Shakaja më e vjetër shqiptare “Rreth ushkuri” që vjen jo e rrëfyer drejtpërdrejt nga një shqiptar por e kumtuar nga udhëpërshkruesi osman Evlija Çelebiu, i cili kishte vizituar trojet shqiptare tri herë (Kosovën në 1660; Shqipërinë e veriut në 1662; dhe Shqipërinë e jugut në 1670), duke lanë prapa qindra faqe me të dhëna të vlefshme për qytetet, njerëzit, gjuhën dhe jetën e shqiptarëve në atë kohë, është përkthyer së fundmi nga Plator Gashi, përcjell KultPlus.
Sipas Gashit, udhëpërshkruesi osman Çelebiu e vë në letër këtë shaka gjatë vizitës së tij në Gjirokastër, ku po ashtu shkruan gjerësisht për kalanë, lagjet, veshjet, ushqimet e doket e këtij qyteti. Edhe vetë shakaja në fjalë rrëfehet në kontekst të një zakoni të moçëm gjirokastrit, të cilin na e ndriçon autori.
KultPlus më poshtë ua sjell shakanë më të vjetër shqiptare “Rreth ushkuri”, të shqipëruar nga Plator Gashi nga osmanishtja në anglisht prej Robert Elsie dhe Robert Dankoff:
Një zakon tjetër i çuditshëm. Gjirokastritët mbajnë zi për të afërmit e tyre dyzet, pesëdhjetë ose madje deri në tetëdhjetë vjet. Çdo të diel, të gjithë të afërmit e të vdekurit mblidhen në një shpartallinë dhe paguajnë vajtore profesionale, të cilat qajnë, gjëmojnë, klithin e kukasin, duke bërë potere të madhe. Askush nuk duron dot të qëndrojë në qytet të dielave për shkak të zhurmës dhe zallamahisë. Për këtë arsye e kam quajtur Gjirokastrën “qyteti i dënesës”. Është habi e madhe se si vajtoret profesionale ia dalin të kukasin e të dënesin me kaq shumë dhembshuri — më shumë sesa për vetë të afërmit e tyre — për dikë që është nën dhe për më shumë se njëqind vjet dhe që nuk e kanë as të afërt. Dhe si vajtojnë! Vetëm atëherë kur lodhen nga uria zënë të pushojnë. Kur përfundojnë vajtimet, shtëpiakët u përgatisnin brumëra të llojllojshme, përfshirë pişi, jamuk dhe qumështuar, si dhe ëmbëlsira të lezetuara me shafran që u shpërndahen barabar të pasurve, të varfërve dhe udhëtarëve në ditët e diela për hir të shpirtrave të të vdekurve. Kjo sigurisht që është vepër bujare; por të vajtuarit për dikë që ka vdekur para njëqind vjetësh më duket gjë mjaft e kotë. Sidoqoftë, çdo vend ka ritet dhe traditat e veta.
Vetë ata [gjirokastritët] rrëfejnë kështu: Një ditë, teksa bënte seks me gruan, një burrë bën një vërejtje të pavend, “Nesër është e diel, e dashur”. Gruaja, e cila ishte përfundi burrit, kujton papritmas bashkëshortin e saj të shtatëmbëdhjetë, i cili ishte vrarë në luftën detare në Mesdhe mes admiralit osman Xhafer Pasha dhe disa galerash angleze në vitin 1043 (1633-34). Ndërsa ende bëjnë marrëdhënie, ajo fillon t’i shkulë flokët dhe të bërtasë, “Bubu sa fort mallëngjehem për të mjerin e të dashurin tim, burrin tim të shtatëmbëdhjetë, me të cilin kam jetuar dyzet vjet dhe që ka rënë dëshmor në luftë të shenjtë. Kam bërë kaq seks të mirë me të!” Ajo harboi aq shumë dhe lau jastëkun me aq shumë lot sa burri i gjorë shkrehet dhe, duke vajtuar humbjen e burrërisë, pikëllohet për faktin se është e diel.
Kështu pandeha se kjo është arsyeja përse të gjithë burrat e Gjirokastrës kanë çehre të përvajshme dhe të zymtë. Nuk vëren pohtuajse aspak gëzim dhe ndjenja miqësore, edhe pse ndër ta ka shumë të rinj trima. / KultPlus.com
