Pasi shkrimtarja Angie Thomas kërkoi që të mos shënjohet në kritikat negative të librave të saj, në mediat sociale vërshuan fyerjet, shkruan Alison Flood.
Historia ende nuk e ka librin që adhurohet në mënyrë të përgjithshme, ose autorin që kënaqet duke lexuar kritikat e këqija. Teksa Angie Thomas ishte në krye të listave dhe bartte mbi supe çmimet për librat “The Hate U Give” dhe “On the Come Up”, kërkesa e saj e fundit – që blogerët të mos i dërgojnë më përshtypjet e tyre negative – e ballafaqoi me një valë tjetër të kritikave. Thomas nuk u kërkoi atyre të ndalonin së shkruari komente të këqija. Ajo thjesht kërkonte që ata të mos e shënjojnë (të mos ia bëjnë “tag”) në Twitter ose në Instagram.
“E dini çka? Jemi njerëz me ndjenja. Çfarë kuptimi ka që t’ia bësh ‘tag’ autorit në një vlerësim negativ?”, shkroi ajo në Twitter. “Duhet ta mbrojmë hapësirën tonë mentale. Shumë vlerësime, të mira ose të këqija, mund të ndikojnë në këtë… Të marrësh vlerësime nga shumë burime mund të dëmtojë procesin e të shkruarit. Kam një grup njerëzish reagimet e të cilëve i vlerësoj – redaktorin tim, agjentit tim, autorë të tjerë që veprojnë si lexues të dorëshkrimit. Në pozicionin në të cilin jam, mediat sociale janë për bashkëveprim me lexuesit, jo për kritika”.
Thomas më pas i është nënshtruar fyerjeve në internet, nga lexuesit dhe nga kritikët. Një lexues njoftoi se do t’i hedhin librat e saj. Të tjerët thanë se reagimi e saj po i shtynë të mos e lexojnë më (“Kur njerëzit janë të pasjellshëm dhe negativë në këtë mënyrë, kjo më bën të mos i mbështes”). Disa mendonin se “tema” e shkrimit – librat e Thomasit zhyten brenda dhe jashtë botës afrikano-amerikane – e bën atë të duket “shumë e padijshme”.
Autorët kanë thënë me vite se nuk preferojnë të shënjohen në kritikat e këqija të mediave sociale. Në nëntor të vitit të kaluar, Lauren Groff shkroi se “të bësh ‘tweet’ tek shkrimtari është sikur t’i bërtasësh në fytyrë”. Kjo ndodhi madje përpara epokës së mediave sociale, si p.sh. ajo që Alain de Botton tha për kritikën e Kaleb Crainit për veprën “The Pleasures and Sorrows of Work” (“Do të të urrej deri në ditën që do vdes dhe nuk të uroj asgjë pos vullnet të keq në çdo hap të karrierës që bën) apo Martin Amisi për kritikën e Tibor Fischerit për veprën “Yellow Dog” (“Një bajat dhe qerrata”).
Por, goditja kundër Thomasit është e shpërpjesëtuar kur krahasohet me mënyrën sesi komentuesit kanë reaguar ndaj këtyre kërkesave në të kaluarën. Siç ka thënë vet ajo: “Shumë autorë të bardhë kanë thënë të njëjtën gjë për këto komente, pa i marrë të njëjtat sulme që i hodhën tek unë”.
Mënyra sesi komuniteti i lexuesve mund të përfshihet në të keqen, është dokumentuar qëmoti me kërcënime, fyerje dhe ftesa për bojkot. Thomas megjithatë nuk po tërhiqet e as nuk duhet. “Shkrova një libër për të mos qenë e qetë. Ndaj, të jeni të sigurte se nuk do të jem e qetë. Ngacmimi, fyerjet, sulmet, gjuha e koduar, të gjitha këto nuk i kam problem për t’i ballafaquar. Komunitet i librit, jeni toksikë dhe problematikë”, ka thënë ajo. /KultPlus.co.
Shkrimtarë të njohur të botës së letrave, para vdekjes së tyre kanë thënë fjalët e fundit: prekëse, mesazhe, himne, fatkeqësi, zhgënjim… atë çfarë jeta dhe bota e tyre e brendshme shpirtërore ka grumbulluar për t’u shprehur në frymën e fundit.
Gjergj Fishta
Shkrimtari i madh shqiptar i “Lahutës së Malcisë” vdiq më 30 dhjetor të vitit 1940 në spitalin civil të Shkodrës. Revista “MAPO” botoi para disa vitesh detaje të rëndësishme të ditëve të fundit të jetës së tij. Në studimin e Fr. Agustin Gemelli, shkruhet: “At Gjergj Fishta, pak para se të ndahej nga kjo jetë, pasi u la porosi rinisë françeskane të provincës shqiptare, e mbyllte testamentin e tij me këto fjalë: “Po vdes i kënaqur, sepse kam punuar për fe, për Atdhe e për provincën tonë”.
Ndërkohë, sipas At Viktor Volajt, bashkëpunëtor i afërt i poetit, Gjergj Fishta para se të vdiste kishte përmendur nevojën për rishikimin e “Lahutës së Malcisë” dhe kishte përsëritur fjalën “i kryqëzuemi” në latinisht. Ai kishte kërkuar t’i pikturonin në murin përballë shtratit të tij skena nga “Gjyqi i fundit”.
Edhe Patër Marin Sirdani, filolog e mik i poetit, shkruan në librin e përgatitur nga Benedikt Dema, se Fishta e mbylli testamentin e vetë me këto fjalë: “Po des konden (i kënaqur) përse kam punue për fe, Atdhe e për provincën tonë”.
Ndërkohë, Lasgush Poradeci shkruante se mesazhi i fundit i poetit Gjergj Fishta janë fjalët e tij thënë një françeskani që i qëndronte te koka në çastet e fundit: “Po vdes. Ju tash keni me mendue për salikim, por edhe kombi ka të drejtë për rreth meje”.
Ndërsa, italiani Enriko Grasi, që e kishte njohur nga afër poetin, duke folur për popullaritetin e tij në të gjitha shtresat e popullsisë, pohon se prej një të riu shkodran kishte dëgjuar se fjalët e fundit të shenjta të Fishtës kishin qenë: “Jo për tjetër, por sepse po lë armikun mbi truallin shqiptar, mua më vjen keq që më duhet të vdes”.
Faik Konica
Për shqiptarin më të veçantë në historinë tonë, edhe vdekja ashtu duhet të ishte. Nuk e prishi rregullin Faik Konica në momentet e fundit të jetës së vetë. Është e shkruar nga studiuesi i njohur i tij, Nasho Jorgaqi, që një ditë më parë se t’i ndahej shpirti nga trupi, Konicës iu dogj kafeja në dhomën e tij. Dhoma iu mbush me tym dhe u deshën ca minuta të mira të vendosej normaliteti.
“Nuk më duket shenjë e mirë kjo”, mësohet t’i ketë thënë Nolit. Por, çudia nuk mbaroi këtu. Hëngri drekë të rëndë, një bërxollë shumë të madhe dhe kur mbaroi tha: “Nuk do ha mish për tri ditë”. Por, në mbrëmje ai vdiq nga një atak në zemër.
Megjithatë, historia e fjalëve të fundit apo testamentit që ka lënë Konica nuk mbaron këtu. Deri më sot ekzistojnë dokumente dhe dëshmi që Konica të ketë lënë një testament, sipas të cilit nuk do ta treste dheu nëse nuk do ta varrosnin në atdhe. Këtë e ka përforcuar Fan Noli, i cili në disa letra dërguar Enver Hoxhës i ankohej se Faikun e kishte në “dollap”, domethënë në morg, dhe shteti shqiptar duhet të financonte varrimin në atdhe. Por, Enveri e kishte shpallur armik me kohë Konicën dhe nuk e bëri këtë.
Mbështetur në këtë dëshmi, në vitin 1995, eshtrat e Konicës rivarrosen në Shqipëri në kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës. Mendohet se testamenti i është lënë Sejfulla Malëshovës dhe kjo është përmendur, por për hir të vërtetës, testamenti origjinal i tij nuk është botuar asnjëherë.
Fan Noli
Një nga figurat më të mëdha të historisë së Shqipërisë, Fan Noli, u nda nga jeta në moshën 83-vjeçare në Fort Lauderdale, Floridë, larg vendit të cilit i kushtoi jetën e tij. Më 13 mars të vitit 1965, në ditën e fundit të jetës, Noli kishte në dorë një libër me poezi të poetit francez, Alfred Devinji (Afred de Vigny) dhe po lexonte poemën “Vdekja e ujkut”. Sipas studiuesit dhe shkrimtarit Nasho Jorgaqi, Noli dha frymë në kopshtin e shtëpisë ku po lexonte poemën. Libri i Devinjit i kishte rënë nga dora dhe ai kishte nënvizuar këto vargje: “Rënkimi, vaji dhe lutjet janë të gjitha dobësi! Detyrën bëj si burrë pa u epur kurrsesi! Në rrugën vetë fati që deshi të caktojë! Pastaj si unë, vuaj dhe vdis pa hapur gojë”.
Të gjithë studiuesit që janë marrë me fundin e jetës së Nolit, i mbajnë si testament këto vargje të cilat nënvizoi Noli. Sipas Nolit, njeriu duhet të përballej në këtë mënyrë me vdekjen. Të vuante, të vdiste pa hapur gojë, gjë të cilën e dëshmoi edhe vetë në fundin e tij.
Lasgush Poradeci
“Shtërgu i fundit” iku nga kjo jetë në orën 3 pasdite të 12 nëntorit të vitit 1987. Një nga lirikët më të mëdhenj të letërsisë shqiptare, që i dhuroi Shqipërisë “Vallen e yjeve”, “Yllin e Zemrës”, e më tej bëri të flasin shqip “Eugjen Onjegin” i Pushkinit, lirikat e Lermontovit, poemat e Hajnes, të Majakovskit e Miskieviçit, lirikat e Gëtes dhe poezi të Lanaut, Brehtit, Hygoit, Mysesë, Bajronit, Shellit, Bërnsit, të Emineskut, etj., u la në harresë dhe në mjerim të plotë pas vitit 1944.
I diplomuari në Grac të Austrisë, ishte një përkthyes me normë, që po vdiste dalëngadalë nga indiferentizmi i shtetit. I ballafaquar çdo ditë me rrezikun e ndonjë internimi të mundshëm që kishte kapur shumë shokë të tij të letrave, ai stërmundohej për gjëra nga më të voglat.
Një jetë e vështirë që e kaloi në shtëpinë e tij me lagështirë, të papërfunduar, në Tiranë, e pjesërisht në shtëpinë e rrënuar të tij në Pogradec, i solli edhe sëmundjen që e çoi drejt vdekjes. “Kostandinë, bijë e babait, trupin tim edhe të vdekur ta shpiesh në Pogradec”, i thotë ai vajzës së tij të dashur që i qëndron tek koka. Pasi heshti pak e pyet: “Po a ke lekë ti, bijë e babkës, të më varrosësh mua atje?”. Këto janë fjalët e fundit të poetit të madh shqiptar që vdiq padrejtësisht si i vogël.
Petro Marko
“Cila do të ishte fjala e fundit kur do të jepja shpirt? Tani mendoj si i gjallë dhe do të dëshiroja të isha i gjallë deri në çastin e fundit kur të thosha: Jetova kohën si një aktor që nuk e shprehu mirë pjesën e caktuar nga regjisori jetë…”, shkruan në një nga shënimet e tij të pabotuara më parë, gjeniu i Brezit të Humbur. Kjo është fjala e fundit që kishte dëshirë të thoshte ai. Një “Hasta la vista” vetëm prej Petro Markoje. E menduar deri në detaj dhe e trishtë, si subjektet e romaneve të tij. Apo ashtu si jeta e tij, që ishte e vetmja vepër e pashprehur mirë. Dhe kjo, jo për faj të tij. Një nga shkrimtarët më të vuajtur gjatë regjimit diktatorial, i mbylli sytë në dhjetor të vitit 1991, atëherë kur sapo po hapeshin perdet e një Shqipërie të lirë.
Teodor Keko
Dhe, në fjalët e fundit Teodor Keko do bënte letërsi. “Në këtë botë nuk ka njerëz të përjetshëm, por kalimtarë. Është e vështirë ta pranosh vdekjen tënde, por ja që ajo është prezente dhe një ditë vjen, dhe atëherë pavdekësinë, pikërisht atë që lakmojmë, na e dhuron nëse e meritojmë ajo vdekje. Filozofi e komplikuar apo jo!”, këto ishin fjalët që shkrimtari njohur kishte thënë pak kohë para se të vdiste.
I lindur më 2 shtator 1958, në një familje të shquar kineastësh, Teodor Keko që i vogël shquhet për humorin e hollë dhe shpirtin e rebeluar, cilësi këto që do të ridimensionoheshin me kalimin e viteve. Në vitin 1979, në moshën 19-vjeçare boton të parat poezi në gazetën letrare “Drita”, përcjellë me mjaft dashuri nga personaliteti i letrave shqipe Fatmir Gjata. Shkrimtari i njohur është shumë aktiv gjatë lëvizjeve demokratike në Shqipëri dhe zgjidhet deputet i Partisë Demokratike për dy mandate rresht. Në vitin 1996, i zhgënjyer largohet përfundimisht nga politika e drejtpërdrejtë dhe vendos të kontribuojë në demokratizimin e jetës si intelektual përmes fjalës në shtypin e shkruar. Pas një sëmundjeje të rëndë, Teodor Keko vdes më 20 gusht 2002 nga një sëmundje e rëndë.
Dhimitër Shuteriqi
Shkrimtari i madh Dhimitër Shuteriqi lindi dhe vdiq ditën e hënë. Jetoi në tri periudha: mbretërinë, socializmin dhe demokracinë. Ai mbi të gjitha i ka dhënë letërsisë kombëtare duke shkruar dhe historinë e saj. Por, edhe më mbresëlënëse janë momentet e fundit të jetës së vetë.
Bashkëshortja e tij, Myneveri, tregon se në një moment kur po i rrinin tek koka e gjithë familja, ai u shpreh se “ç’bukuri ish, që aty ishin të gjithë”. Por, edhe më kuptimplotë se kjo, ishte ajo që tha shumë më gjerë dhe me brengë. “Ti, Mynever, e di si e kam shkruar historinë e letërsisë, me një brengë për tërë jetën”, një fjali që nënkupton se shumë poetë dhe shkrimtarë që nuk iu lejuan t’i përmendte në atë libër, do të mbetet një brengë që do ta merrte me vete në varr. Por, në të njëjtën kohë edhe një thirrje për letrarët shkrimtarët e historianët për të shkruar një vepër të plotë dhe të saktë të letërsisë.
Për të gjitha këto, Dhimitër Shuteriqi punoi tërë jetën. Por, nuk arriti që të plotësonte atë që mbante thellë në vete. Megjithatë, ato fjalë jo vetëm për familjen, por edhe për të gjithë mbeten si një këshillë e thënë me zë të ulët në vesh.
Nonda Bulka
Chri-Chri i mbylli sytë në orën 20:10 të mbrëmjes së datës 14 nëntor të vitit 1972. Prej kohësh ishte i sëmurë prej kancerit. Ai e dinte se ishte nisur në një rrugë pa kthim, por nuk e lëshonte veten. “Do ta mund demonin”, kujton ish-bashkëshortja e tij, Qefseri, fjalët që përmendte shpesh shkrimtari që prej vitesh kishte pushtuar zemrat e njerëzve.
Ai është një ndër shkrimtarët e parë të viteve `30 që me krijimet e tij solli kritikën e protestën e hapur kundër regjimit të Zogut, demaskimin e shoqërisë së prapambetur feudale, një qëndrim të prerë antiklerikal, si dhe denoncimin e politikës imperialiste të kohës, motive këto që më pas u trajtuan pothuaj nga të gjithë autorët e rinj të viteve `30 e sidomos nga Migjeni.
Megjithatë, sëmundja e rëndë shpeshherë ia ulte moralin. Në një letër dërguar miqve të tij, kur shkon të kurohet në Bukuresht, shkruan: “Të dashur shokë, Sterjo, Zisa, Fate! L’inevitable, l’inexorable, l’ineluctable, l’irreparable… erdhi (e paevitueshmja, e papërthyeshmja, e paluftueshmja, e pariparueshmja..). Po hyj edhe unë në listën e kandidatëve të 50000-ve që i venë pikë librit të jetës, çdo ditë në turmën e miliardave frymorëve që mbërthen globi”. Me tej, duke e mbyllur letrën, thotë: “P.S.: Në hyrje të spitalit me shkronja të padukshme, po që duken është shkruar ‘Voi ch’entrate,Lasciate ogi speranza’ (Ju që hyni, braktisni çdo shpresë)! Jo Dante, po K… (kanceri)”.
Virginia Woolf
Një prej shkrimtareve më të rëndësishme të shekullit të kaluar, e cila ka revolucionarizuar letërsinë. Fjalët e fundit: Jam e sigurt se po çmendem sërish. Besoj se nuk mund të kalojmë sërish nëpër ato kohë të tmerrshme. Dhe kësaj radhe nuk do e rimarr veten. Kam nisur të dëgjoj zëra.
Anton Chekhov
Anton Çehov, në shtratin e vdekjes kërkoi morfinë dhe shampanjë. “Ka kaluar shumë kohë qëkur kam pirë shampanjë për herë të fundit”, ishin fjalët e fundit që tha.
Voltaire
“Tani, miku im, nuk është koha e përshtatshme për të bërë armiq”, ishin këto fjalët e fundit të Volterit, thënë priftit që i kërkoi të hiqte dorë nga Satanai.
Franz Kafka
“Më vrit, ndryshe je vrasës”, janë fjalët e fundit të Kafkës që i drejtoheshin mjekut të tij, i cili nuk donte t’i bënte një mbidozë vdekjeprurëse morfine. Kafka vuante nga tuberkulozi dhe nuk mund të fliste ditët e fundit të jetës.
Aldous Huxley
Aldous Huxley, autori i librit të mirënjohur “Më e mira e botëve”, para se të vdiste, i kërkoi së shoqes t’i jepte një dozë LSD – një lloj droge e njohur për efektet psikologjike – në mënyrë që të ikte nga kjo botë në gjendjen mendore që dëshironte vetë.
Johann Wolfgang von Goethe
Fjalët e fundit të Gëtes ishin: “Më shumë dritë”! Natën para se të vdiste, shkrimtari i njohur gjerman kishte diskutuar me nusen e djalit për fenomenin optik.
Jane Austen
Jane Austen, e pyetur nga e motra se çfarë dëshironte pak para fundit, thotë: “Nuk dua asgjë përveçse të vdes”!
James Matthew Barrie
“Nuk mund të fle”! Para se të vdiste, Barrie i dha spitalit të Londrës të drejtat e kryeveprës së tij, “Piter Pan”. Ky spital vazhdon edhe sot e kësaj ditë të përfitojë nga trashëgimia.
Hunter S. Thompson
Hunter S. Thompson, para se të vriste veten shkroi në letër: “Qetësohu, nuk do të dhembë”!
Edgar Allan Poe
“Zot, ndihmoje shpirtin tim të shkretë!”, ishin fjalët e fundit të Edgar Allan Poe. Vdekja e tij ishte e mistershme dhe ende nuk ka të dhëna se çfarë i ndodhi në ditët e fundit të jetës.
Lev Tolstoi
Tolstoi në fund të jetës e braktisi shtëpinë dhe u mundua të jetonte mes njerëzve. Fjalët e fundit para se të ndërronte jetë: “Dua shumë gjëra, i dua të gjithë njerëzit”.
Emily Dickinson
“Duhet të shkoj, mjegulla po shtohet”, ishin fjalët e fundit të saj, që kishte zënë shtratin për shtatë muaj para se të ndërronte jetë.
Eugene O’Neill
“E dija! I lindur në një dhomë hoteli dhe si për dreq po vdes në një dhomë hoteli”. O’Neill vdiq nga pneumonia, pasi kishte vuajtur edhe nga Parkinsoni, çka e kishte bërë të paaftë për të shkruar për vite të tëra./KultPlus.com
Shkrimtari i famshëm amerikan, Mark Twain, ka hedhur poshtë idenë se është e mundur që dikush të mësojë të shkruajë një roman.
“Një njeri që nuk ka lindur me dhuntinë e shkrimit të romanit, e ka një periudhë të mundimshme kur përpiqet të ndërtojë një roman. Ai nuk e ka idenë e qartë të historisë së tij. Në fakt, nuk ka histori fare”, ka thënë ai. Ndërsa, shkrimtari britanik Stephen Fry e ka shprehur këtë në një mënyrë tjetër. Ai thotë se autorë të suksesshëm janë ata që e dinë sa e vështirë është të shkruash një libër.
Çdo vit, në tërë botën botohen 2.2 milionë libra, sipas Organizatës Arsimore, Shkencore dhe Kulturore të Kombeve të Bashkuara (UNESCO). Për shumicën e autorëve, procesi i shkrimit është relativisht i pandryshuar që nga deklarimet e Twainit, në fundin e shekullit të 19-të. Megjithatë, për një pjesë të autorëve, teknologjia ka lehtësuar procesin e shkrimit.
Michael Green, shkencëtar amerikan, u bë romancier, falë teknologjisë. Nevoja për të përdorur teknologjinë dhe për të thjeshtësuar procesin e shkrimit erdhi kur ishte duke shkruar librin e tij të parë.
Me 500 faqe të një historie komplekse, ai kujton se procesi ishte i vështirë për t’u menaxhuar.
“Në mes të redaktimit, arrita në pikën ku fillova të ndihesha sikur kisha shumë komplote dhe personazhe. Unë i kisha të gjitha këto dokumente për aspektet më të thella të botës që po krijoja. Isha i shqetësuar se do të isha në gjendje t’i mbaja në mend. Kjo ishte kur kalova në qasjen time më shkencore të të dhënave për të zgjidhur një problem kompleks me shumë pjesë të ndryshme”, ka thënë ai.
Për Greenin, shkrimi i librave duke shfrytëzuar teknologjinë është formë lehtësuese./koha/ KultPlus.com
Më poshtë do të gjeni një listë me autorë dhe libra të tyre që duhen lexuar të paktën një herë në jetë, për të kuptuar dhe ndjerë tamam fuqinë dhe ndikimin që një libër mund të ketë.
Matt Haig, Malorie Blackman dhe Adam Kay janë në mesin e qindra shkrimtarëve që janë bërë bashkë në një iniciativë të përbashkët për të inkurajuar lexuesit që të blejnë libra nga librashitësit e tyre lokalë, pasi një bllokim i dytë në Angli i detyron dyqanet në vend që të rimbyllen.
Librashitësit në të gjithë Mbretërinë e Bashkuar tashmë kishin hasur në vështirësi pas bllokimit kombëtar këtë pranverë, me disa kufizime për parandalimin e koronavirusit ende në fuqi në Skoci, Uells dhe në Irlandën e Veriut. Por ata kanë frikë nga ndikimi shtesë i mbylljeve të vendosura gjatë periudhës së Krishtlindjes, kur disa nga librat më të njohur të vitit lëshohen dhe zakonisht ka një rritje të shitjeve, shkruan “The Guardian”.
Holly Bourne doli me idenë e sigurimit të dyqaneve me libra të nënshkruar e të personalizuar për të stimuluar klientët për të blerë nga dyqanet lokale në vend të blerjeve online. Kur ajo ua përmendi planet e saj shkrimtarëve të tjerë, bëri jehonë dhe më shumë se 300 shkrimtarë tani janë regjistruar në iniciativën “#SignForOurBookshops”, duke përfshirë David Nicholls, Dolly Alderton, Jack Monroe, Holly Webb, Juno Dawson dhe Dorothy Koomson.
“Karantinimi u bë i ditur të shtunën, e unë të dielën sapo u zgjova duke u ndier shumë i shqetësuar për të gjithë”, ka thënë Bourne, “por gjithashtu i shqetësuar se libraritë thjesht do të shkatërrohen – ata ia dolën mbanë në bllokimin e parë, lëvizën male në mënyrë që të jenë akoma funksionale. Por kësaj here të gjithë librat me të rinj kanë dalë dhe njerëzit do blinin për Krishtlindje, dhe unë thjesht u ndjeva i tronditur me situatën e librarive. Mendova se unë e di se çfarë duhet bërë dhe nga fundi i së dielës unë kisha mbi 200 njerëz që u zotuan se do të bëhen pjesë”.
Ilustratori Chris Riddell ka ilustruar një poster për fushatë. Disa autorë janë zotuar të dërgojnë drejtpërdrejt te klientët disa kopertina të personalizuara që ata mund t’ua vendosin librave të blerë në dyqane e derisa të tjerë kanë thënë se ofrojnë që t’i nënshkruajnë librat për libraritë lokale.
“Më pëlqen ideja se autorët po punojnë si kukudhët e Krishtlindjeve gjatë muajit tjetër, duke shkruar mesazhe me shkrim dore për klientët që të promovojnë libraritë”, ka thënë Bourne, autori i disa romaneve, përfshirë “How Do You Like Me Now?” dhhe “Pretending”. “#SignForOurBookshops” ka për qëllim të joshë klientët e mbyllur duke u siguruar atyre mundësinë ekskluzive, librat e nënshkruara që shiten vetëm përmes librarive. Gjithashtu shpresoj të jetë një stuhi mbështetjeje për libraritë, duke ua kujtuar njerëzve që të mbështesin dyqanet e tyre lokale gjatë gjithë bllokimit”.
Lexuesit mund të ndjekin hashtagun “#SignForOurBookshops” për të gjetur autorë pjesëmarrës, në këtë projekt që do të zgjasë deri më 2 dhjetor. “Qëllimi im për fushatën është që unë vetëm dua që çdo librari me tulla dhe llaç që ekziston tani, të jetë akoma këtu vitin e ardhshëm në këtë kohë”, ka thënë Bourne. “Autorët kanë nevojë për librari ashtu si libraritë për autorë”.
Ish-laureatja Malorie Blackman është një tjetër autor që merr pjesë në iniciativën e mbështetur nga Asociacioni i librashitësve. “Si një numër i shitësve të rangut të lartë, edhe shitësit e pavarur të librave po kalojnë periudha tepër sfiduese, kështu që unë jam i lumtur të bëj gjithçka që mundem për të ndihmuar”, ka thënë Blackman. “Librat e nënshkruar nga autorët janë një dhuratë e këndshme në çdo kohë të vitit”.
Matt Haig, autori i njohur i “The Midnight Library”, po ashtu ka vënë në pah ndikimin e kufizimeve në libraritë e pavarura, pavarësisht rritjes së leximit gjatë vitit 2020.
“Kjo është shkatërruese për libraritë, pa dyshim, por edhe për lexuesit”, ka thënë Haig. “Dyqanet e pavarura të botës reale janë fenerë thelbësorë të gëzimit dhe imagjinatës dhe kulturës në qendrat e qytetit tonë, dhe gjithashtu krijojnë një botë libri më dinamik, meritokratik dhe qenësisht njerëzor, larg supermarketeve dhe algoritmeve online pa shpirt. Ashtu si një qytet pa një librari nuk është me të vërtetë një qytet, një botë pa librashitësit dhe libraritë e pavarura, të informuar, të pasionuar do të ishte një botë më e sheshtë, më e zbrazët, më e trishtë”.
Gjatë kësaj jave filloi edhe një iniciativë online, “Bookshop.org”, e cila po shfaq veten si një alternativë e ndërgjegjshme shoqërore ndaj “Amazon”. Faqja u lejon librarive të pavarura të krijojnë dyqanet e tyre virtuale dhe u jep atyre marzhin e plotë të fitimit – 30% të çmimit të blerjeve – nga çdo shitje. Tani janë regjistruar mbi 250 librari dhe “Bookshop.org” deri më tani ka gjeneruar mbi 50.000 funte fitime për libraritë në Mbretërinë e Bashkuar gjatë kësaj javë.
“Më pëlqen shumë etika e tyre në kuptimin që ata janë këtu për të mbështetur dyqanet e librave dhe për ta bërë më të lehtë për njerëzit, por ata gjithashtu janë me të vërtetë të etur të theksojnë se është gjithmonë më mirë të blesh direkt nga një librari”, ka thënë Bourne. “Qëllimi është mbrojtja, promovimi dhe mbështetja e librarive”./ KultPlus.com
Në fundvitet e tetëdhjeta dhe ato të fillimit të nëntëdhjetave, shkrimtarët e Kosovës, bënin letërsi dhe histori njëherësh. Në rrethanat e përfshirjes në Lëvizjen kombëtare (në rezistencës institucionale paqësore), që e vuri në binarët historik shtetin e Kosovës, nuk u la anash as letërsia. Po ashtu, edhe institucioni i tyre, Shoqata e Shkrimtarëve, u përkujdes që krijimtaria letrare të çmohet dhe të nderohet si vlerë kulturore dhe shpirtërore. “Masë” e këtij vlerësimi pamëdyshje ishte edhe çmimi vjetor i Shoqatës së Shkrimtarëve për veprën e vitit, me ç’rast laurati ndante meritat me të gjithë.
Çaste të tilla, pata nderin të përjetoj, në dhjetor të vitit 1991, me rastin e dorëzimit të çmimit vjetor të Shoqatës për veprën “Prapë vdekja”, ku ishin të pranishëm shumë nga shkrimtarët e brezit të artë të letërsisë së Kosovës nga Vehap Shita, Teki Dërvishi, Sylejman Syla, Xhemail Mustafa, Ramadan Musliu, Shaip Beqiri, Bajram Sefaj, Milazim Krasniqi e të tjerë.
Përkujtesa u bë në saje të fotove nga dokumentacioni i Adnan Merovcit. / KultPlus.com
Shkrimtarët e njohur, përveç perlave të tyre, kanë dhe ata botën e tyre të sjelljeve, ndonjëherë deviante, ndonjëherë interesante. Pa një lloj vesi dhe manie ata nuk mund të futen në botën e tyre, në atë frymëzimin që i bënë të mëdhenj përpara veprave të tyre.
Disa shkrimtarë, George Orwell, Marcel Proust, Mark Twain etj., shkruanin ndërsa rrinin shtrirë në shtrat. Metoda e të lexuarit në shtrat duke mbajtur librin sipër, për shumë arsye konsiderohet edhe si metodë joefektive dhe që ndikon keq në shëndetin e njeriut.
Përkundër kësaj, shumë shkrimtarë preferojnë të shkruajnë në shtrat dhe kjo është një mënyra më efektive.
Truman Capote e cilësoi veten si “shkrimtar horizontal” pasi e ndiente veten gjithmonë shkrimtar që mendonte se nuk mund të shkruante dot pa qenë në shtrat.
Ndryshe nga metoda e të shkruarit në shtrat, shumë shkrimtarë të tjerë si Ernest Hemingwy, Charles Dickens, Virhginia Woolf shkruanin në këmbë pa u ulur në ndonjë vend të caktuar. Kjo sipas tyre ishte mënyrë më e mirë, mbase vinte si pasojë me problemet që qëndrojnë pas ndejtjes për një kohë të gjatë ulur.
Dihet që shumë sëmundje të shtyllës kurrizore, të qafës apo të mesit lindin nga qëndrime për një kohë të gjatë të qëndrimit ulur dhe shkaktojnë probleme të mëdha me shëndetin edhe në të ardhmen. Mbase një nga arsyet pse këta shkrimtarë të njohur shkruanin në këmbë ka qenë kjo.
Një metodë efektive e mësimnxënies është dhe ajo me letra treguese, seleksionimit të tyre, të kombinimit të tyre me njëra-tjetrën gjatë nxënies. Gjithashtu shumë njerëz në ditarët e tyre kanë shumë letra treguese që orientojnë kontekste të ndryshme historike.
Vladimir Nabokov, i ka shkruar të gjithë librat e tij në letra të vogla treguese. Ai i mbante këto letra treguese në kuti të vogla edhe nën jastëk kur shkruante natën dhe kjo mbase e frymëzonte për ditët në vazhdim si dhe e orientonte në trillin e tij si shkrimtar.
Një nga shkrimtarët më të njohur francez, Alexandre Dumas, i shkroi romanet në metodë të ndryshme nga shkrimtarët e tjerë: nëpërmjet klasifikimit dhe kategorizimit të shkrimeve. Ai përdorte ngjyrat në llojet e shkrimeve, sipas llojit të gjinisë letrare, p.sh., në të verdhën ai shkruante poezinë, në rozën artikujt, në ngjyrën e kaltër ai kishte romanet.
Victor Hugo shkruante lakuriq. Duket si mendim idilik dhe shumë i pastër dhe i natyrshëm po aq sa dhe i ndaluar në subkoshiencën e njerëzve.
Shkrimtarët ndonjëherë kanë sjellje të habitshme po këto sjellje sjellin dhe vijnë si pasojë e gjenialitetit të tyre. Kështu, Hugo urdhëroi shërbyesin personal t’ia merrte të gjitha rrobat dhe të ikte nga shtëpia. Kështu që nuk do të ishte në gjendje të dilte nga shtëpia. I mbledhur në batanije, e dorëzoi librin “Katedralja e Parisit” në kohë, dhe ajo ishte një kryevepër e letërsisë.
Honore de Balzac, pinte rreth 50 filxhanë kafe në ditë. Të njëjtën metodë përdorte dhe Volteri, modeli i zgjuarsisë franceze në lëmin filozofik dhe një nga shkrimtarët filozofë më të mirë të Francës. Mendohet se kafeja e pirë në doza të shumta bën dëm për mëlçinë, por gjithashtu e mbante shkrimtarin të motivuar dhe e shtynte për të shkruar. /KultPlus.com
Nuk është e lehtë të thuash se diçka nuk na pëlqen kur të gjithë e pëlqejnë. Rreziku është se mos akuzohemi se nuk kuptojmë apo deri për mendjemadhësi: si guxon ta shprehësh opinionin tënd mjeran kur është e qartë se do të përplaset me murin e përjetësisë që mbron kryeveprat? Dhe, mbi të gjitha, kush guxon se je? Në Literary Hub, Emily Temple ka hartuar një prej listave të saj fantastike. Ka listuar 14 kryeveprat më të urryera nga kush që në fakt kishte plotësisht të drejtën për t’u shprehur: gjenitë e padiskuteshëm të letërisisë.
Kryeveprat: shpesh shfaqen menjëherë, nganjëherë kalojnë pa u vënë re për një farë kohe, të tjera e kalojnë provimin e elitës, por jo të masës. Gjithsesi, herë a vonë, zbulohen dhe forcohen mbi piedestalin e tyre dhe qëndrojnë aty, të palëvizur. Do të jetë edhe për këtë, pasi nuk ka asnjë rrezik për t’i gërvishtur, se do të ishte e bukur që herëpashere të bëhej ushtrimi i vëzhgimit me shikimin e paturpshëm e shkrimtarëve të renditur këtu, duke u stërvitur për të zvilluar një mendim kritik më kurajoz. Por fjalët e këtyre autorëve na kujtojnë edhe sa është e rëndësishme të mos kihet frikë për të gjykuar bashkëkohësit tanë dhe shprehur pa frikë opinionet tona. Më e keqja që mund të na ndodhë? Nëqoftëse do të bëhemi gjeni, Emily Temple do të na fusë në ndonjë prej listave të saj. Në rast të kundërt, askush nuk do të kujtohet.
Virginia Woolf, Uliksi
Kështu shprehet shkrimtarja më e madhe e të gjitha kohërave kur vjen puna për kryeveprën e James Joyce: «Më është dukur një libër i pakulturuar, i trashë. Libri i një punëtori autodidakt dhe të gjithë e dimë sesa mund të jenë stresues, egocentrikë, këmbëngulës, të jashtëzakonshëm dhe, në analizë të fundit, të shpifur».
Dorothy Parker, Winnie the Pooh
Në kolumnen e saj të 20 tetorit 1928 tek New Yorker, Parker përcjell dialogë të tërë nga libri i A. A. Milne, duke ju përqeshur personazhet dhe të folmen e tyre.
Charlotte Brontë, Krenari dhe paragjykim, Ema
Brontë e kishte për vdekje me Jane Austen dhe i kritikoi si Krenari e paragjykim, ashtu edhe Emën. Në vitin 1848 i shkruante e dëshpëruar G.H. Lewes: «Pse ju pëlqen kaq shumë Mis Austen? Gjëja më le vërtet pafjalë».
Mark Twain, Krenari dhe paragjykim
Duhet thënë se e kishte me të edhe Mark Twain: «Nuk kam asnjë të drejtë t’i kritikoj librat, e bëj vetëm kur i urrej. Shpesh kam dëshirë të kritikoj Jane Austen, por librat e saj më tërbojnë aq shumë, sa që nuk arrij as ta kamufloj tërbimin dhe kështu që e lë fare më përpara akoma sesa të filloj».
Aldous Huxley, Në rrugë
Duke folur pë klasikun e shkruar nga Jack Kerouac, autori i një prej kryeveprave më të mëdha të fantashkencës (Bota e re) fiton çmimin për shprehjen më lezetshme: «Pak më vonë kam filluar të mërzitem. Dua të them, rruga më është dukur tmerrësisht e gjatë».
Katherine Mansfield, Shtëpia Howard
Në vitin 1917, e mbrojtur nga faqet e ditarit të saj, Mansfield ia lejon vetes që ta kritikojë librin e E. M. Forster nëpërmjet përdorjes së një metafore të veçantë. «Nuk arrin të shkojë më tej, kufizohet duke ringrohur çajnikun. Është shumë i zoti në këtë. Dëgjoje këtë çajnik: A nuk është i ngrohur shkëlqyeshëm? Po, por nuk do të ketë asnjë çaj».
Martin Amis, Don Kishoti
Sipas Amis, leximi i kryeveprës së Miguel Cervantes mund të krahasohet me një vizitë të papërcaktuar të «kushëririt më tw pamundur të moshuar, me të gjitha difektet e tij, zakonet e pështira, remineshencat e pandalshme dhe shokët e tmerrshëm të fëmijërisë».
David Foster Wallace, American Psycho
Në një intervistë me Larry McCaffery të botuar në revistën Review of Contemporary Fiction në vitin 1993, Wallace kapet keq me Ellis: «Për pak e nxjerr në plan të dytë në mënyrë të pacipë sadizmin e publikut, por në fund është e qartë se objekti i vërtetë i sadizmit është vetë lexuesi». Kur intervistuesi e mbron, ai i përvishet më keq: «Po demonstron pikërisht llojin e cinizmit që u mundëson lexuesve të manipulohen nga të shkruarit e keq». Është fillimi i një debati letrar midis të dyve që ka vazhduar edhe pas vdekjes së Wallace.
Elizabeth Bishop, Seymour – Një hyrje
Bishop nuk ia përton ta thotë: «E kam urryer historinë e Salinger», shkruan në një letër. «Më janë dashur ditë ta lexoj dhe më është dashur ta bëj me maturi, nga një faqe, nga një faqe, duke u skuqur nga sikleti për secilën prej shprehjeve të tij qesharake».
Mary McCarthy, Franny dhe Zooey
Vështirë të mos e çmosh këtë kryeveprën tjetër e Salinger. Megjithatë, dikush ia ka arritur. Kështu, McCarthy, që i kritikon praktikisht çdo gjë dhe nuk arrin të përtypë as vetëvrasjen finale: «Pse vret veten Seymour? (…) Ndoshta sepse ka gënjyer, ndoshta autori i tij ka gënjyer, gjithçka ishte e tmerrshme, bile edhe ai ishte mashtrim?».
H.L. Mencken, Gatsby i madh Gatsby
Debuton kështu në reçensionin e tij për romanin e mrekullueshëm të F. S. Fitzgerald në Chicago Sunday Tribune e vitit 1925: «Në formë, libri i ri i Fitzgerald nuk është asgjë më shumë se një anekdotë e glorifikuar. (…) Natyrisht, kjo histori është e parëndësishme».
Vladimir Nabokov, Doktor Zhivago,Vëllezërit Karamazov, Krim dhe ndëshkim,Finnegans Wake
Por urryesi më i flaktë dhe më i zellshëm i të gjithëve është i madhi Nabokov: jepini një klasik dhe ai do t’ua çmontojë copa copa. Pasternakut i lavdëron poezinë, por i kritikon prozën: Doktor Zhivago nuk i pëlqen aspak (një roman me një banalitet provincial), konsideron si librat më të rëndësishëm të Dostoevskij veprat e tij më të këqija (të mërzitshme, konfuze), dhe shprehet lidhur me eksperimentin e Joyce me këtë shprehje, që në vetvete është kryevepër: «E urrej Finnegans Wake, në të cilën rritja kanceroze e indeve të fjalëve fantastike nuk arrin pikërisht që të ngjallë harenë e tmerrshme e folklorit dhe alegorinë e lehtë, tejet të lehtë». bota.al //KultPlus.com
Nëntori solli Panairin e Librit në Tiranë. Së shpejti do të vijë edhe Panairi tjetër në Prishtinë, por gjendja e librit është mjaft e rëndë prej kohësh. Libri, siç dihet është miku i pandashëm i njeriut – ai që hapë horizontin e të menduarit, që e shpie njeriun në skajet më të largëta dhe i mundëson komunikimin me botën. Megjithëkëtë, teknologjia çdoherë në zhvillim e ka zbehur ndjeshëm rëndësinë e librit, i cili po shërben vetëm sa për t’u ekspozuar në rrjetet sociale përmes fotografive.
Me
pak fjalë, si mos më keq janë edhe shkrimi edhe leximi në vendin tonë. Në
Panaire gjenden lloj lloj librash me gjithfarë kopertinash – të autorëve të
ndryshëm, por po të hapet ndonjëri vërehet menjëherë, qartë, se aksh Shtëpia
Botuese e ka botuar librin sa për ta marrë një shumë të hollash qoftë nga
autori, qoftë nga institucionet që e përkrahin financiarisht autorin, për njërën
apo arsyen tjetër – në të shumtën e herave jo për afinitetin krijues!
Një autor, qoftë i ri apo në moshë të pjekur, pati apo nuk pati gjë për të thënë (shkruar) mjafton të ketë dëshirë për të botuar dhe të ketë të holla, t’i siguroj ato disi, dhe objektivi i tij është i përfunduar. Libri botohet sa hap e mbyll sytë. Shtypshkronjat e Shtëpive Botuese të buzëqeshura, i botojnë faqet në të shumtën e herave me gabime elementare, naive, logjike, me huqje, por tërë këto nuk kanë fort rëndësi sepse të dy palët ndahen të kënaqura: botuesi dhe shpura e tij i marrin paratë, kurse autori merr librin fringo dhe i ofrohet mundësia që ta shpalos në rrjetet sociale e ta masë me pëlqimet ekspres, interesimin për të…
Ja
pra, kjo lloj letërsie – ky lloj botimi bëhet në kohën tonë që është antipod i
kohëve të shkuara kur Shtëpia Botuese “Rilindja” megjithëse kishte vështirësitë
arriti të bëhet, them, boshti i kulturës shqiptare. Degradimi i librit vjen
padyshim si pasojë e mungesës së kritereve nga botuesit, të cilët ka raste kur prezantojnë
autorë – siç i quan Erazmo Roterdami “që botojnë veprat e huaja si të vetat dhe
përvetësojnë famën e tjetrit që e arriti me mund, pastaj krekosen kur i lavdëron
populli: shih, ky është si njeriu i madh!”
Një
shkrimtar i ri duhet t’i rreket leximit dendur para se të marrë guximin të hedh
diç në letër, mandej ta ketë të qartë se ç’do të ofrojë: shkurt duhet t’i ndjek
këshillat e Faik Konicës për artin e shkrimit; Konica themeloi kritikën në letërsinë
shqipe. Natyrisht, kritika e shëndoshë e ndihmon tekstin – por, çfarë kritike
mund t’ju bëhet këtyre palo teksteve që vazhdimisht botohen sot?
Në këtë periudhë, të cilën do ta quaja kiç – secili fare lehtë mund të shpallet poet e shkrimtar. Se çfarë dhe si shkruan brenda librit nuk ka fort rëndësi, sepse në këto kohëra gjithçka bën, për kurrfarë gjëje nuk ka ndalesë; mjafton t’i kesh paratë ta botosh librin (nuk të refuzohet botimi asnjëherë, sidomos nëse ke njëfarë miqësie me botuesin!), të shndërrohesh në “yll letrar” në rrjetet sociale dhe të flasësh nëpër studiot televizive si i famshëm, pra si shkrimtar në kulmin e famës… /KultPlus.com
E dashur, Liza! Kjo letër nuk do të mbërrijë te ti nëse, fillimisht, s’i kam dhënë fund karrierës sime tokësore, për të filluar një pavdekësi të lumtur. As që do të mundohem ta shpjegoj dhimbjen që ndjej, se vet ideja e largimit dhe e ekspozimit ndaj një ankthi që e di që do ta ndjesh, do të ma thyente edhe më shumë zemrën. Prandaj ngushëllohu me fjalët e mia të fundit. Unë do të ushqehem me idenë se mund të jemi bashkë në një kohë dhe një botë tjetër.
Liza, shpresoj shumë që kur të kem vdekur njerëzit të
thonë “Gabimet e saj janë të pafalshme, por librat e saj janë lexuar”. Sepse
kjo është e gjitha që do një shkrimtar, që veprat e tij të lexohen. Të besohet
apo jo, disa herë e kam imagjinuar vetën teksa laurohem me çmimin Nobel, ndonëse
nuk jam aq naïve sa të mendoj që një gjë e tillë do të ndodhë ndonjëherë. Ata
thërrasin emrin tim, më ftojnë në skenë dhe në fund mbreti ma dorëzon çmimin. Në
fakt, e vërteta është që shumë pak njerëz i kanë lexuar historitë e mia. Po get
Lizë që gjithçka do të mbetet mes nesh.
Në një nga shfaqjet e mia të preferuara teatrale
thuhet “Ne nuk kemi kontroll mbi atë se kush jeton, kush vdesh dhe kush e
tregon histroinë tonë.” Kurse për mua kjo nuk ka aspak vlerë pasi që
pavarësisht mohimeve, të gjitha historitë që kam shkruar flasin drejtpërdrejt
për mua. Sepse ju e dini që fjalët nuk kanë fuqi t’na hipnotizojnë pa e mbartur
me vete peshën e hidhur të realitetit.
Vetëm përmes personazheve më të urryera kam arritur ta
lëshoj zërin tim të vërtetë. Ndoshta kjo është e vërtetë për të gjithë
shkrimtarët, ja pse unë e gjej Tolstoin më shumë te Anatoli se sa te Natasha,
te Ana apo te Vronski.
I shkreti ai që do të duhet t’i lexojë e t’i studiojë të gjitha shkrimet e mia, të mirat e të këqijat. Ndoshta ai do të jetë i vetmi që do të mund të kuptojë gjithçka që unë them përmes personazheve. Në dorëshkrime do të gjejë fjalë të shkruara në shpejtësinë e dritës, fjalë që mezi lexohen dhe do ta kuptojë që kurrë nuk mund të rrija shumë gjatë në një vend. Kurse lapsuzet dhe gabimet e padashura drejtshkrimore do t’i tregojnë për disleksinë time.
Në një ese të George Orwell, me po të njëjtin titull, ai
thotë “Kur ulem të shkruaj një libër, nuk i them vetes ‘Po shkruaj një vepër
arti’. Shkruaj sepse ka një gënjeshtër që dua ta zbuloj, disa fakte të cilat
dua t’i vë në dritë dhe shqetësimi kryesor është të gjej një audiencë sa më të
madhe” që do të thotë se e konsideronte të shkruarën si mjet për të arritur
ndonjë qëllim.
Kurse unë s’mendoj që letërsia bën që të ndryshohet bota.
Po deshe ta ndryshosh botën hyri politikës. Kam përshtypjen që njerëzit që veç
kritikojnë, pa bërë asgjë tjetër, janë tepër të cekët për të qenë filozofë e
tepër dembelë e të pazgjuar për t’u marrë me politikë.
Tek e fundit luftërat janë vetëm si një buton për ta
rifilluar lojën. Vetëm luftërat, (luftërat: në kuptimin më të gjerë të fjalës)
kanë mundësi ta çiltërsojnë dhe ta nxjerrin në pah humanitetin dhe dëshirën e
njerëzve për ta përmirësuar vetveten.
Shumë shpesh na bëjnë këtë pyetje, sidomos neve
shkrimtarëve: Pse shkruani?
Rishtas edhe unë vendosa t’ia bëj këtë pyetje një
mikut tim.
“Pse shkruan” i them.
“Me laps, sigurisht” m’u përgjigj ajo.
“Jo me çka, por pse” insistoj unë.
“Që ta përdor lapsin” m’u përgjigj dhe e kuptova që nuk
do të merrja një përgjigje pasi, nganjëherë, jo që s’duam të përgjigjemi, por
s’kemi një të tillë.
Kur e kanë pyetur Charles Pierre Baudelaire, ai u
kishte dhënë përgjigjen perfekte, “Që t’i paguaj faturat”. Pastaj e pyesin se cila
do të ishte puna ideale, ai thotë “bujk, s’dua të bëj para duke përdorur
tragjeditë dhe ppasiguritë e mia, ato janë veç të miat, dua ta fitoj para me
nder”
Mbase ai ishte i vetmi që e kuptonte se e shkruara
është një punë dërrmuese e cila të shterron mendërisht e emocionalisht dhe di
të bëhet e mërzitshme kur nuk arrin t’i gjesh fjalët e duhura. Shumë shpesh të
ndodh të rrish krejt e vetme duke pritur për një frymezim hyjnor, dhe sapo të
vjen ideja të kujtohet mallkimi që i ke vënë vetes duke provuar të shkruarsh në
pentametër jambik.
Lizë, a do të të trgoj cili është tingulli më i trishtueshëm?
Është ecja e lirë në një bibliotekë të thatë ku nuk shqetësohesh që po e pengon
dikë. Zhurma që bën një libër që s’është hapur e lexuar asnjëherë dhe britma e
një fëmije që më shumë do të preferonte
të blinte një karamel se sa një libër. Kjo është mënyra se si përfundon bota,
jo me zhurmë por me psherëtimë
E vërteta është se mua më duhet t’iu gjej një shtëpi
personazheve që jetojnë në kokën time. Gjithsesi Liza, duket sikur s’ka rëndësi.
Të paktën të kam ty e mund të flasin bashkë herë pas herë. Kështu që ti vazhdo
të luash rolin e Lizës kurse unë do të jem kapuç-bërsi i çmendur. Sepse s’ka
rëndësi ku jetojmë, të gjithë, në një mënyrë a në një tjetër, jetojmë.
Mbështetur në Rregulloren e Kuvendit komunal të Gjilanit , për dhënien e titujve të nderit, Çmimeve si dhe Mirënjohjeve institucioneve apo personave që kanë kontribuar në fusha të ndryshme të jetës sonë dhe, në të mirë të qytetarit e në veçanti të Komunës sonë, shpallim të hapura propozimet për Çmimin letrar “Beqir Musliu”, për vitin 2019 dhe atë nga data 10 – 25 maj.
Inkurajohen asociacionet e ndryshme letrare, brenda e jashtë komunës, shtëpitë botuese si dhe institucionet bibliotekare që t’i përgatisin dhe përcjellin propozimet e veta në Zyrën e Kryetarit të Komunës së Gjilanit, përmes Qendrës për Shërbim Qytetar, sipas Rregullores dhe afatit të paraparë.
Të interesuarit mund t’i propozojnë shkrimtarët e gjithë hapësirës shqiptare, të cilët kanë rrumbullakësuar një karrierë të begatshme letrare, kanë dëshmuar cilësi krijuese e në veçanti, prurje të reja letrare – artistike duke e zhvilluar dhe afirmuar në kufij nacional dhe përtej, letërsinë tonë, në fushën e poezisë, prozës, dramës si dhe studimeve letrare.
Shkrimtarët e propozuar duhet të jenë mbi moshën 60 vjeçare.
Propozimeve iu bashkangjitet edhe një arsyetim i përmbajtësor për jetën dhe krijimtarinë letrare të të propozuarit, duke u fokusuar në arrtitjet dhe prirjet e reja letrare.
Zyra e Kryetarit, ashtu si e parasheh Rregullorja, në bashkëveprim me Ars Clubin “Beqir Musliu” si dhe institucionet kulturore komunale, përmes një Jurie Letrare, më 11 qershor 2019, shpall emrin e fituesit të ri ndërsa për ceremoninë e dhënies, sipas pajtimit me autorin dhe me palët tjera që e organizojnë dhënien e këtij Çmimi, cakton datën dhe për këtë njofton me kohë publikun dhe pjesmarrësit e Ceremonisë./KultPlus.com
Se shumë krijues e gjejnë frymëzimin më lehtë nën ndikimin e substancave të ndryshme dihet moti. Këtu përjashtim nuk kanë as shkrimtarët.
Shumë kryevepra botërore të letërsisë kanë lindur në kohën kur autorët vareshin nga drogat. Më poshtë ne ju sjellim një listë të shkrimtarëve që shkruan rreshta të paharrueshëm nën ndikimin e substancave narkotike. Stephen King dhe të 80-at e tij
Stephen King as nuk përpiqet të fshehë faktin se shumë nga veprat e tij janë shkruar mbi vartësinë e kokainës. Përveç kësaj, ai as nuk mban mend kohën kur i shkruante. Në një intervistë për Rolling Stone, ai tha se ai kishte përdorur kokainë nga viti 1978 deri në vitin 1986 dhe shkroi rreth 10 novela. Disa prej tyre janë “Ai”, “Kulla e Errët”, “Pema e Qiellit” dhe “Qëndroni”. Ken Kesey dhe klubi i tij LSD
Në vitin 1959, Kesey punoi si një asistent psikiatër në një spital (kujtimet e asaj eksperience u përdorën pjesërisht në One Flew Over the Cuckoo’s Nest), ku ai mori pjesë në disa eksperimente. Ata ishin pjesë e hulumtimit mbi ndikimin e LSD-së në trupin e njeriut. Në vitin 1964, ai krijoi një revolucion të vërtetë psikodelik në SHBA kur krijoi komunitetin “Cheers Pranksters“, i cili popullarizoi LSD-në. Ata organizuan partitë që ishin më të mëdha se ato të “Projektit X”. Ata madje kishin mbuluar prej gjahut në LSD! Jean-Paul Sartre dhe dieta e tij
Sipas Annie Cohen-Solal, që shkruante biografinë e ekzistencialistit të madh, dieta e tij e përditshme ishte: dy pako cigare, një çift tubash duhani, 1/4 shishe pije alkoolike, 200 miligramë amfetaminë, 15 gram aspirina, dhe rreth 20 kordranë (një përzierje e amfetaminë dhe aspirina). Shkrimtari vdiq në moshën 74 vjeçare.
Fakti interesant: në post-revolucionin Rusia, kokaina ishte më e lehtë për t’u marrë se një shishe vodka. Nuk kishte rregulla apo ligje që ndalonin atë. Ajo u shit në tregje dhe në dyqanet e cigareve. Kjo është ndoshta origjina e mitit që romani më i gjatë që Vladimir Mayakovsky ndonjëherë kishte shkruar, ishte me kokainë. Ky informacion nuk është konfirmuar nga të gjitha burimet. Ne nuk besojmë me të vërtetë, por kush e di? Charles Dickens dhe periudha e tij viktorian
Dickens jetonte në periudhën viktoriane, kur përdorimi i drogës (opiumi dhe kokaina) ishte popullor, i lirë dhe i ndaluar nga mjekët. Ndonjëherë droga madje u përshkruan si antidepresantë. Shkrimtari i madh ishte i varur nga droga. Duke marrë parasysh kujtimet e njerëzve që e njihnin atë për vizionet që kishte dhe sjelljen e tij të çuditshme, mendohej se ai ishte vazhdimisht nën efekt.
Carroll gjithashtu jetonte në kohët viktoriane. Ai përdori laudanumin (opiumin me alkool) si një formë trajtimi. Shumë njerëz seriozisht mendojnë se “Liza në botën e çudirave” është kaq gjeniale për shkak të laudanumit. Ka teori se libri ishte menduar të ishte një përshkrim i një udhëtimi të drogës. Sigmund Freud dhe studimet e tij për kokainë
Në vitin 1884, Sigmund Freud ishte i interesuar për një analgjezik të ri: kokainë. Gjatë tri viteve të ardhshme, ai botoi disa vepra shkencore ku u habit nga ajo që mund të bënte kokaina. Ai filloi ta përshkruante atë tek nusja e tij dhe e rekomandoi atë tek miqtë e tij. Por në fillim të vitit 1887, shkencëtarët kuptuan se kokaina nuk ishte aq e padëmshme sa ç’do mendonte më parë, dhe Frojdi u gjykua për propagandën e drogës. Ai pendohet për atë që bëri dhe u përpoq të heqë qafe varësinë nga droga deri në vitin 1900. Charles Baudelaire dhe “Klubi i Hashishins”
Nga viti 1844 deri në vitin 1848, poeti mori pjesë në “The Club des Hashishins”. Sipas asaj që anëtarët e tjerë të klubit thanë, “Baudelaire u përpoq dyfish për një eksperiment”. Kjo “lumturi” ishte e neveritshme për të. Baudelaire më vonë kishte një varësi të shkurtër të opiumit, por ai arriti ta kapërcejë shpejt dhe krijoi një përshkrim të madh të ndikimit të drogës në trupin e njeriut, i cili kishte një emër simbolik: Paradite artificiale. Shkrimtarë të BBC-së për fëmijë
Zonja Graham, një ish-punonjës i BBC-së për fëmijë, tha për atë se pas episodit të parë të shfaqjes së saj, prodhuesi dhe organizatori i shfaqjes i ofruan asaj kokainë. Siç doli më vonë, përdorimi i drogës në mesin e ekipit krijues të BBC-së për fëmijët nuk u dënua, por, përkundrazi, u vlerësua. Drejtuesit menduan se kokaina i ndihmoi shkrimtarët të gjenin ide të reja dhe krijuese. Sa mirë ju kujtohet “Teletubbies”? Mikhail Bulgakov dhe goditja e mitit
Kur njerëzit flasin për sa ishin romanet e fuqishme të Bulgakov, ata shpesh kujtojnë morfinën që shkrimtari e përdori. Në vitet 1916-1917, Bulgakov punoi si mjek i vendit dhe për herë të parë ai përdorte morfinë për të vrarë dhimbjet e tmerrshme të shkaktuara nga difteria. U deshën pesë vjet nga shkrimtari për ta trajtuar atë në vitin 1921. Të gjitha kujtimet për këtë periudhë përshkruhen në librin “Morphine”, të shkruar më 1927. Po, shkrimtari ishte i varur nga droga, por kurrë nuk shkroi romane sipas ndikimi të drogës.
Shkrimtarët u bënë ata që u bënë vetëm falë talentit të tyre të pabesueshëm. Ata e konsideronin varësinë e drogës një dënim më shumë se një lloj ndihme./ KultPlus.com
Studimet kanë treguar se shkrimtarët janë të prirur drejtë vetvrasjes dy herë më shumë se njerëzit e zakonshëm. Pavarësisht se lidhja mes aftë sisë kreative dhe problemeve mendore mbetet për t’u diskutuar, nuk mund të vëmë në dyshim se letërsia botërore ka pasur disa humbje, sepse shumë gjeni kanë pasur probleme me jetën e tyre.
Më poshtë , një listë me 16 autorë që i kanë dhënë fund jetës së tyre:
1.Gérard de Nerval (1808-1855)
Nerval ishte poet lirik e romantik, i cili vuajti nga melankolia për një kohë të gjatë. Pasi e dashura e tij e la, ai e vari veten në një prej shtyllave të ndriçimit rrugor.
John Berryman (1914-1972)
Poeti amerikan Berryman ishte vetëm 11 vjeç kur e ëma vrau veten dhe kjo tragjedi ndikoi krijimtarinë e tij artistike, ashtu si edhe jetën e tij. Ai kishte probleme me alkolin gjatë gjithë jetës dhe u shtrua disa herë në spital për t’u reabilituar. Me 7 janar të 1972, ai u hodh nga ura e Washington Avenue në Minneapolis.
Jack London (1876-1916)
I pari shkrimtar bilioner në botë, Xhek London, vuante nga çrregullime bipolare dhe mendohet se kjo sëmundje e çoi atë drejt vetëvrasjes. Kur po bënte udhëtimin e tij në Paqësor, ai u infektua nga një sëmundje tropikale dhe përgatiti një ilaç që përmbante opium, heroinë dhe mërkur për të shëruar veten. Por ky ilaq i dëmtoi mushkëritë. Ka ende dyshime nëse ai u vetëvra apo jo, mirëpo mendohet se përpjekjet e hershme apo temat e vetëvrasjes në krijimtarinë e tij, nuk janë të rastësishme.
4.Stefan Zweig (1881-1942)
Cvajg gjatë kohës që ishte në mërgim, vuante nga një nivel i lartë depresioni si shkak i gjendjes në Evropë dhe nuk mund ta përballonte zhgënjimin që ndjente. Ai kreu vetëvrasje në Rio de Janeiro sëbashku me të shoqen, më 22 shkurt të 1942.
Në një letër që kishte lënë, shkruhej:
“Çdo ditë e më shumë mësova ta dua këtë vend dhe nuk do të kisha kërkuar ta rindërtoja jetën time në asnjë vend tjetër, pasi bota e gjuhës sime u fundos dhe humbi për mua dhe mëmëdheu im shpirtëror, Evropa, shkatërroi veten.”
Virginia Woolf (1882-1941)
Shkrimtarja e njohur angleze Virginia Woolf vuante nga një depresion i lartë pasi mbaroi së shkruari librin e saj të fundit. Ajo ishte gjithashtu një ndër ato që u ndikua jashtëzakonisht shumë nga çrregullimi postraumatik i Luftës Botërore. Në 1941, ajo i mbushi xhepat me gurë dhe u hodh në lumin Ounes.
Walter Benjamin (1892-1940)
Kur Benjamin ishte emigrant në Paris, si një hebre, gjermanët pushtuan Francën dhe shtëpia e tij u plaçkit nga ushtarët nazistë. Ai pastaj u arratis drejt qytetit Portbou pranë kufirit me Spanjën, por në çdo kohë e ndjente frikën e kapjes nga nazistët. Prandaj, pra nga frika, kreu vetëvrasje me mbidozë të morfinës.
Sergei Yesenin (1895-1925)
Alkoli dhe problemet e tij në marrëdhëniet me femra bënë që Esenin ta kalonte një kohë të gjatë në një spital psikiatrik. Gjatë periudhës së Krishtlindjesh, ai e vari veten në një dhomë hoteli në Moskë. Ngjitur trupit të tij pa jetë u gjet një letër drejtuar mikut të tij Mayakovsky, e shkruar me gjakun e tij.
Vladimir Mayakovsky (1893-1930)
Njëlloj si miku i tij Esenini, edhe Mayakovsky ishte një nga ato që nuk mundi të bënte paqe me jetën e tij. Ai kreu vetëvrasje në Moskë kur ishte dëshpërimisht pesimist për mosbesimin e njerëzve mbi revolucionin.
Ernest Hemingway (1899-1961)
Autori amerikan Ernest Heminguej bëri një jetë të jashtëzakonshme. Vuajti nga depresioni, paranoja dhe alkolizmi gjatë gjithë jetës së tij. Ai e qëlloi veten në kokë në verën e vitit 1961.
Anne Sexton (1928-1974)
Sexton vuante nga depresioni dhe mania dhe ajo kishte tendenca vetëvrasëse të cilat i gjejmë edhe tek shkrimet e saj. Në librin “The suicide of Anne Sexton”, vdekja e saj përshkruhet me këto fjalë: “…ajo veshi pallton e vjetër të leshit të mamasë së saj, hoqi gjithë unazat, derdhi mbi vete një gotë me vodka, mbylli veten në garazh dhe ndezi motorrin e makinës së saj, duke gjetur vdekjen nga helmimi me monoksid karboni.”
Cesare Pavese (1908-1950)
Poeti, kritiku dhe përkthyesi italian Paveze mori një mbidozë të ilaçeve të gjumit dhe i dha fund jetës së tij në një hotel në Torino.
Romain Gary (1914-1980)
Romain ishte autori i vetëm që e fitoi dy herë Cmimin Goncourt, njërin me emrin e tij dhe tjetrin me pseudonimin e tij “Emile Ajar”. Ai ishte shumë i njohur si njeri i letrave, por ai njihej edhe si diplomat, si drejtor filmi dhe si aviator gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pas vdekjes së diskutueshme të gruas së tij në 1979 Jean Seberg, Romain ishte ende nën presionin e kësaj tragjedie dhe me shumë mundësi kjo ndikoi që ai t’i jepte fund jetës së tij.
Primo Levi (1919-1987)
Levi tha se e kishte humbur besimin e tij në Zot kur ishte dërguar në Aushvic nga nazistët, sepse ishte bërë pjesë e grupeve anti-fashiste dhe kishte luftuar kundër regjimit gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në moshën 68 vjeçare, ai s’mund ta përballonte zbrazëtinë shpirtërore dhe u hodh nga kati i tretë i pallatit ku jetonte.
Yukio Mishima (1925-1970)
Mishima ishte një nacionalist që krijoi ushtrinë e tij të krahut të djathtë politik të quajtur “Tatenokai”. Ai vizitoi selitë e Komandave Lindore në Tokio të Forcave Vetëmbrojtëse Japoneze me grupin e tij dhe e morën peng komandantin, duke shpallur kështu kërkesat e tyre. Pasi fjalimi i tij dështoi që të frymëzonte ushtarët, ai u kthye në zyrë dhe bëri aktin e “seppuku” (ritual japonez vetëvrasës). Një anëtar i Tatenokai, Hiroyasu Koga, e ndihmoi të kryente ritualin vetëvrasjes.
Sylvia Plath (1932-1963)
Poetja amerikane Sylvia Plath vuante nga një çrregullim bipolar ekstrem dhe i duhej të merrte antidepresant gjatë gjithë jetës. Përpjekja e saj e parë vetëvrasëse ndodhi kur ajo ishte në vitin e dytë të studimeve në Kolegjin Smith. Megjithatë ajo ia doli te diplomohej me sukses. Në 1963, ajo la qumësht dhe biskota për fëmijët e saj të vegjël, izoloi hapësirat e derës në mënyrë që gazi të mos rridhte ne dhomën tjetër, dhe kreu vetëvrasje duke futur kokën në furrë.
David Foster Wallace (1962-2008)
Një nga autorët më të talentuar të letërsisë bashkëkohore amerikane, David Foster Wallace vuajti nga depresioni për rreth 20 vite. Në shtator të 2008, ai i dha fund jetës së tij. Para kësaj ngjarjeje tragjike, Wallace dhe terapisti i tij kishin vendosur të ndryshonin mjekimin.
Në ditët e fundit të këtij viti shkrimtarët akuzojnë Ministrinë e Kulturës për mungesë vëmendje, promovimi dhe ndihme për krijimtarinë. Nuk është hera e parë që ata i drejtohen Ministrisë së Kulturës, që sipas tyre nuk ka bërë atë që prisnin autorët shqiptarë. Por dhe në ditët e fundit të këtij viti ata i kujtojnë Ministrisë së Kulturës, që është krijuar një sistem i tërë që sjell probleme.
Shkrimtarët Pandeli Koçi dhe Vasil Premçi vijnë në vijim të zërave kritikë ndaj politikave të ndjekura nga ministria. Shkrimtari Pandeli Koçi pohon se vitin që vjen duhet të mendohet për më tepër projekte në ndihmë të autorëve shqiptarë.
“Presim që të kemi më shumë projekte nga Ministria e Kulturës vitin që vjen për autorët dhe krijimtarinë, sa më shumë vëmendje edhe nga MAS për botimin e librave për lexim jashtëshkollor, të vihet sërish bordi i MAS, i cili do jetë në ndihmë të mësuesit për ti rekomanduar nxënësve librat që duhen për edukimin e tyre letrar. 2017 po mbyllet me mosinteresimin për letërsinë për fëmijë, pra mungoi vëmendja e duhur gjë që u pasqyrua dhe në panairin e librit të këtij viti”, pohon shkrimtari Koçi.
Mosvlerësimin ai e shikon te mungesa e vëmendjes së letërsisë artistike.
“Në panair nuk u vlerësua asnjë libër letrar, por një libër biografik për fëmijë, nuk u vlerësuar libri letrar për të parë se ku është niveli i letërsisë për fëmijë në këto vite”, vijon ai.
Sipas shkrimtarit Koçi, i cili në aktivitetin e tij vijon me krijimtarinë letrare për të rritur edhe për autorët që nuk jetojnë më duhet të tregohet një kujdes për botimin e veprave.
“Për 2018 mirë është që librat dhe veprat e autorëve shqiptarë duhet të kenë tjetër vëmendje. Të ndihmohen më shumë përmes projekteve autorët shqiptarë sigurisht ata që janë më të njohur dhe kanë zhvilluar krijimtari letrare që herët, por që edhe vijojnë ende me sukses. Të ketë politikë nxitëse dhe për autorët e rinj në krijimtari, zhvillim konkursi, etj. Por njëkohësisht për autorët që nuk jetojnë si Pjetër Arbnori, Pano Taçi, etj, që nuk patën mundësi në kohën e diktaturës të botonin librat e tyre duhet të rikujtohen, vepra e tyre të bëhet sa më popullore. Pra sot me keqardhje shikoj që kemi problemin e një harrese të dhimbshme ndaj këtyre vlerave të njerëzve që i kushtuan jetën letërsisë. U nda nga jeta Kasëm Trebeshina, kush ka qenë kujtuar për veprat e tij”, thotë shkrimtari Pandeli Koçi.
Një sistem me probleme
Me të njëjtin qëndrim është dhe autori Vasil Premçi. Sipas tij ndërsa po lihen edhe autorë të vlerësuar në harresë në letërsi, nga ana tjetër po marrin merita emra vetëm pse kanë mbështetjen e ministrisë.
“Ne habitemi, ndjehemi si të tromaksur kur dëgjojmë libra të pamerituar, që kanë një dorë shtetërore që i vë ata në piedestal. Por për ato vlera të pamerituara, jepen edhe çmime të pamerituara. Shkrimtarët punëtorë në përgjithësi janë të dënuar, përjashtuar nga promovimi, vlerësimi i ministrisë. Autoritetet shtetërore që duhet të shohin me dylbi vlerat dhe ti mbledhin, por bëjnë sikur nuk shohin. Më shumë pres dhe e them me ironi nga Babagjyshi i Vitit të Ri se sa nga ajo ministri që është e Kulturës”, pohon shkrimtari Premçi.
Nuk është hera e parë gjatë këtij viti që shkrimtarët kanë kërkuar mbështetje dhe promovim për autorët e njohur, por sipas Vasil Premçit është një sistem i tërë me probleme, shkruan SotNews. “Nuk janë mbështetur autorët shqiptarë. Që nga formulimi i ligjeve, ndihma për botim, e deri te shtija në treg e librave, kanë vënë barriera të jashtëzakonshme. Është faji i gjithë sistemit. Edhe në 2018 nuk pres ndonjë ndryshim. Janë rregulluar gjërat midis burokracisë shtetërore dhe shtëpive botuese, që gjërat të rrjedhin në favor të tyre, por jo në atë të shkrimtarit, i cili nuk mundet dot ti gëzohet suksesit të tij. Është ndërtuar një sistem i tillë që sjell probleme me librin, nuk na intereson emri në ministri se kush po drejton, por sistemi i cili sjell gjithë problemet”, përfundon në reagimin e tij shkrimtari./ KultPlus.com
Nëse nuk të vjen si një shpërthim nga brendësia
pa marrë parasysh asgjë,
mos e bëj atë punë!
Nëse nuk të vjen pa të pyetur fare
nga thellësi e zemrës, mendjes, gojës
rropullive të tua
mos e bëj !
Nëse do të të duhet të ulesh
e të qëndrosh me sytë ngulur për orë të tëra
mbi ekranin e kompjuterit
apo përkulur mbi makinën e shkrimit
duke kërkuar fjalën e duhur,
kjo nuk është punë për ty !.
Nëse do e bësh për para apo për famë,
lëre atë punë.
Nëse do e bësh
për të pasur gra në shtratin tënd,
as mos mendo të shkruash !
Nëse do të të duhet të ulesh mbi të
e ta shkruash dhe ta shkruash dhe ta rishkruash përsëri,
më mirë lëre atë punë.
Nëse të duket e vështirë
vetëm duke e menduar,
mos e bëj!
Nëse përpiqesh të shkruash si dikush tjetër,
mos u merr fare me të shkruarën.
Nëse ulesh aty
dhe pret që shkrimi të gjëmojë jashtë teje
dhe pret e pret dhe ai nuk del,
merru më mirë me diçka tjetër.
Nëse shkruan që sëpari t’ia lexosh të dashurës ,
të dashurit, gruas apo prindërve
ose një tjeter njeriu kushdoqoftë
ti nuk je akoma gati.
Mos u bëj si shumë shkrimtarë,
si mijera njerëz që e quajnë veten shkrimtarë
mos u bëj i zymtë, i mërzitshëm
dhe i shtirur,
mos u konsumo duke dashuruar vetveten
Bibliotekat e botës gogësijnë përgjumshëm
mbi tipa të këtij lloji.
Mos i shto ata më shumë.
Mos u merr fare me atë punë.
Për sa kohë që nuk të ka shpërthyer
nga thellësia e shpirtit tënd
si një raketë,
për sa kohë që
të qëndruarit indiferent karshi saj
nuk të bëjnë të çmëndesh apo të vrasësh veten
a dikë tjetër,
mos u merr me atë punë !
Për sa kohë që dielli brenda teje
nuk t’i ka djegur akoma rropullitë
mos e bëj .
Kur vërtet të jete koha
dhe nëse je ti ai i zgjedhuri,
ajo do të ndodhë vetë
Dhe do të vazhdojë e do të vazhdojë
derisa të vdesësh ose derisa
ajo të vdesë brenda teje. Nuk ka asnjë mënyrë tjetër
dhe kurrë nuk ka pasur.
