atë Gjergj Fishta, MannStuart, Shuteriq D., Gradiglione G., Quasimodo S., Guzzetta A., MartinCamaj, Karl Gurakuqi e shumë të tjerë.
Veprimtaria letrare e ErnestKoliqit filloi herët, në Brescia, në vitin 1921, kurse së bashku me studentët tjerë themeloi fletushkën studentore “Noi” (Ne) dhe aty edhe botoi punimet e para letrare.
Një kapitull i veçantë në jetën e tij dhe krijimtarinë e tij është themelimi i “Shejzave” në vitin 1957 dhe udhëheqja deri në vdekje, Në numrin e parë, ai ndër të tjera shkruan kështu: “Po i hyj kësaj ndërmarrje të vështirë, por me shpresë dhe bindje, e simbas fjalës së urtë “trimi i mirë me shokë shumë”. Dhe ashtu edhe ndodhi, sepse “së shpejti rreth emnit të ErnestKoliqit u radhitën fytyrat më të njoftuna në fushën e letrave në mërgim; i u banë kunorëmiqt anë-e-kand në botën e lirë, nuk e lanë vetëm, secili simbas mundësisë dhe fuqive të veta” (Karl Gurakuqi, “Shejzat”, 1966, 9-12, fq. 515).
“Shkalla e zotsis së tij në këtë degë veprimtarije asht provue e riprovue tash katërdhetëvjetë e këndej: e kemi prekë me dorë në revistën “Illyria”, faqet e së cilës zbukuroheshin në çdo numër prej shkrimeve të tija, në prozë e në poezi; i kemi konstatue në revistën “Shkëndija” themelue dhe mbajtun prej tij” (”Shejzat”, Po aty).
Nëpërmjet “Shejzave” ErnestKoliqi ka krijuar një rrjetë të madhe bashkëpunëtorësh në botë dhe ka kultivuar kështu gjuhën dhe letërsinë shqipe në mërgim, por të lirë nga prangat ideologjike komuniste. Ja vetëm disa emra që vite me radhë kanë shkruar në “Shejza”: Atë ZefValentini, PeterBartl; GinoBottiglione, FrancBabinger, AloisSchmaus, GeorgStadmuller, MartinCamaj, Nermi Vlora – Falaschi…
Ja si e përshkruan ErnestKoliqi gjendjen e popullit nën sundimin komunist, si dhe copëtimin e tokave dhe të popullit: “Pjesa intelektuale u përça në shumë pjesë të cilat këputen çdo pjekje njana me tjetrën. Disa shkrimtarë radhe së pari u zhduken n’atdhe tragjikisht, ase u detyruan të heshtin, tjerë u mërguan në katër kandet e botës.
Fatkeqësia ma e madhe e rracësshiqptareqindron në ndasitë qi ndodhjet historike shkaktuen në trup të saj. Këto dasi i pasqyron vetë zhvillimi i letërsis, e cila zuni fill e u mëkambn’ujdhesa të shkëputunanjana prej tjetrës në hapësi dhe të ndërpreme në botë…” (Hilushi, “Shejzat” 9-10, 1969, f. 307).
Këto njësi, apo si thotë E. Koliqi “këto tri pjesti a thyese të botës shiptare ecin letrarisht në drejtime qi nuk harmonizohen. Mun veprojnë pa dijtë aspak ase fort pak njana për tjetrën” (”Shejzat”, Po aty).
Për letërsinë që krijohet në Kosovë njëherë më tha: “Kosova është dhe do të jetë kopshti i historisë dhe i ardhmërisë shqiptare… Atje ka mjaft krijime të suksesshme letrare, deri diku nën ndikimin e letërsisë sllave, por më pak nën ndikimin e diktaturës dhe ideologjisë komuniste. Nëpërmjet “Shejzave” jam munduar t’i lidhi dy botat shqiptare, trashëgiminë e vëllazërve Arbëreshë të Italisë dhe krijimtarinë përparimtare të shkrimtarëve të Kosovës, e cila është një risi e këndshme, përtërise dhe mjaft premtuese…”.
Bota e ErnestKoliqit nuk ishte e mbyllur në kufij apo paragjykime, por ai jetoi dhe veproi gjithnjë për popullin Shqiptar, sepse “Shqipnija e vërtetë s’ka kufij gjeogragik, por shtrihet shpirtnisht nëpër mbarë botën në çdo vis ku gjallitënjiArbnuerqi nuk mohon vetit e veta autoktone” (”Shejzat”, Po aty, f. 310).
Ai, vërtet ishte vizionar i së ardhmes, sidomos nëpërmjet arsimit shqiptar. Si Ministër i Arsimit Shqiptar, ai dërgoi në Kosovë arsimtarët më të përgatitur dhe më të aftë për këtë mision të shenjtë, për arsimimin, ngritjen dhe qytetërimin e popullit të tij. Njëherë më rrëfeu këtë vendim me këto fjalë: “Shumëkush nuk e kuptonte përcaktimin dhe vendimin tim në Shqipëri; disa edhe më kundërshtuan dhe më sulmuan haptazi se po i shkapërderdhi intelektualët tanë. Mirëpo unë iu thashë: “Kosova është gjymtyra jonë e rrezikuar, prandaj atje duhet të veprojmë për përforcimin dhe kultivimin e gjuhës, traditës dhe kulturës shqiptare…”.
Shpesh thoshte kështu: “Kush e njeh mirë dhe në thellësi popullin shqiptar, s’mund mos ta donë. Shembulli më i mirë i “shqiptarit të huazuar” është Atë Giuseppe (Zef) Valentini”.
Katedrën për gjuhë dhe letërsi shqipe në Romë e lartësoi në nivelin e Institutit, me dekretin e kryetarit të Italisë, më 2 shtator 1957. Gjatë viteve akademike 1951-1969 aty diplomuan dhe doktoruan 58 albanologë shqiptarë, arbëreshë dhe të huaj (Lexo: GiuseppeGradilione, “Shejzat”, 10-12, 1969, f, 24-27).
ErnestKoliqi i lidhi mjaft frytshëm edhe katedrat tjera të gjuhës dhe letërsisë shqipe në Itali dhe në botë, si dhe studiuesit dhe krijuesit tanë me albanologë të huaj.
Për të shkruan prof. Dr. HansJoachimKissling: “Shkrimtar dhe poet i pajis me zotësi të posaçme shprehëse qi diti ma se miri t’i përdorë me i ba të njoftun jo vetëm botës italiane, por edhe mbarë botës erudite, pasuninëshpirtnore të popullit shqiptar, mundësinë e tij dhe doket trashiguese…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 332).
Atë ZefValentini më tha për ErnestKoliqin: “Ai është ambasadori i denjë i kulturës dhe traditës shqiptare në Itali dhe në botë. Zoti i ka planet e veta me popullin shqiptar edhe në këto rrethana të vështira”.
Prof. MartinCamaj: “ErnestKoliqi është për mua mësues, mjeshtër i fjalës së shkruar, shqiptar i kulluar, njeri që diti t’i afrojë dhe miqasojë njerëzit në mes veti, sidomos shqiptarët e mërguar dhe të shkapërderdhur. Gjithmonë besonte në Zotin dhe në Popullin, në vlerat burimore shpirtërore dhe letrare”
Ndërsa ErnestKoliqi shkruan për MartinCamaj kështu: “Ardhja e MartinCamajt në Romë më trimëroi me hy edhe nji herë në valle të botimeve. Me bashkëpunimin e tij vëllaznuer dolën në dritë “Shejzat”…. Sillte me vete edhe dishka ma tepër: njomsin agimore të letërsis së Kosmetit… E ndiente veten si pjesëmarrës i ngusht në lëvizjen kulturore t’asaj krahine… Ajo frymë më rinoi e shkaktoi në muenji ringjallje fuqish…” (“Shejzat”, 9-12, 1966, f. 308-309).
Parimi i tij themelor ishte shkollimi, arsimimi, komunikimi i popullit shqiptar me botën dhe i botës me ne. Për këtë shpesh e përsëriste këtë porosi: “Pa dituri s’ka as ardhmëri”.
ErnestKolqi u dallua edhe si përkthyes shumë i suksesshëm dhe i talentuar. Ja vlerësimi i Atë CornelioCapizzit, profesor i letërsisë bizantine në Universitetin e Kolnit dhe në Istitutin Oriental në Romë: “Prof. ErnesKoliqi dëshmon njohurinë shembullore të gjuhës poetike italiane, në çdo fshehtësi semantike, tërësinë e fuqisë plastike dhe paraqitëse…” (”Shejzat”, 10-12, 1971, f. 335).
Më përthimet e tija të shkëlqyeshme nga shqipja në italishte dhe anasjelltas afron dhe begaton dukshëm dy gjuhë, kultura dhe popuj.
Dr. ĐuroKokša, Rektori i Kolegjit të “Shën Jeronimit” në Romë, më vonë ipeshkëv ndihmës në Zagreb, thoshte: “Ju shqiptarët keni fat të madh me prof. ErnestKoliqin si përfaqësues i denjë i popullit tuaj në Qytetin e Amshuar. Erudit i vërtetë, njeri i kulturës dhe krijimtarisë, mik i të gjithë popujve”.
Prof. ErnestKoliqi ishte shkrimtar, poet, arsimtar, përkthyes e mbi të gjitha njeri i ngrohtë, zëri i kulturës dhe popullit shqiptar në kohën e “shkretëtirës” dhe rrënimit të pashoq në Shqipëri- urë afrimi, frymëzues për shumë krijues të ri shqiptarë nga Kosova, Italia dhe diaspora.
Duke folur njëherë për dashurinë për popull dhe atdhe, ai më tha: “As zemra s’duhet të punoj vetëm për mua, por për të mirën e popullit tim dhe të atdheut”.
Zemra e tij u ndal së rrahuri, pas shumë mundimeve dhe mallit për vendlindje, por jo edhe dashuria, e cila vazhdon përmes veprave. Pati një jetë shumë të mundimshme, e ndoshta pikërisht për këtë edhe mjaft të frytshme. Vuajtja, malli, vetmia, bota e huaj nuk ishin për të shkas dëshpërimi, mbylljeje, hutie, dezorientimi, por frymëzim krijimi, pune, dashurie.
Në një bisedë më pati thënë: “Të nderoj dhe të dua shumë për dy arsye, se je meshtar i Jezu Krishtit dhe i Kishës Katolike. Edhe unë e kam pasur një vëlla meshtar, Don Mikelin, të cilin të “patenzonët” ma vranë…(Prof. ErnestKoliqi nuk e dinte se Don Mikeli ishte gjallë dhe se një ditë do të dilte nga burgu dhe do të emërohej kardinal i Kishës Katolike, vr. ime). Arsyeja e dytë pse të dua është, sepse merresh me çështjen e gruas shqiptare, temë gati e paprekur, por shumë e rëndësishme për ne, sidomos me jetën dhe veprën e Nënës Tereze”.
Jetoi dhe vdiq me “sy të çelur”, me mall në zemër, me shpirt të tronditur. Njëherë më tha: “Ne dhe të huaj gjeta Shqipërinë e vogël, ndër Arbëreshët. Në rininë intelektuale, përparimtare kosovare gjeta shpresën e re për ditë më të mira për popullin tonë”. /Don Lush Gjergji /KultPlus.com
Penda e tij dallon. Ajo shkrihet në letër në mënyrë magjike duke i dhënë mundësi lexuesit të ketë në dorë një vepër me periudha dramatike, personazhe me rrëfime transparente e përshkrime që të marrin me vete. Politikan, diplomat, përkthyes dhe shkrimtar i njohur shqiptar, Besnik Mustafaj është edhe “Autori më i mirë i vitit 2019” me romanin e tij “Dëmtuar gjatë rrugës”. Penda e tij ka bërë që kritika dhe lexuesit të dinë t’ia veçojnë veprën. Mustafaj është po ai i njëjti që refuzoi dy herë postin e ministrit. Por, si ambasador, ai arriti të përmbushte disa qëllime për vendin e me të cilat ishte fort i lidhur shpirtërisht. Sot, kur ai i është përkushtuar plotësisht librit dhe dëshirës që lexuesi ta përqafojë veprën e tij, lumturia më e madhe për të është lexuesi gjithmonë në rritje. Jo vetëm në vepër, Besnik Mustafaj është i mrekullueshëm edhe në intervista. Kësaj radhe, për KultPlus na ka shpalosur shumë nga vetja. Rëndësia e vlerësimit si autor i vitit, komunikimi i veprës me lexuesit, lidhja emocionale me veprat, kontributi në politikë, votuesi apo lexuesi për të, e shumë çka tjetër Mustafaj shpalos në këtë intervistë ekskluzive për KultPlus.
Besnik Mustafaj
KultPlus: Me motivacionin: “Për përshkrim plot realizëm dhe ironi të hollë të një periudhe dramatike, ende të pranishme dhe të gjallë në mendjet e njerëzve, ravijëzimin plot ritëm poetik, estetik dhe të besueshëm të personazheve dhe rrëfimin transparent të zvetënimit të individit në një shoqëri totalitare”, ju u zgjodhët “Autori më i mirë i vitit 2019” me romanin “Dëmtuar gjatë rrugës”. Sa ishte i rëndësishëm ky çmim për ju dhe a e prisnit?
Besnik Mustafaj: Përtej dyshimeve të mia të fshehta, unë jam i sojit të shkrimtarëve që besojnë fort te vlera e veprës së vet. Në këtë kuptim, duke e ditur që libri ishte në garë, unë sigurisht që e prisja të isha fituesi. Por e prisja siç pritet realizimi i një dëshire. Rëndësinë e vërtetë të këtij çmimi e zbulova pasi e fitova. Pasqyrimi i gjerë që pati në media solli pikërisht ndikimin e dëshiruar: tërheqjen e lexuesve. Doli që botuesi im, “Toena, nuk ishte i përgatitur për këtë ndikim pozitiv të çmimit. Ai u detyrua të bënte me urgjencë një ribotim për t’iu përgjigjur kërkesave të shumëfishuara të lexuesve që donin të përfitonin edhe nga prania ime në Panairin e Librit për ta marrë romanin me firmën time. Kjo është lumturia më e madhe për një shkrimtar.
KultPlus: Romani “Dëmtuar gjatë rrugës” u vlerësua në Panairin e Librit dhe po vazhdon të vlerësohet e kërkohet nga lexuesit, a mund të na zbulosh diçka nga romani për të gjithë ata që janë kureshtar dhe janë në pritje për të lexuar?
Besnik Mustafaj: “Dëmtuar gjatë rrugës” synon ta tregojë sistemin komunist parë me sytë e atyre që e mendonin veten në anën e këtij pushteti. Fjala është për njerëzit e thjeshtë, jo për ata që e ushtronin pushtetin. Një nuseje malësore i kërkohet të bëjë një palë opinga tradicionale që do t’i dhuroheshin Hrushovit gjatë vizitës së tij në Shqipëri në maj 1959. Më pas, kur Shqipëria del nga orbita e Bashkimit Sovjetik, ky fakt bëhet shkak për një paranojë torturuese që e shoqëron fshehurazi këtë grua gjithë jetën. Është pra një roman mbi frikën dhe ndikimet e saj brejtëse si acidi mbi shpirtin e njeriut e që çon në përfundimin se një regjim represiv nuk mbështetet në asnjë rrethanë mbi dashurinë, qoftë kjo dashuri e një pjese të popullit, por vetëm mbi frikën.
KultPlus: Veprat tuaja janë përkthyer në shumë gjuhë si frëngjisht, gjermanisht, italisht e greqisht, por në cilën gjuhë, pas shqipes, konsideroni se vepra juaj ka komunikuar më mirë me lexuesin?
Besnik Mustafaj: Romanet dhe esetë e mia janë botuar deri tani në më shumë se dhjetë gjuhë. Me kënaqësi e them se kudo janë pritur dhe vazhdojnë të priten mirë nga kritika letrare serioze. Lidhur me komunikimin me lexuesin e huaj, ndoshta duhet thënë se më i plotë është në Francë, duke pasur parasysh se në këtë gjuhë kam tetë botime të gjinive të ndryshme. Përfitoj nga rasti të tërheq vëmendjen tuaj edhe në një aspekt tjetër. Përkthyesit letrarë nga shqipja në botë janë të rrallë. Madje, në më të shumtën e gjuhëve edhe mungojnë fare. Kështu shpesh del nevoja që autorët shqiptarë të përkthehen nga një gjuhë e dytë. Kjo ka ndodhur gjerësisht me Kadarenë. Ka ndodhur ndonjëherë edhe me mua. Është një lëshim i padëshiruar nga shkrimtari. Por që duhet bërë për të mos penguar përhapjen e veprës. Kadare ka dhënë versionin frëngjisht për përkthime të tilla. Unë parapëlqej versionin italisht. Përkthyesja ime në këtë gjuhë është Caterina Zuccaro, për veten e saj poeteshë dhe gazetare, që do të thotë se italishten e shkruan shumë mirë. Si përkthyese ajo ka edhe një përparësi: është arbëreshe. Kultura që ka marrë ajo në gjuhën e nënës, besoj unë, e ndihmon shumë për ta kuptuar dhe ndjerë më mirë në brendësi tekstin tim. Fakt është se gazetat më të mëdha italiane, duke folur për librat e mi, kanë dhënë vlerësime shumë të larta për cilësinë e përkthimit të saj.
KultPlus: Keni shkruar shumë vepra dhe thuhet që veprat e veta një autor nuk mund t’i ndajë. Por me cilën vepër jeni më shumë i lidhur emocionalisht ?
Besnik Mustafaj: Nuk është fjala për t’i ndarë veprat në të rëndësishme e më pak të rëndësishme. Por unë besoj se autori ka gjithsesi marrëdhënie emocionale të ndryshme me secilën nga veprat e tij. Këto marrëdhënie nuk përcaktohen nga gjykimi i ndryshëm që ka autori lidhur me vlerat artistike të njërës apo tjetrës nga veprat, por nga arsye krejt të tjera. Unë, për shembull, kam një dobësi të veçantë për “Vera pa kthim”. Është romani i parë që kam shkruar. Isha 27 vjeç. Deri atëherë kisha shkruar poezi dhe artikuj nëpër gazeta. Asnjë përvojë në prozë. Suksesi i tij i menjëhershëm më dha besimin e nevojshëm në vete për të vazhduar të shkruaj prozë në përgjithësi e posaçërisht romane. Por ky është edhe romani im i parë i përkthyer jashtë. Konkretisht në Francë. Pritja e mirë që gjeti atje i çeli rrugën përkthimit të veprave të tjera, duke më dhënë kështu lexues që vinin nga kultura krejt të ndryshme nga kultura ime si autor dhe kultura e personazheve të mia. Kalimi i veprës në gjuhë të tjera shënon edhe kalimin psikologjik të shkrimtarit nga mjedisi lokal në mjedisin global. Është një hap shumë i madh përpara për autorin. Kjo ndjehet sidomos kur shkrimtari vjen nga një gjuhë e vogël, siç është shqipja.
KultPlus: Kur shkruani, vepron më shumë imagjinata apo keni edhe histori të vërteta?
Besnik Mustafaj: Të gjitha romanet e mia, pa asnjë përjashtim, nisen nga fakte të vërteta, të cilat i kam lexuar diku, dëgjuar rastësisht apo në ndonjë rast edhe jetuar. Ato pastaj bëhen pronë e imagjinatës time dhe shtjellohen gjatë procesit të shkrimit për t’u shndërruar në realitet letrar.
KultPlus: Një shkrimtar nuk është gjithmonë i gatshëm të shkruaj. Të shkruarit ka të bëjë më tepër edhe me frymëzimin. Kur shkruani ju më shumë?
Besnik Mustafaj: Më duket se Garcia Marquez ia ka dhënë shumë mirë përgjigjen një pyetjeje të ngjashme. Ai thotë se frymëzimi është vetëm akti i lindjes së veprës në imagjinatën e autorit. Vazhdimi, domethënë shkrimi, është punë, shumë punë, në vetmi, me një disiplinë të hekurt. Qysh kur kam braktisur gjithçka për t’ju kushtuar me kohë të plotë letërsisë, shkruaj rregullisht në mëngjes, nga ora tetë deri në orën njëmbëdhjetë. Pasdite, nga ora pesë deri në shtatë dhe pastaj në mbrëmje, pas darkës e deri vonë pas mesnate, shkruaj zakonisht artikujt apo gjëra të tjera pa lidhje me romanin apo esenë, që kam në duar. Këtu futet edhe kjo intervistë, që po shkruaj për ju. Ose lexoj. Sepse, të them të drejtën, kënaqësinë më të madhe ma jep leximi.
KultPlus: I bazuar në librin tuaj “Vera pa kthim” është realizuar edhe filmi “Inane” me regji nga Besnik Bisha. Si e keni pritur këtë realizim? A mendoni që e ka përfaqësuar veprën tuaj në mënyrë dinjitoze?
Besnik Mustafaj: Ky është filmi i dytë që bën Besnik Bisha mbështetur në romanet e mia. Më parë ka bërë “Maocedun“, skenarin e të cilit e kam shkruar unë, sipas një kapitulli të romanit tim “Daullja prej letre”. Ndërsa për “Vera pa kthim” nuk pranova të bashkëpunoja si skenarist. Si autor nuk e përfytyroja dot këtë roman të përshtatur në film. Por i lashë dorë të lirë Bishës të bënte veprën e vet. Kur e pashë filmin, mbeta shumë i kënaqur. I shkrova një sms Anila Bishës, e cila luan protagonisten. “Sana jote është më misterioze se Sana ime”,- i thashë. Është, në gjykimin tim, një film që e nderon kinemanë shqiptare.
KultPlus: Pasi u larguat nga politika, deklaruat se nuk jeni më në kërkim të votuesve, por në kërkim të lexuesve. Gjatë kësaj kohe a keni ardhur në përfundim nëse është më vështirë të gjeni votues apo lexues?
Besnik Mustafaj: Ka më shumë se dhjetë vjet qysh kur e kam shpallur këtë slogan. Pra, kam pasur kohë të mjaftueshme për të parë në realitet si janë gjërat dhe për të arritur në përfundimin se është shumë më e vështirë të gjesh lexues se votues. Por e them me bindje se, sikur votuesit shqiptarë të lexonin pak më shumë, do të ishin më të kthjellët e të vetëdijshëm kur hidhnin votën e nuk do ta lejonin veten të manipulohen shpesh si dele nga politikanët. Nuk di çfarë mund të bëjmë që votuesit ta kuptojnë se shpëtimi i tyre mendor kalon doemos përmes leximit të librave të mirë.
KultPlus: Sot është e vështirë të refuzohet një post si ai i ministrit, është lakmues për shumicën, por ju e refuzuat dy herë një post të tillë, cilat ishin arsyet?
Besnik Mustafaj: Arsyet lidhen me karakterin tim. Zakonisht marr përsipër vetëm gjëra për të cilat jam i sigurt se nuk dështoj dhe që gjatë kryerjes së tyre do të përfitoj edhe kënaqësi. Sado e çuditshme mund të duket për shumicën e njerëzve, mua ushtrimi i pushtetit, qoftë ky edhe pushtet ministror, nuk më jep ndonjë kënaqësi. Periudha kur pranova të bëhem ministër i jashtëm përkonte me disa sfida, me të cilat isha shpirtërisht fort i lidhur. Të tilla ishin: nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit të Shqipërisë me Bashkimin Europian, pastaj heqja e vizave për qytetarët e Shqipërisë që dëshirojnë të lëvizin në hapësirën Schengen dhe anëtarësimi në NATO, çelja e negociatave për caktimin e statusit final të Kosovës dhe kurorëzimi me shpalljen e pavarësisë. Kur këto sfida u përmbushën në të mirë të shqiptarëve, dorëzova çelësat e zyrës së ministrit për të mos u kthyer kurrë atje. Ka edhe diçka tjetër: unë nuk kam asgjë të përbashkët me ata njerëz, të cilët pushtetin e shohin si mundësi të artë për privilegje personale. Kjo gjë më duket degradim i madh i njeriut politikan. Unë kam pranuar dhe pranoj, madje me gëzim, vetëm privilegjet që më jep vepra ime letrare. Më besoni, nuk janë të vogla këto privilegje, që më japin librat e mi.
KultPlus: Keni qenë në detyrën e Ambasadorit të Shqipërisë në Francë, por duke dalë jashtë politikës, a mund ta luajë shkrimtari rolin e një ambasadori me krijimtarinë e tij?
Besnik Mustafaj: Për t’ju përgjigjur me seriozitet kësaj pyetje, do të thosha se shkrimtari, me krijimtarinë e tij, mund ta luaj rolin e një ambasadori vetëm në një aspekt, i cili sidoqoftë është shumë i rëndësishëm. Një nga detyrat kryesore të ambasadorit diplomat është ta bëjë të njohur vendin e tij në vendin ku ai shërben. Shkrimtari, me kusht që të ketë talent të madh, e kryen këtë detyrë më mirë se çdo ambasador funksionar. Ju siguroj se Ismail Kadare, me veprat e tij, e ka bërë të njohur kombin shqiptar pakrahasimisht më shumë se i gjithë trupi diplomatik shqiptar gjatë gjithë historisë së shtetit tonë. Në këtë kuptim, sigurisht që po, një shkrimtar si Ismail Kadare është një ambasador i shkëlqyer dhe e kryen këtë mision pa dalë nga studio e tij. Madje, sa më shumë rri ai i mbyllur në studio duke shkruar, aq më mirë e kryen misionin si ambasador i kombit.
KultPlus: Si e vlerësoni lexuesin shqiptar, a po lexohet në vendin tonë?
Besnik Mustafaj: Lexuesi shqiptar është shumë i mirë. Por, siç pata rast të them më sipër, është shumë i pakët në numër. Por unë nuk jam nga ata që mendojnë se lexuesi shqiptar është një specie në zhdukje. / KultPlus.com
Disidenti sovjetik dhe shkrimtari Vlladimir Bukoski ka ndërruar jetë të dielën në Cambridge, Angli, në moshën 76 vjeçare.
Siç raportohet, Bukovski “vdiq si pasojë e ndaljes së zemrës në një spital, ndërsa gjendja shëndetësore e tij në kohë të fundit ishte e keqe”.
Bukovski njihet për lëvizjen disidente në BRSS, ndërsa më 1972 ishte dënuar me dy vjet burgim dhe pesë vjet ekzil “për shkak të aktivizmit antisovjetik”, njofton agjencia TASS, transmeton Koha.net.
Bukovski është i përkthyer edhe në shqip. / KultPlus.com
Nëse nuk të vjen si një shpërthim nga brendësia pa marrë parasysh asgjë, mos e bëj atë punë! Nëse nuk të vjen pa të pyetur fare nga thellësi e zemrës, mendjes, gojës, rropullive të tua mos e bëj! Nëse do të të duhet të ulesh e të qëndrosh me sytë ngulur për orë të tëra mbi ekranin e kompjuterit apo përkulur mbi makinën e shkrimit duke kërkuar fjalën e duhur, kjo nuk është punë për ty! Nëse do e bësh për para apo për famë, lëre atë punë. Nëse do e bësh për të pasur gra në shtratin tënd as mos mendo të shkruash! Nëse do të të duhet të ulesh mbi të e ta shkruash dhe ta shkruash dhe ta rishkruash përsëri, më mirë lëre atë punë. Nëse të duket e vështirë vetëm duke e menduar, mos e bëj! Nëse përpiqesh të shkruash si dikush tjetër, mos u merr fare me të shkruarën.
Nëse ulesh aty dhe pret që shkrimi të gjëmojë jashtë teje dhe pret e pret dhe ai nuk del, merru më mirë me diçka tjetër. Nëse shkruan që së pari t’ia lexosh të dashurës, të dashurit, gruas apo prindërve ose një tjeter njeriu kushdo qoftë ti nuk je akoma gati. Mos u bëj si shumë shkrimtarë, si mijera njerëz që e quajnë veten shkrimtarë, mos u bëj i zymtë, i mërzitshëm dhe i shtirur, mos u konsumo duke dashuruar vetveten. Bibliotekat e botës gogësijnë përgjumshëm mbi tipa të këtij lloji. Mos i shto ata më shumë. Mos u merr fare me atë punë.
Për sa kohë që nuk të ka shpërthyer nga thellësia e shpirtit tënd si një raketë, për sa kohë që të qëndruarit indiferent karshi saj nuk të bën të çmëndesh apo të vrasësh veten a dikë tjetër, mos u merr me atë punë! Për sa kohë që dielli brenda teje nuk t’i ka djegur akoma rropullitë mos e bëj. Kur vërtet të jete koha dhe nëse je ti ai i zgjedhuri, ajo do të ndodhë vetë. Dhe do të vazhdojë e do të vazhdojë derisa të vdesësh ose derisa ajo të vdesë brenda teje. Nuk ka asnjë mënyrë tjetër dhe kurrë nuk ka pasur.
“Imagjinata është moralisht asnjanëse, por në fund nuk mund të jetojmë pa të – dhe nganjëherë, nuk mund të jetojmë me të”, – I.McEwan
Ian McEwan është një nga zërat më të rëndësishëm në letërsinë britanike. Shumë origjinal, puna e Ian McEwan na befason me talentin e tij për koncizitet dhe humor. Autori arrin të luajë me engimat që janë njëherazi thelbi i tregimtarisë. Një pjesë e veprave të tij si “Kopshti i çimentos”, “Interesi i fëmijës”, “Shlyerja”, etj. janë përshtatur edhe për ekranin e televizionit.
Ian McEwan ka lindur në 21 qershor 1948 në Aldershot. Djali i një oficeri të ushtrisë britanike, një pjesë të fëmijërisë e kaloi në Afrikën e Veriut, në Lindjen e Largët dhe në Gjermani. Ishte i diplomuari i parë i kursit të shkrimit krijues të krijuar nga Malcolm Bradbury në Universitetin e Anglisë Lindore. Në fillim të viteve 1980, arriti ta përfshijë veten në skenën letrare britanike me dy koleksione me tregime të shkurtra: “Dashuria e parë, ritet e fundit” (1975) dhe “Në midis fletëve” (1978). Autori është përzgjedhur nga prestigjozja “Times” mes 50 shkrimtarëve britanikë më të mirë prej vitit 1945, ndërsa “The Daily Telegraph” e ka përzgjedhur mes 100 personave më me ndikim në kulturën britanike.
Krijimtaria e autorit do të pasurohet gjithnjë e më shumë, mes të cilave: “Një kopsht çimentoje” (1980); “Fëmija i vjedhur” (1993), çmimi i huaj Femina; “Deliri i dashurisë” (1999); “Shlyerja” (2003); erj. Ka punuar gjithashtu edhe si skenarist në filmat e përshtatur të disa romaneve të tij. Brenda pak vitesh u kurorëzua me çmimet më prestigjioze, duke përfshirë edhe çmimin “Booker”. Specialiteti i tij kryesor? Shqetësimi. Ian McEwan është i patëdytë në ekspozimin e gënjeshtrave dhe mashtrimeve, çka e organizon me një delikatesë të jashtëzakonshme psikologjike.Të gjithë romancierët janë studiues të sjelljes njerëzore, por Ian McEwan e ndjek çështjen me më shumë rigorozitet shkencor, sesa e kërkon vërtet puna.
Prej kohësh, shkrimtarët kënaqeshin të gjeneronin njohuri për veten, por McEwan tregohet i kujdesshëm duke u mbështetur shumë në intuitë. Autori ka të ashtuquajturën “frymë neoklasike”, e ushqyer gradualisht nga poezitë e Filip Larkin dhe nga gazetat në Nature. Temperamenti empirik i McEwan e dallon nga miqtë e tij Martin Amis, Salman Ruzhdi dhe Julian Barnes.
Prindërit e tij e jkishin lënë shkollën që në moshën katërmbëdhjetë vjeçare, pra kishin fare pak interesa letrare. Gjithsesi, shkrimtari tek unë buron nga nëna ime, thotë autori, pasi ajo ishte gjithnjë e bindur për imagjinatën time.
Sa i përket faktit nëse autori është i fiksuar pas stilit, ai shprehet: “Duhet ta pranoj, se po. Por, për të kualifikuar stilin që kërkoj, për mua do të thotë se gjuha duhet të jetë e padukshme. Me këtë dua të them se ajo nënkupton që lexuesi duhet të shohë, dhe jo sipërfaqen e fjalisë. Pra, ka momente kur përpiqem ta kap vëmendjen në këtë sipërfaqe të njëjtë dhe në aspektet e saj lingusitike. Por në përgjithësi, dëshiroj që stili im të jetë transparent. Pak a shumë, si kolona zanore e një filmi: mund të përcaktojë humorin e skenës, por në momentin kur e kupton praninë e saj, vëmendja shkëputet nga ajo çka ndodh në ekran… Që të jesh i udhëhequr nga historia, është e nevojshme që mekanizmat e saj të jenë të padukshme, që ato të veprojnë thellësisht”.
“E kam dashur shkencën nga vitet e adoleshencës, por nuk kam bërë vend për të në historitë e mia, pasi isha një romancier ekzistencialist, i cili nuk do ta ulte veten në konsiderata të tilla. Ishte shpirti njerëzor që më interesonte”, – vijon.Ka shkruar edhe “Në bregun Chesil”, “Shtuna”, “Sëmundje dashurie”, “Amsterdam”, “Qentë e zinj”, “I pafajshmi”./Konica.al
Pas një renovimi me elemente moderne, ferma bashkë me shtëpi e familjës së Mark Twain-it në Connecticut është tani në shitje për 1.8 milion dollarë. Kështu duket sot shtëpia ku kishte banuar Mark Twain
E vendosur në Redding, Connecticut, kjo pronë është ferma në të cilën vetë Mark Twain ka qëndruar përgjatë dy viteve të fundit të jetës së tij, deri në vitin 1910.
I lindur si Samuel Langhorne Clemens, ky shkrimtar dhe gruaja e tij kishin katër fëmijë. Vajza më e vogël e tyre, Jean, vuante nga epilepsia. Për ta siguruar se familje po kujdesej për të, Twain e kishte blerë këtë fermë dhe e kishte emëruar si “Ferma e Jean-it”. Pronarët e tanishëm të kësaj ferme, të cilët këtë pronë e kishin blerë në vitin 2013, janë duke shikuar për ndonjë blerës të mundshëm. Pamje nga ambienti i brendshëm i kësaj shtëpie Banaku në mes i kuzhinës është i punuar nga druri shumë i rrallë “Butternut”. Njëra nga dhomat e gjumit. Një banjo ensuite Pishinë e nxehtë e rrethuar me gjelbërim. / KultPlus.com
Shkrimtari Ymer Elshani pas vdekjes është dekoruar me Medaljen Jubilare të Dhjetëvjetorit të Pavarësisë nga Presidenti Hashim Thaçi.
“Me Medaljen Presidenciale Jubilare të Dhjetëvjetorit të Pavarësisë, pas vdekjes, e dekorova shkrimtarin e njohur të letërsisë për fëmijë, intelektualin dhe pedagogun, Ymer Elshani”, ka shkruar Thaçi, përcjell KosovaPress.
Thaçi ka thënë se Elshani dhe familja e tij u sakrifikuan për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës.
Ymer Elshani lindi më 1948 në Korroticë të Poshtme të Drenasit. Botoi dhjetëra libra për fëmijë me poezi, tregime dhe romane.
Ai u vra dhe u masakrua më 17 prill 1999 nga forcat serbe në fshatin Poklek të vjetër të Drenasit bashkë me gruan, të katër djemtë, nënën, kunatën dhe me afro gjashtëdhjetë bashkëfshatarë./KultPlus.com
Disa fjalë nga ti, Adela ime e dashur, prapë e ndryshuan gjendjen e shpirtit tim. Po, ti ke çdo forcë mbi mua, dhe, edhe po të vdisja e pyes vetën nëse [vetëm] tingulli i ëmbël i zërit tënd, nëse shtypja e butë e buzëve tua të dashura do mjaftonin për ta rikthyer jetën në trupin tim. Sonte do fle shumë i ndryshëm nga dje ! Dje, Adèle, i gjithë besimi në të ardhmen më kishte ikur, nuk besoja më në dashurinë tënde, dje ora e vdekjes do kishte qenë e mirëseardhur për mua.
– Megjithatë, i thoja prapë vetës, nëse vërtetë ajo s’të do, nëse asgjë në shpirtin tim s’ka arritur ta meritojë dashurinë e saj pa të cilën nuk ka më sharm në jetën time, a është kjo një arsye për të vdekur ? A eksitoj unë për lumturinë time personale ? Oh jo ! E gjithë qenja ime i është përkushtuar asaj, deshi apo s’deshi ajo. Dhe me çfarë të drejte do guxoja të pretendoja dashurinë e saj ? A jam më shumë se engjull unë apo më shumë se Zot ?
E dua, është e vërtetë, unë jam i gatshëm të sakrifikoj gjithçka për të, gjithçka, edhe shpresën që ajo të më dojë një ditë ; s’ka përkushtim që s’do e bëja për të, për një buzëqeshje të saj, për një shikim të saj. Por a mund t’isha tjetër unë ? A s’është ajo qëllimi i vetëm i jetës sime ? Edhe nëse më dëshmon indiferencë, madje edhe urrejtje, le të jetë ky mallkimi im, e çka atëherë ? Nëse ajo nuk mundet të më dashurojë, unë duhet ta akuzoj veten time. Detyra ime është që t’i ngjitem hapave të saj, ta rrethoj ekzistencën e saj me timen, t’i shërbej si barrierë kundër çdo rreziku, të vendosem pa ndalë ndërmjet saj dhe të gjitha dhimbjeve, pa pritë asnjë shpërblim. (…) –-
Dje, në këtë orë, Adela ime e dashur, këto ishin mendimet dhe dëshirat e shpirtit tim. Ato janë ende të njejta sot. Vetëm se tash në to përzihet edhe siguria për lumturi, për atë lumturi aq të madhe saqë s’guxoj as ta mendoj pa u dridhur.
Pra, është e vërtetë që ti më do, Adèle ! Më thuaj, a mund ti besoj kësaj ideje kaq të bukur ? A beson se mund të çmendem nga gëzimi nëse jetën time e kaloj pranë teje ? (…)
Fli e qetë dhe lejo burrin tënd t’i marrë dymbëdhjetë puthjet që ia ke premtuar dhe të gjitha të tjerat që s’ia ke premtuar.
Fan Noli, prift, përkthyes, politikan, diplomat, poet e historian shqiptar, ka mabjtur këtë fjalim tejet interesant dhe të bukur për Shqipërinë dhe shqiptarët në shoqatën “Vatra” të Amerikës në vitin 1963. / KultPlus.com
https://www.youtube.com/watch?v=Oo3F4yzxts8&feature=youtu.be
Ka përfunduar edicioni i 6-të i Manifestimit Letrar Ndërkufitar “Muzat e Alpeve 2018”, i mbajtur në Gjakovë, Ulqin dhe në Krujë.
Dita përmbyllëse e manifestimit u mbajt në frymën e Vitit të Skënderbeut, me ç’rast Çmimi për Vepër Jetësore “TEUTA” në Krujë, iu nda shkrimtarit të mirënjohur nga Kosova, Nazmi Rrahmanit.
Pas Gjakovës dhe Ulqinit, dita e tretë e Manifestimit Letrar Ndërkufitar “Muzat e Alpeve 2018” vazhdoi në Krujën e Skënderbeut duke filluar me hapjen e ekspozitës se fotografit shqiptaro-amerikan Aleks Selimajt “Motive nga Kruja e Skënderbeut”, në hollin e Bashkisë së Krujës.
Për peshën artistike të fotografisë së Aleks Selimajt, foli shkrimtari, aktori dhe regjisori i mirënjohur shqiptar Xhevat Limani, hulumtimet dhjetëvjeçare të të cilit rezultuan me poemën dramatike Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
“Fotografi Aleks Selimaj është një personalitet i cili ndau dritën nga terri, sepse te regjistrosh gjurmët e kohës për të mbetur në analet e historisë gjurmët e qëndresës së një populli duhet një shpirt i veçantë. I lindur në Plavë-Guci, si shumë të tjerë e deshi fati që në tokën e bekuar të gjej vendin për të realizuar talentin e vet, në SHBA. Sepse, syri i Aleks Selimajt është i veçantë dhe ai po shkon gjurmëve të fotografit shqiptar Gjon Milit, i cili la gjurmë të pashlyera në historinë e fotografisë botërore”, tha ai.
Kurorë e përvitshme e manifestimin letrar Muzat e Alpeve është Çmimi për Vepër Jetësore “TEUTA”, e cila kësaj radhe kaloi në duart e shkrimtarit të shquar nga Kosova Nazmi Rrahmani, duke e radhitur kështu krahas laureatëve të tjerë: Jevrem Berkoviq, Dritëro Agolli, Ramiz Kelmendi, Moikom Zeqo dhe Miras Martinoviq, i cili ia dorëzoi Rrahmanit Çmimin e “Muzave të Alpeve 2018”.
“Çmimi “Teuta” dallon nga të gjitha çmimet e tjera, sepse për të nuk lobohet, atë nuk e kërkojnë shkrimtarët, por ai i kërkon shkrimtarët, gjegjësisht veprat e tyre. Nuk ka propozime të jurive klasike, por bordi i asociacionit propozon dhe për këtë votohet, kështu që s’mund të gabohet në përzgjedhje. “Teuta” është një çmim autentik i cili zgjedh shkrimtarët autentik dhe që të 6-të laureatët e tij kanë vepra autentike. Kështu ishte deri më tani dhe kështu do të jetë edhe tash e tutje”, tha Mirash Martinoviqi gjatë ndarjes së çmimit.
Ndërsa, Nazmi Rrahmani tha se Çmimi për Vepër Jetësore “TEUTA” sa është privilegj për të po aq është edhe detyrim, duke kujtuar kohërat e errëta në të cilat filloi karrierën si shkrimtar për t’u ngritur në njërin ndër emrat më të njohur dhe më të lexuar të letërsisë shqipe dhe më gjerë. / KultPlus.com
Dritëro Agolli ka një vit që nuk jeton fizikisht por veprimtaria artistike e mban emrin e tij akoma gjallë, shkruan KultPlus.
E bija e Dritëro Agollit, Elona Agolli zbulon vazhdimisht letrat e babait të tij. Shkrimtari i madh shqiptar përdorte letrat edhe në komunikim familjar, kjo ishte mënyra më e mirë e tij për t’u shprehur.
“Letërshkrimi për Tim atë ishte mënyra më e kënaqshme e komunikimit edhe në marrëdhëniet familjare. Në prag festash , në debate apo “zënka” mes nesh , në dërgimin e lajmit apo porosisë , letrat ishin mënyra e shpeshtë që kënaqnin te dy palët. Pasi letërshkruesi(im atë) lëshohej lirshëm në humor , nëntekste, figura e metafora kurse pala tjetër , pritësi ( unë, fëmijët, vëllai , Luani) shijonim artin e vërtetë të komunikimit , një gjuhë që rrallë e hasnim në të përditshmen tonë”, ka shkruar Elona Agolli.
KultPlus ju sjellë një letër që Dritëro i kishte shkruar para dy vitesh djalit të tij, Luanit.
I dashur Luan
Në livadhin e shakasë, domethënë humorit dhe satirës , ndodhin edhe keqkuptime. Kështu ndodhi me ne të dy, duke bërë shaka rreth një dashi me këmborë. Ndofta, po të ishte cjap me zile dhe me mjekër nuk do të kalonim nga shakaja në një farë fjalëkëmbimi . Faji ishte i imi që ngrita zërin: dashi ka zot!
Dashi nuk vraponte nëpër sallon; ai qëndronte në mur(pikturë). Ah, sikur të ishte cjap !
Të përqafoj
Dritëroi
Më 27 mars 1866, ka lindur poeti i shquar Andon Zako Çajupi. Ai njihej edhe si dramaturg dhe si një veprimtar i njohur i Rilindjes Kombëtare, shkruan KultPlus.
Çajupi njihet edhe veprimtar patriot dhe demokrat revolucionar shqiptar. Kryevepra e Çajupit “Baba Tomori” e botuar më 1902 është ndarë në katër pjesë: “Atëdheu”, “Dashuria”, “Përrall të vërteta e të rreme” dhe si shtojcë e ka komedinë “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër”.
Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomori, më 1921 nxori në dritë “Përralla të zgjedhura”: të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.
Në historinë e letërsisë shqiptare Çajupi zuri vend edhe si dramaturg. Rëndësi të veçantë kanë sidomos komeditë e tij: Përralle nga e kaluara dhe Pas vdekjes (shkruar më 1910, botuar më 1937), me të cilat solli një ndihmesë me vlerë në zhvillimin e këtij lloji në letërsi. Në komedinë e parë, autori vuri në lojë me një humor të lehtë mentalitetin dhe zakonet prapanike të fshatit shqiptar, të cilin e dha me ngjyra të gjalla e plotë imtësi të goditura jetësore dhe etnografike. Pas vdekjes është një komedi politike, ku me anë të situatave komike të gjetura bukur, përshkroi me sarkazëm dërrmuese portretin e politikanit që bënte lojën e xhonturqve në gjirin e lëvizjes patriotike shqiptare. Penës së Çajupi i përket edhe tragjedia Burri i dheut (botuar më 1937).
Çajupi u mor edhe me përkthime. Përveç një varg vjershash dhe fabulash që botoi në Baba Tomori, më 1921 nxori në dritë “Përralla të zgjedhura”: të vjershëtarit të madh La Fontenit, në të cilat, duke u nisur nga kërkesat ideore të shoqërisë shqiptare, rrahu me mjeshtëri çështjet politike, shoqërore, morale etj. të jetës së kohës, satirizoi veset njerëzore dhe shfaqjet negative të shoqërisë me klasa, si grabitjen, mashtrimin, dhunën etj. Më 1922 u botua Lulet e Hindit, përmbledhje me vjersha të poetëve indianë.
Çajupi është një nga përfaqësuesit më të mëdhenj të letërsisë përparimtare shqiptare. Me veprat e tij, që shquhen nga patriotizmi luftarak, fryma e spikatur demokratike, karakteri Popullor, spontaniteti dhe realizmi në pasqyrimin e jetës, ai dha një ndihmesë të çmuar në përparimin dhe zhvillimin e mëtejshëm të letërsisë kombëtare./ KultPlus.com
Ibrahim Rugova, njihet si presidenti historik i Kosovës i cili krahas kësaj njihej edhe si Intelektual, akademik dhe shkrimtar shqiptar, shkruan KultPlus.
Në një intervistë për median gjermane, ai ishte pyetur për ndërlidhjen e politikës me letërsinë dhe se si bashkëjetojnë këto dy profesione . Ndërsa ai ishte përgjigjur se në politikë, ka hyrë duke e mbrojtur Shoqatën e Shkrimtarëve.
“Unë kam hyrë në politikë duke e mbrojtur Lidhjen e Shkrimtarëve, kur u prish Jugosllavia u sulmua edhe Lidhja e Shkrimtarëve, pastaj krijuam edhe Lidhjen Demokratike të Kosovës ndërsa më 1992 u zgjodha president i Kosovës por unë jam edhe kritik letrar ndaj nuk e kam pasur të vështirë të futem në politikë”, ishte përgjigjur presidenti Rugova, i cili më pas kishte shtuar se këtë nuk e ka bërë për qëllime karrieriste por për të mbrojtur ekzistencën e tij dhe të popullit të Kosovës, si dhe për të krijuar një bazë të re të bashkëjetesës së Kosovës me Evropën dhe me botën.
“Është një politikë e ekzistencës dhe mbijetesës, që na është dashur ta zgjidhnim. Kam mësuar shumë nga kritika letrare edhe për marrëdhëniet e pushtetit në një vend të caktuar”, ishte përgjigjur tutje presidenti historik i Kosovës, Ibrahim Rugova.
KultPlus ju sjellë videon e kësaj interviste./ KultPlus.com
E kush nga njerëzit e letrave nuk e ka gjetur ndopak veten në personazhin e Tonio Krëgerit, në novelën me të njëjtin titull, të Tomas Manit?
E kush nuk është magjepsur me atë autopsi brilante, që i ka bërë ai marrëdhënies vrastare që ka artisti me realitetin?
Ka një personazh dytësor në këtë novelë; Adalberti, i cili çdo herë që vjen pranvera, e mban vrapin në kafene, sepse vetëm atje, sipas tij, ndërrimi i stinëve nuk është aq i dukshëm sa ç‘është nëpër rrugë.
Pranvera është më e tmerrshmja e stinëve, thotë personazhi, ajo të bën të ndiesh.
(Vulgariteti i këndshëm i ndijimeve, thekson autori…)
Dhe duhet të jesh idiot në kujtofsh se shkrimtari ka të drejtë të ndiejë… Të ndiejë për një shkrimtar, do të thotë që të lërë pas një krijimtari patetike dhe qesharake. Shkrimtari ka marrë fund sapo bëhet njeri dhe fillon të ndiejë.
Personazhi i Adalbertit e di mirë këtë, ndaj i mësyn kafeneve. Atje nuk ka pranverë.
Por Tonio Krëgeri nuk është aspak i lumtur me misionin që i kanë caktuar zotat. Kjo ndihet kur ai përshkruan personazhet e Hansit dhe Inges, dy miqtë e tij biondë dhe mediokër, të cilët me ç’duket dinë t’i gëzohen më shumë rëndomtësisë së realitetit. Ata bëhen njësh me të, kanë një ekuilibër shpirtëror të admirueshëm dhe nuk e kanë atë sqimën e artistit, që dallon personazhin tonë.
Tonio Krëgeri ka një zili të qashtërt ndaj tyre. Do të jetë si ata. I patorturuar prej dilemave të ekzistencialitetit të artistit.
Ka një kondradiktë absurde në punën e shkrimtarit; nga njëra anë duhet ta përshkruajë qartë dhe me vërtetësi “ndjenjën e gjallë” dhe nga ana tjetër, për ta arritur këtë përsosmëri, ai vetë nuk duhet të jetë kurrsesi i përfshirë emocionalisht me të, duhet e jetë i baraslarguar, disi i painteresuar, me një fjalë të mos ndiejë. Të mos t’i qëndrojë pranë atij ekranit ku vepra e tij është duke u zhvilluar. Përndryshe humbet orientimin.
Për të shkruar një vepër të madhe shkrimtarit nuk i duhet të sakrifikojë një pjesë të jetës.
Jo!
Atij i duhet të sakrifikojë të gjithë jetën.
Personazhi ynë është një borgjez që ka humbur rrugën, do të shprehet mikja e tij Lisaveta Ivanovna. Dhe ai e felënderon i lehtësuar “që rasti i tij është zgjidhur…”
Tonio Krëgeri është në një torturim të vazhdueshëm cerebral dhe ekzistencial, aq sa përgjatë leximit të vjen t’i bërtasësh: -Mjaft i intelektualizove ndjenjat!
Në përshkrimin e dilemave ekzistenciale, Tomas Mani ka një saktësi të pamëshirshme… (Ashtu si shumica e autorëve gjermanë, të cilët nuk bëjnë kompromis me të vërtetën.) Gjuha e tij është e mprehtë dhe e përkorë… Tomas Mani shënjestron si një kirurg me përvoje… edhe pse siç thotë vetë personazhi i tij “është në radhët e atyre që rrëzohen e bien.”
Gjatë udhëtimit të tij në Danimarkë, do të donte të kishte një maskë, sepse trembet se mos e njohin… Dhe këtu të vjen ndër mend një thënie e Niçes: “Shkrimtar i vërtetë është ai, të cilit i vjen turp të thotë se është shkrimtar.”
Tomas Mani në këtë novelë autobiografike kostaton, ai nuk është shkrimtari i zgjidhjeve të mëdha. Ai gjithashtu nuk beson se letërsia mund ta shpëtojë individin. Kjo dallohet qartë në mënyrën se si bën ironi me analizat e tij.
Dashuria më e thellë e Tonio Krëgerit u përket njerëzve të lumtur, të dashur e të rëndomtë. Ajo ka brenda pak mall, pak zili melankolike, pakëz përbuzje… dhe shumë lumturi të qashtër.
Novela u botua në vitin 1903.
Ёshtë sjellë në shqip prej botimeve ABC, në vitin 2007. Përkthimi i shkëlqyer, është i Donika Omarit, e cila i përket një plejade të rrallë e të papërseritshme përkthyesish shqiptarë.
Në kohën tonë ku, followers-at teknologjikë, komercializimi, shijet e rëndomta të turmave, përcaktojnë mizorisht dhe padrejtësisht, jetëgjatesinë apo vdekjen e një libri, ndihet mungesa e shkrimtarëve me brilancën e Manit.
Ndaj çdo aspirant shkrimtar duhet ta lexojë, të paktën një herë këtë novelë.
Po ashtu edhe çdo lexues…
Pas leximit, të dyja palët do ta kuptonin më shumë veten. /KultPlus.com
Faik Konica mbetet një intelektual i papërsëritshëm edhe në ditët e sotme. Një njeri mendjendritur jo vetëm si politikan por edhe si publicist e shkrimtar që pasuroj mendimin letrar shqiptar.
Ne kemi sjell vetëm disa prej shprehjeve më të bukura të Faik Konicës:
Në qoftë se Shqipëria do të vdiste ndonjëherë, atëherë në epitafin e saj do të duhej të shkruhej: “Shqipëria lindi nga Zoti, shpëtoi nga rastësia, vdiq nga politikanët.”
“Sa lehtë përdorë njeriu fjalë të mëdha për të fshehur nën ‘to intriga e për të shfrytëzuar zemërime të veçanta.”
“Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja e ashtu u prishet më shpejt organizmi.”
Instinkti kombëtar është konkluzioni që një popull nxjerr nga shumë shekuj përvojë. Ky instinkt nuk të gabon asnjëherë.
Rinia është e çiltër dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.
Nuk mund të lexohet nëpër rreshta ajo çka nuk ekziston.
Pa dyshim, çdo parti ka të drejtën, madje dhe detyrën të shtojë radhët e veta në dëm të atyre që i kundërvihen.
Dallimi në kulturë shpjegon dallimin në mendime.
Rinia është në sytë e injorantëve kërcënim për të ardhmen; por është edhe është rrezik për të tashmen, sepse rinia është e çiltër, ndërkohë që dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.
Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirëinformuar. Në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.
Nuk ka despotizëm më të keq se sa njëfarë idealizmi dogmatik, që përbuz si përvojën, si faktet dhe gjithçka tjetër që prish simetrinë e thjeshtë të koncepteve a priori.
Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.
Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme.
Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë.
Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme.
Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij.
Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia.
Aq lehtë kujtoni se ëndrrat e kafeneve bëhen punë? Në jini aq besnikë te forca juaj, ngrihuni pra, se shqiptarët ju presin!
Shqiptarët janë një komb që i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga të sjellurit e nga trimëria. Mua më duket se një njeri që i ka trutë në vend nuk duhet të flasë në atë mënyrë. Po të ishte ashtu shqiptarët do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen.
Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, shpërfillja dhe butësia.
Ashtu kuptova se në të vërtet kisha arritur në Shqipëri, një vend i bekuar me një mijë bukurira, po i shkelur nga një turmë, e cila ushqen një urrejtje kundër bukurisë.
Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqenjtë. Me fjalë të tjera, trimëria e shqiptarit, sado e madhe në vete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, e shumë herë pa ditur as vetë për se, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten.
Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë.
Kush jeton me fjalë dhe përkundet me ninulla fjalësh, s’ka pse ankohet e të na lëshojë britmat e veta të zakonta prej palloi.
Historia na mëson se gjithë ndryshimet politike kanë pasur përherë këta dy faktorë: emigrantët dhe një elitë të vogël, e lindur apo intelektuale, brenda vendit.
Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.
Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon.
Koha kur rrojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit
t’onë të hidhen përpara, dhe përpara, dhe përpara, duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë (të caktuar) mëndore të tyre.
Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirinformuar. Venë e vënë në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.
Nuk mundena me pushue së foluni kundra loinive (politikave) qi duen me e tretë e me e përpi kët komb të dashtun.
Populli shqiptar ka disa veti shumë të mira… por një bandë maskarenjsh dhe dalaverexhinjsh kanë zënë të gjitha pozitat kyçe në politikën e vendit dhe është fare e pamundur t’i shkulësh. / KultPlus.com
Shkrimtari i njohur Dritëro Agolli ndoshta nuk e dinte në atë kohë se këto vargje do të këndoheshin pikërisht kur ai të mos ishte më midis nesh.
Në 86-vjetorin e lindjes familjarë të tij, miq, shkrimtarë dhe artistë kanë zgjedhur ta kujtojnë atë duke u bërë bashkë e duke ndarë kujtime. E bija Elona ka zgjedhur të rrëfejë momentet e tij të fundit kur do të largohej nga kjo jetë.
Elona Agolli: Hyn vdekja nga dritarja e vogël dhe thotë Erdha.
Po pse erdhe kaq shpejt i them.
Shko merr dikë tjetër se ka mjaft të tjerë.
Hy më pas te dritaret e mëdha e i them përsëri, është shpejt mos hajde te mua.
Më pas hyn te ajo e vogla dhe thotë përsëri Erdha.
Po hajde të këndojmë i them, po mos harro, merr disa që dinë të mbajnë iso.
Dhe e nëmura doli për të gjetur ato që mbajnë iso, e nuk i gjeti dot. Kështu iku dhe nga ajo dritare.
Ja, kështu Lona ime, unë përlotesha ndërsa ai nisi të recitonte:
Jam i gjallë e jam në jetë, jam në dritë të vërtetë.
Ja kështu thoshte Naimi i madh, ai është dhe tani gjallë e i vërtetë, më i gjallë se të gjallët.
Në këtë ditëlindje pa shkrimtarin e madh, e bija ka zgjedhur të botojë dy libra të rinj prej dorëshkrimeve të tij. Librat e rinj të botuara në ditën e lindjes të Agollit janë: E bukura lozonjarja, tokësorja grua, e një libër me aforizma.
Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931 në fshatin Menkulas të Devollit në Korcë. Shkrimtari ndërroi jetë në 3 shkurtin e këtij viti nga një sëmundje e rëndë në mushkëri. / KultPlus.com
Dihet se ish-Presidenti i ndjerë i Kosovës, Ibrahim Rugova, kishte një pasion shumë të madh për gurët dhe në shtëpinë e tij në Prishtinë, gjendej një koleksion i madh syresh, me madhësi, forma e ngjyra të ndryshme.
Gurët që ndodhen në “dhomën e kristaleve”, Rugova i kishte marrë dhuratë nga njerëz prej mbarë Kosovës dhe i kishte shndërruar ato në simbol të saj, duke ua dhuruar personaliteteve të ndryshme që e vizitonin.
Por ndër shqiptarët ndoshta pakkush e ka ditur se para tij, shumë dekada e shekuj më parë (në shek. XVIII-XIX), shumë i apasionuar pas tyre ishte dhe Johann Wolfgang von Goethe. Mjeshtri i madh i letërsisë gjermane dhe asaj botërore, numëronte 18 mijë minerale dhe 5000 objekte të tjera natyrore me interes shkencor.
Në fakt, shtëpia e idhullit të gjermanëve ( dhe jo vetëm) mund të thuhet se ishte në fakt një institut botanik dhe një muze i historisë së artit në vetvete. / KultPlus.com
Ditëlindja e Dritëro Agollit do të festohet sot për herë të parë pa praninë e tij fizike. Shkrimtari ndërroi jetë në 3 shkurtin e këtij viti nga një sëmundje e rëndë në mushkëri. Ditëlindja e shkrimtarit të madh këtë vit nuk do të jetë e lehtë të konceptohet me mungesën e tij.
Ndaj familjarët, miqtë dhe adhuruesit e shkrimtarit kanë përgatitur surpriza pa fund për këtë ditëlindje.
E bija Elona Agolli dhe bashkëshortja Sadija, që nga dita kur Dritëro Agolli ndërroi jetë kanë kërkuar në raft të librave gjurmët e mendjes e të shpirtit të tij. Pikërisht aty ku është edhe një poezi sugjestionuese e shkrimtarit.
“Po kur te jesh mërzitur shumë
Në raft të librave kërkomë
Atje do të jem i fshehur unë
Në ndonjë fjalë a ndonjë shkronje
Mjafton që librin pak ta heqësh
Dhe unë do zbres, do vij pas teje”
Dritëroi vërtetë ka zbritur sërish nga raftet. E bija Elona ka gjetur materiale të mjaftueshme për të botuar në këtë ditëlindje dy libra të rinj të tij. Librat janë plotësim i një amanet të fshehtë të Dritëroit, thotë ajo. Ndërsa bashkëshortja Sadija ka pohuar se raftet e Dritëro Agollit kanë ende dorëshkrime të pabotuara.
Librat e rinj të botuar në ditën e lindjes së Dritëro Agollit janë “E bukura, lozonjarja, tokësorja grua” dhe një libër me Aforizma. Për shkrimtarin e madh sot do të mbahet edhe një aktivitet përkujtimor.
Muzeu Historik Kombëtar ka organizuar një takim të veçantë që do të mbahet në nder të shkrimtarit, poetit të madh shqiptar, Dritëro Agolli. Do të jetë një pasdite tingujsh, poezish dhe promovimesh mes të gjithë dashamirësve të penës së Dritëroit të madh. Takimi mbahet sot në ora 19:00, në Muzeun Historik Kombëtar./ KultPlus.com
Dy institucione kulturore në Lezhës, që mbajnë emrin e Poetit Kombëtar (Biblioteka e qytetit “Gjergj Fishta” dhe Enti Botues “Gjergj Fishta”), kanë organizuar një takim me fishtologun Tonin Çobani, me rastin e 70-vjetorit të lindjes së këtij të fundit.
Kësaj veprimtarie i ka paraprirë një ekspozitë me botimet e “shkrimtarit dhe studiuesit lezhjan”, i njohur në atë qytet si drejtues i institucioneve të kulturës, gazetar i rubrikave kulturore dhe si mësues letërsie. Libri me titull “Paralele kulturore të një qytetit” flet për Lezhën dhe është pasqyrë e veprimtarisë së tij më se tridhjetëvjeçare në atë qytet.
Së bashku me “Paralele kulturore…”, vendin kryesor në ekspozitën e botimeve të Çobanit e kanë zënë librat për Fishtën dhe veprën e tij: “Miti dhe antimiti fishtjan” (1999), “Fishtologji” (2006), “Figurat mitologjike në Lahutë të Malcis” (2008), “Lahuta e Malcis, ngjizja mitologjike dhe fjalori mitologjik” (2012), “Gjergj Fishta dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” (2014) si dhe botimi më i ri, “Gjergj Fishta, fillimet letrare” (2017), që u përurua me këtë rast. Tonin Çobani është autor edhe i tekstit mësimor “Gjuha shqipe dhe letërsia 11” (me zgjedhje të detyruar, që analizon nga fillimi në krye vetëm Lahutën e Malcis), i cili është në qarkullim për shkollat e mesme qysh prej vitit 2011.
Për Fishtën Çobani është angazhuar edhe duke përgatitur për botim veprat e poetit zadrimor, që nisin me vëllimin “Poezi” (1994) dhe “Juda Makabe” (1995), e deri te botimi i veprave të plota në 10 vëllime, si redaktor përgjegjës dhe si kurator i dy vëllimeve të dramaturgjisë (Gjergj Fishta, Vepra letrare, 5-6). Vetëm titujt e botimeve origjinale të Çobanit (përfshirë tekstet shkollore) kapin shifrën 36, ndërsa së bashku me ribotimet e kalojnë numrin 60. Ndonjë prej tyre, si “Princi i përfolur Lekë Dukagjini” (“The vilified prince Lekë Dukagjni”), është botuar disa muaj më parë edhe në anglisht nga LAP, Lambert Academic Publishing.
Ndërkaq në njërën prej sallave të bibliotekës së Lezhës u zhvillua takimi me shkrimtarin dhe studiuesin Tonin Çobani në formatin e një bisedë të lirë. Tonin Çobani ka gradën shkencore “Doktor i Shkencave letrare” dhe titullin “Profesor i asociuar” nga Universiteti i Shkodrës “Luigj Gurakuqi”. Në atë Universitet Profesor Tonçi (kështu e thirrasin ish-nxënësit dhe studentët e tij) ka dhënë për 6 vjet radhazi lëndën e Eseistikës (në degën e gazetarisë) si pedagog i jashtëm. U përmend ky fakt, sepse në ekspozitën e librave të autorit zinte vënd edhe teksti universitar “Eseistika”, i pari dhe i vetmi libër për eseistikën në gjuhën shqipe, që i ka fillimet me Pashko Vasën (“Shqypnia dhe shqyptarët”, 1879) për të mbërritur deri në ditët e sotme me autorë të tillë si Ibrahim Rugova dhe Ismail Kadare…
Me interes të veçantë u ndoqën vlerësimet për letërsinë fiction të autorit (“Një grua përballë vetvetes”, “Puthje pa puthje” dhe “Etyde në prozë”), për vëllimin me ese “Variacione me fjalën komb”, si dhe për monografitë kushtuar Lekë Dukagjinit, Frang Bardhit, Pjetër Zarishit, Nënë Terezës… Për një monografi të pritshme kushtuar Gjergj Fishtës, shkrimtari dhe studiuesi Tonin Çobani u shpreh se pjesë e asaj monografie është edhe libri i ri që po promovohej (“Gjergj Fishta, fillimet letrare”) me parathënien e mikut të tij, Tefë Topallit, Profesor Emeritus. Për Gjergj Fishtën, përfundoi Çobani, nuk do të resht së hulumtuari sa të më punojë dora dhe mendja, sepse, vetëm duke zbuluar sa më në thellësi vlerat e Fishtës, njihet meritueshëm e gjithë letërsia shqipe dhe mbarë kultura shqiptare e gjysmës së parë të shekullit XX, dhe jo vetëm. Siç thoshte Konica për Fishtën qysh në gjallje, ai ka qenë një prijës intelektual i shquar i shqiptarëve.
Në bashkëbisedim e morën fjalën miq të autorit, shokë të fëmijërisë, bashkënxënës të Shkollës Pedagogjike të Shkodrës, të Universitetit të Tiranë dhe të Studimeve Pasuiniversitare. E mori fjalën edhe nënkryetari i Bashkisë së Lezhës, Enver Hafizi, i cili shpjegoi titullin “Nderi i Qyetit” të Lezhës, akorduar me këtë rast studiuesit, shkrimtarit dhe fishtologut, Tonin Çobani. / KultPlus.com
Një libër artistik kushtuar më të bukurës e Tiranës së viteve 1920, që ndau epokat, gazetari, publicisti dhe politikani i njohur Alfred Peza promovoi në ambientet e UET-së, romanin e parë titulluar “Sarah”.
Gjatë ceremonisë së promovimit ishin të pranishëm figura të njohura të medias e politikanë të famshëm si : Ish presidenti i Republikës, Alfred Moisiu, Ministrja e Arsimit, Sportit dhe Rinisë, Lindita Nikolla, Kryetari i Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj, ish deputetja Arta Dade etj.
Autori e përshkroi romanin e tij si një libër atipik, të shkruar në një kohë atipike për vetë autorin. Si një përgjigje edhe ndaj akuzave të bëra ndaj tij, ai tha se Alfred Pezën e vërtetë çdo kush mund ta gjejë brenda 400 faqeve të libri. Po kështu, romani i promovuar dje, për herë të parë do të ketë një website për ta blerë ose parë pikat e shitjes.
“Ashtu si Sarah Blloshmi u bë e para femër në Shqipëri e 100 viteve më parë që të sillte një element shumë perëndimor, shumë civilizues në jetën e Shqipërisë bashkë me Sarën ka ardhur edhe një element tjetër. Për herë të parë në Shqipëri, ky libër ka një website www.sarah.al .
Libri vjen edhe si një dhuratë imja për të gjithë miqtë dhe dashamirësit e mi, që më kanë mbështetur gjatë këtij viti të vështirë, për ti thënë të gjithëve se ai është Alfred Peza. Alfred Pezën e vërtetë e gjeni brenda 400 faqeve të këtij libri. Një libër që është një dhuratë dedikim për nënën time por edhe një dhuratë për të gjithë miqtë e mi”, tha gjatë fjalës së tij, Peza.
Por, ajo ç’ka surprizoi të gjithë të pranishëm ishte se ky libër, sipas Pezës, ishte pjesë e një triologjie që do të vijojë edhe me dy librat të tjerë. Ai zbuloi detaje të rëndësishme mbi atë ç’ka do të shkruhej në romanet e ardhshme.
“Ky libër është pjesë e një projekti triologjik, ku pas Ahmet Zogut do të pasohet vitin e ardhshëm besoj, me një libër për Enver Hoxhën dhe më pas për një lider shqiptar të pas 1990, te epokës së pluralizmit. Në këtë mënyrë unë dua që nëpërmjet 3 personazheve me të rëndësishëm ose jo të historisë të Shqipërisë, sipas meje, të shpjegoj historinë e vendit tonë”, përfundoi Peza.
Nga ana e tij, poeti Faslli Haliti vlerësoi librin e Pezës duke e cilësuar këtë të fundit si roman modern. “Ajo që më bëri më shumë përshtypje ishte kompozimi i romanit. Ishte një kompozim modern, personazhe që vinin pa u stërholluar dhe pashë që Alfredi i fuste personazhet në një gjendje shumë të fortë, ku ata zbërtheheshin si të tillë.”
Vlerësime pozitive gjatë ceremonisë erdhën edhe nga gazetari i njohur Henri Cili si dhe nga ish mësuesja e letërsisë në gjimnaz, te Alfred Pezës e cila ishte e para në radhë, që kishte zbuluar talentin e tij në të shkruar. / KultPlus.com
