Aktiviteti do të zhvillohet më 28 Nëntor në bashkëpunim me “Albanian Roots”, bëri të ditur sot kryetari i bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, i cili i ftoi të gjithë të bashkohen në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”.
“Këtë 28 Nëntor ne, shqiptarët, festojmë 111-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë. Është një nga ato ditë kur dritaret e shtëpive tona skuqen nga flamujt kuqezi, kur zemra e çdo shqiptari rreh njësoj, dhe secili prej nesh ka dëshirë ta thotë me zë të lartë: “O sa mirë me qenë Shqiptar”! E ku ka më bukur se sa Ditën e Flamurit ta festojmë të gjithë bashkë, këtu, në Tiranë! Prandaj, këtë vit, kemi menduar të organizojmë diçka krejt të veçantë, që do ta mbajmë mend gjatë. Në Bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, m’u në zemër të kryeqendrës së shqiptarëve, vjen “Parada e Shqiptarëve” – një festë e paharruar për Ditën e Pavarësisë, plot ngjyra e hare, me pjesëmarrjen e shqiptarëve nga të gjitha qytetet shqipfolëse të rajonit, për t’u mbledhur së bashku në një paradë kushtuar historisë, trashëgimisë dhe kulturës sonë”, thotë Veliaj, ndër të tjera, në mesazhin e postuar në rrjetet sociale.
Ai shpreh lumturinë që kjo paradë e jashtëzakonshme do të mbahet në Tiranën e transformuar vitet e fundit.
“Tirana do të mirëpresë krahëhapur, me këngë e valle, çdo shqiptar që ka dëshirë të na bashkohet në festën tonë të madhe. Por, kam edhe një falenderim për “Rrënjët shqiptare”, që pas 15 vitesh organizimi në New York, e riktheu Paradën aty ku janë rrënjët e saj, në Shqipërinë tonë, në kryeqytetin e shqiptarëve! Mezi pres t’ju takoj të gjithëve në Tiranë në 28 Nëntor”, përfundoi Veliaj. /ATSH /KultPlus.com
Faik Konica, një njeri me kulturë të lartë, eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, është ndër figurat më të shquara shqiptare.
Konica përveç si kritik letrar ka qenë edhe veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare.
KultPlus ju sjellë 7 thënie të Faik Konicës për shqiptarët:
Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar. ( 1907).
Të mbetur pa unitet fetar, e vetmja lidhje që ka mbajtur shqiptarët të bashkuar ka qenë gjuha. (1906).
Shqiptarët janë populli më mosbesues në botë. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).
Asgjë nuk i ftoh më shumë shqiptarët se t’u thuash që kanë të bëjnë me një copë injoranti që i drejton.
Shqiptari e ka zakon të kundërshtojë para se të marrë vesh.
Shqiptarët janë një komb të cilit i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga sjellja e nga trimëria. Sikur shqiptarët të qenë jo kombi më i mendshmi, por thjesht një komb i mendshëm, ata do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen. (Vepra 1, f. 271).
Shqipëria është një vend i bekuar me njëmijë bukurira, shkelur nga turmë e cila ushqen njëfarë urrejtje ndaj bukurisë. (Vepra 2, 34). / KultPlus.com
Në historinë e artit të pikturës është e rrallë që një piktor i njohur t’i jetë drejtuar me aq pasion dhe adhurim shqiptarëve.
Leon Gerôme (Zherom), në pikturën franceze të gjysmës së dytë të shekullit XIX, njihet si një piktor akademik dhe realist, që ka bërë aq shumë nudo („nu“) të njohura në temën erotike franceze, si dhe temën biblike dhe greko-romake. Por, ajo që ka mbetur si një gjurmë dalluese dhe e pashlyeshme dhe që është arritja e tij më e mirë pikturale, janë personazhet e tij arnautë, shqiptarët që ai i pikëtakoi në udhëtimet e tij në Egjipt.
Është e çuditshme, se ky piktor mund të ishte mjaftuar me dhjetëra tablo që pikturoi gjatë apo pas udhëtimit të tij të parë në Egjiptin modern të Mehmet Ali Pashës, por ato portrete e personazhe, veshur me fustanella të bardha, të hedhura aty si nga një dorë qiellore, midis piramidave, mamlukëve, beduinëve dhe koptëve të vjetër, e kishin tërhequr me një fuqi të pashpjegueshme. Ndoshta ishte dhe vetë enigma se përse ata njerëz me fizionomi të skalitur dhe të prerë, që qëndronin natyrshëm në sfonde shkëmbore e malesh, gjendeshin tashmë në ato toka rrafshore, mes shkretëtirës dhe duhive të erës që sillnin vetëm rërë. / Hejza / KultPlus.com
Shqiptarët kanë pasur simbolika të shumta në ritualin e pirjes së kafes. Ato shënjonin mesazhe pozitive dhe negative kur miqtë kishin marrëdhënie, takime apo situata të ndryshme. Po cilët janë këto mesazhe që shprehte rituali i shërbesës së kafes?
Nëse një malësor shkonte për shembull me kostumin e mikut në shtëpinë e një bashkëfshatari tjetër, qoftë ky i afërm ose thjeshtë i njohur, për të vazhduar një bisedë të nisur më parë, si të thuash, në një seancë të rastësishme ndërrim duhani që kishte të bënte me ndonjë fejesë, zbutjen ose tejkalimin e ndonjë konflikti me pajtim gjaku ose me çështje të tjera të rëndësishme, i zoti i shtëpisë nuk e pyeste mikun se si e dëshironte kafenë. Nëpërmjet shkallës së ëmbëlsisë ose të idhëtisë së kafesë simbolikisht miku merrte mesazhin e duhur për ecurinë e çështjes që qëndronte në sfondin e një vizite të tillë.
Nëse i servirej kafja fare e ëmbël, miku merrte mesazhin se çështja ishte zgjidhur ose ishte në rrugë të mbarë dhe pa kthim prapa.
Për të përforcuar kuptimin e një mesazhi të tillë pozitiv miku, si rregull, në një formë tjetër vinte në dukje ëmbëlsinë tej mase të kafesë, duke përdorur përgjithësisht shprehje të tipizuara në motërzime të tilla: “E paskeni ngatërruar kafenë me mjaltin”, “kafesë i paskeni hedhur mjaltë, jo sheqer”, “një qyp me mjaltë i paskeni hedhur kafesë” etj.
I zoti i shtëpisë përgjithësisht i miratonte pohime të tilla, domethënë, në thelb tundjes së kokës lart-poshtë ose buzëqeshjes. Pas një miratimi të tillë, miku fliste me frymë optimiste dhe më shpenguar për zgjidhjen e çështjes në shqyrtim.
Nëse i servirej kafe e mesme, merrte mesazhe se çështja për të cilën ishte i interesuar kishte mbetur pezull, pra nuk mund të parashikohej ecuria e zgjidhjes së saj. Për të konfirmuar se kafeja e mesme, që nënkuptonte ngrirje të çështjes, miku gati me tone diplomatike shprehej: “Nuk di nëse ka pasur ose jo sheqer në anët tuaja”, “bora ka zënë rrugët e nuk ka ardhur sheqer nga shehri qysh kur nuk mbahet mend” etj. Në situata të tilla burrat e palës mikpritëse heshtnin.
Miku që kishte një mision në bisedë merrte mesazhin se duhej të ishte shumë i kujdesshëm në arsyetime, se duhej të përdorte me mençuri gjithë arsenalin e argumenteve, për ta lëvizur çështjen në kahun e zgjidhjes më të mirë.
Mikpritësit mund t’i servirnin mikut kafe pa sheqer. Në situata të tilla miku sillej në dy mënyra. Më rrallë e përforconte këtë fakt me shprehje disi diplomatike, si: “Ka qenë mot i keq dhe nuk kanë ardhur mallrat nga qyteti”, “bota ia ka zënë vendin sheqerit” etj.
Si rregull, mikpritësit heshtnin. Në shumicën e rasteve idhësia e kafesë nuk kishte nevojë për konfirmim. Heshtjes së mikpritësve miku i përgjigjej me heshtje, çka nënkuptonte se përgjigja negative për çështjen ishte e padiskutueshme.
Në rrethana të tilla shfaqej më qartë profili prej fermani ose dekreti mbretëror i mesazhit ngjizur nga idhtësia e kafesë. Prandaj miku nuk çelte fare bisedën, për të cilën ishte në rolin e ”nënpunësit” mik.
Përgjithësisht, miku ruante qetësinë shpirtërore ose, të paktën, paraqitej i tillë dhe niste biseda për çështje të tjera që kishin të bënin me ndikimet e motit në ecurinë e punëve të stinës në bujqësi, me mbarështrimin e blegtorisë e deri me problemet e luftës ruso-japoneze etj.
Në të shumtën e rasteve miku bënte kujdes që në biseda të tilla t’i largohej me zgjuarsi dhe sa më shumë çështjes për të cilën ishte i interesuar drejtpërdrejt.
Vlen të theksohet se përdorimi i idhtësisë së kafesë dhe i mjeteve të tjera simbolike për të përcjellë përgjigje negative, sidomos për çështje jetike që kishin të bënin me fatet e individëve, të familjeve ose të anëtarëve të bashkësive më të zgjuara, kishte rëndësi të veçantë në shumë”segmente” të shoqërisë tradicionale shqiptare, ndërkohë që fjala mohuese kishte peshë mjaft të rëndë, deri në nivelin e shpërfilljes ose të fyerjes për palën tjetër, pra jo vetëm për familjen e individin që prekte drejtpërdrejt hija e fjalës së keqe, por edhe për gjithë fisin e tij.
Gjithashtu, edhe shkalla e ëmbëlsisë ose e hidhësisë së kafesë që servirej në ceremoninë mortore në shumë krahina të Shqipërisë, shprehte simbolikisht shkallën e hidhërimit për të ndjerin, shprehte moshën e të ndjerit dhe mprehtësinë e shqetësimeve familjare, fisnore ose më gjerë që shkaktonte largimi i tij nga kjo jetë.
Nëse personi i vdekur ishte i moshuar dhe me fëmijë të rritur, të martuar dhe në gjendje ekonomike të stabilizuar, servirej kafe e ëmbël; nëse i ndjeri ishte në moshë mesatare dhe me fëmijë pjesërisht të martuar dhe të pamartuar, servirej kafe e mesme; dhe, nëse personi i vdekur ishte i ri ose e re, me fëmijë të vegjël ose i pamartuar servirej kafe fare e hidhur, pa sheqer.
Sipas paragjykimeve të përhapura gjerësisht në shoqërinë shqiptare paramoderne, në filxhanin e kafesë pasqyronin edhe mjaft element të personalitetit, të mënyrës së jetesës dhe të gjendjes shpirtërore të personave që pinin kafenë.
Për shembull, nëse burri e pinte kafenë e nxehtë, mendohej se ai sipas bestytnive ishte aq frikacak saqë kishte frikë edhe gruan. Gjithashtu, sipas bestytnive, nëse personi e pinte kafen e ëmbël, kishte jetë të hidhur dhe e kundërta, nëse pinte kafen e hidhur, kishte jetë të lumtur.
Si rregull, servirja e kafesë shënonte simbolikisht përfundimin pothuajse të çdo lloj ceremonie gëzimi dhe rrezatonte mesazhe simbolike kompleke dhe mjaft të nuancuara në ceremonitë mortore.
Përveçse në mjedise të tilla dhe në bar-kafe e restorante, kafeja ishte ndoshta e vetmja pije, e cila në një pjesë të konsiderueshme të trojeve shqiptare servirej edhe në varreza.
Por, çfarë mesazhi përcillte kafeja e servirur në vareza, fill pas varrosjes së të ndjerit?
Një kafe e tillë, sidomos në krahinat veriore të Shqipërisë, dëshmonte simbolikisht se i ndjeri kishte kryer funksione shoqërore të rëndësishme për anëtarët e fisit, banorët e fshatit, kraniës etj., pra ishte burrë i shquar.
Servirja e kafesë me dorën e majtë dhe sidomos nën gju konsiderohej një fyerje shumë e rëndë, veçanërisht për burrat që kishin vonuar marrjen e gjakut në emër të ndonjë anëtari të familjes ose të afërmi të vrarë. /Marrë nga “Lente të ndërveprimit simbolik” /Zyhdi Dervishi/ KultPlus.com
Ja çfarë shkruan Bajroni për shqiptarët në një letër dërguar nënës nga Preveza, më 1809:
“….. Të gjithë shqiptaret janë të lindur të ndershëm dhe besnik, janë të ashpër… por janë ndoshta raca më e bukur në botë për nga paraqitja. Gratë e tyre janë përherë një gjë fisnike, por burrat i përdorin si skllave, i godasin, pra me pak fjale janë si nen zgjedhë. Ato punojnë tokën, mbjellin dhe korrin. Merren me prerjen e drurëve në pyll e deri në rregullimin e rrugëve publike. Burrat janë te gjithë luftëtare. Lufta dhe gjahu janë të vetmet zeje me të cilat ata merren”. / KultPlus.com
Nuk janë të pakta rastet ku mediat ndërkombëtare i kushtojnë artikuj të veçantë Shqiprisë dhe fenomeneve të saj që për botën janë të panjohura.
E kjo ndodhi po shtohet më shumë kohëve të fundit, ku për fat të mirë herë pas here janë promovuar vlerave turistike të vendit tone. Mediat më prestigjioze, nga CNN, The Guardian, Neë York Post, Daily Mail, etj. kanë shkruar mbi bukuritë natyrore të vendit tone duke nxitur njerëzit ta vizitojnë.
Mirëpo, “Financial Times” së fundmi ka ironizuar normat e shoqërisë shqiptare me artikullin me titull: Ndërsa burrat e papunë ikin jashtë vendit, gratë shqiptare përqafojnë liri të reja.
I shkruar nga Camilla Bell-Davies, që ka vizituar vendin tonë, konkretisht Bajram Currin, për të parë nga afër se çfarë ndodh. Artikulli vendos theksin te pagat e ulëta dhe kostot më të larta të jetesës në Ballkan, dhe gratë e nënat e braktisura që kujdesen për veten e tyre, me burrat që emigrojnë gjithnjë e më shumë.
“Bajram Curri, pozicionuar në skajin verior, malor të Shqipërisë ka përjetuar një eksod burrash.
Rreth një sobe me dru në një dyqan në Bajram Curri, një grup grash punojnë, bisedojnë dhe shkëmbejnë foto të djemve dhe burrave të tyre, pothuajse të gjithë në Londër. Nga 12,310 emigrantë shqiptarë që shkuan në Britaninë e Madhe vitin e kaluar me varka, shumica dërrmuese ishin burra nga ky rajon malor. Ata u larguan për shkak të mungesës së punës ose ndjenjës së mërzisë dhe mungesës së shpresës. Ky eksod po transformon njëherësh jetën e grave dhe nënave që ata kanë lënë pas. Në këtë dyqan gratë mblidhen për të bërë ushqime, për të qepur rroba, për të bërë stoli të endura me dorë dhe për të vizatuar harta për t’ua shitur vendasve dhe turistëve.
Duke ruajtur rutinën e përditshme, ato kanë krijuar pikërisht atë që burrave të tyre po u mungonte në vendin e tyre: një jetë sociale, një burim të ardhurash dhe shpresë.
Pavarësisht një bumi të fundit në turizëm, mungesa kronike e vendeve të punës në Shqipëri është ende duke i larguar njerëzit. Kushtet ekonomike nuk janë aq të dëshpëruara sa ishin në komunizëm, por tranzicioni drejt një ekonomie tregu të begatë po rezulton të jetë i gjatë dhe i vështirë. Vendi ka disa nga pagat më të ulëta dhe kostot më të larta të jetesës në Ballkan. Edhe paga minimale e propozuar është gjithashtu e pamjaftueshme për të përballuar inflacionin në rritje: në vitet 2021-2022, shqiptarët shpenzuan deri në 60 për qind të të ardhurave të tyre vetëm për ushqime, sipas Andi Hoxhaj, një specialist i Ballkanit Perëndimor në University College London.
Të joshur nga ideja për një mënyrë jetese më të lehtë, fermerët zhvendosën familjet e tyre në qendra të vogla urbane si Barjam Curri. Menaxherja e faqes së internetit të dyqanit që gazetarja vizitoi, Gerta, jetonte në fshat duke kultivuar perime dhe duke rritur dele derisa babai i saj vendosi të zhvendosej në një apartament në qytet në vitin 2007. Kur ai nuk ishte në gjendje të gjente punë, familja nisi të vuante nga uria.
Në këto situata, është e zakonshme që gratë të mbajnë peshën kryesore të familjes duke përdorur aftësitë e tyre të pastrimit, mirëmbajtjes apo shitjes në dyqane.
“Ndërkohë që burrat ulen përreth duke pirë raki dhe duke u ndjerë të zhburrëruar”.
Në komunizëm, gratë ishin aktive në tregun e punës, por në vitet 1990 patriarkaliteti u rishfaq, duke i futur gratë në shtëpi, veçanërisht në zonat më të thella të vendit.
Shpesh, edhe burrat që emigrojnë nuk dërgojnë para për shumë vite në shtëpi, pasi u kanë borxhe trafikantëve të qenieve njerëzore, ose nuk mund të bëjnë mjaftueshëm para me punët fizike që bëjnë në emigrim.
Gratë e mbetura vetëm duhet të vazhdojnë të mbajnë veten dhe shtëpinë.
Kjo mund të sjellë liri të reja dhe zgjim të ri për gratë. Gerta për shembull ka mësuar aftësi teknologjike nga menaxhimi i faqes së internetit dhe do të shkojë në universitet vitin e ardhshëm. Lida, menaxherja e dyqanit, u mbyll mes katër mureve të shtëpisë nga burri i saj, derisa ai u largua për të gjetur punë në Belgjikë. Me katër fëmijë për t’i rritur e vetme, nisi të bënte bizhuteri për t`i shitur, fitoi besim në vete dhe përfundimisht ndaloi së i dërguari mesazhe burrit të saj ku i kërkonte leje për të dale nga shtëpia.
Megjithatë, pavarësisht historive të suksesit ka ende gra që vuajnë nga uria, ose që bëhen viktima të skllavërisë moderne pasi duhet të paguajnë borxhet për djalin që mori një varkë për të shkuar ilegalisht në Londër.
Megjithatë, ka edhe disa anë pozitive për gjeneratën e ardhshme. Nënat e këtyre djemve të larguar tashmë kanë më shumë gjasa të përqendrohen në studimet e vajzave të tyre.
Në vitin 2021, 71 për qind e të regjistruarve në universitete në Shqipëri ishin gra, nga 58 për qind një dekadë më parë. Ndërkohë pjesëmarrja e meshkujve në fuqinë punëtore ka rënë në mënyrë të vazhdueshme gjatë 30 viteve të fundit. Dy orë larg Bajram Currit, në fshatin Shtiqën të Kukësit, jeton Naze, 89 vjeç, me vajzën dhe tre mbesat.
Duke qenë se djemtë dhe nipërit e saj janë të gjithë në Londër, ajo i përqendron energjitë e saj tek vajzat e saj, dhe ‘jo vetëm t’i gjejë një burrë të pasur’, thotë ajo me krenari. Mbesa nëntë vjeçare e Nazes më përshëndet me turp në anglisht. “Ajo studion shumë”, thotë Naze. “Një ditë ajo do të jetë presidentja e Shqipërisë”.
Në një nga periudhat më të errëta në historinë e njerëzimit, Luftën e Dytë Botërore, shqiptarët u dolën në mbrojtje hebrenjve, duke i fshehur në familjet e tyre, për t’i shpëtuar nga gjenocidi nazist. Shqipëria është vendi i vetëm në Evropë, ku numri i hebrenjve pas luftës ishte më i madh se para saj, nga 200 para Holokaustit në rreth 2 mijë, pas luftës. Në mesin e hebrenjve të shpëtuar në Shqipëri ishte edhe Johanna Jutta Gerechter [Numann] dhe familja e saj. Zëri i Amerikës bisedoi me djalin e zonjës Gerechter, Benjy Neumman dhe familjarët e Njazi dhe Lisa Lotte Pilkut në Shqipëri, të cilët e kishin ndihmuar familjen e zonjës Gerechter.
Kjo fotografi është realizuar në gusht të vitit 1942, në fshatin Shkozet, në afërsi të Durrësit.
Vajza, që shihet në të është 11 vjeçarja, Johanna Jutta Gerechter.
Pas fillimit të Luftës së Dytë Botërore, më 1939, ajo dhe familja e saj u detyruan të largohen nga Hamburgu, për t’u shpëtuar nazistëve dhe shkuan në Shqipëri.
Gjatë kohës kur Shqipëria ishte nën pushtimin italian, vendi ishte shndërruar në një parajsë për hebrenjtë, kujton djali i zonjës Gerechter, Benjy Neumann.
“Shqiptarët ishin shumë mikpritës. Hebrenjve u gjetën punë, familjes tonë si rrobalarës. Gjyshi im vizatonte simbole për bizneset. Në Shqipëri gjetën një mënyrë për të mbijetuar”, thotë ai për Zërin e Amerikës.
Por, më 1943, pasi gjermanët pushtuan Shqipërinë, situata ndryshoi.
Megjithë rrezikun e madh, shqiptarët vazhduan t’i strehonin fshehurazi hebrenjtë.
“Holokausti na kujton një moment shumë të errët në historinë e botës. Nuk e di se me çfarë mund të krahasohet. Pastaj shohim një dritë shprese në Shqipëri. Qeveria dhe udhëheqësit fetarë bënë pjesën e tyre. Por ishin edhe vetë nerëzit. Ata besonin se duhej të kujdeseshin për mysafirët. Shtëpia e tyre është shtëpi e Zotit. Të gjithë jemi fëmijë të Zotit, pa marrë parasysh besimin fetar. Kjo është pjesë e kulturës shqiptare. Shqiptarët, myslimanë, apo të krishterë, dhanë besën dhe bënë gjënë e duhur”, thotë zoti Neumann.
Ai shprehet mirënjohës ndaj familjeve shqiptare, sidomos ndaj asaj të Njazi Pilkut dhe bashkëshortes së tij gjermane, Lisa Lotte Pilku.
Ishte origjina gjermane e zonjës së shtëpisë, ajo që ndihmoi Johanna Jutën dhe familjen e saj t’i mbijetojnë Holokaustit në Shqipëri, thonë për Zërin e Amerikës pasardhësit e familjes Pilku.
“Në një rast kur mamaja e Jutës së bashku me Jutën ishin në breg të detit, u ndaluan nga gjermanët. Ato e flisnin shumë mirë gjermanishten, sepse atje kishin jetuar. Mbrojtja e gjyshes ishte se ata janë kusherinjtë e mi nga Gjermania”, thotë Ortenca Pilku, mbesa e Njazi dhe Lisa Lote Pilkut.
Elmaze Pilku, bashkëshorte e të birit të Njazi dhe Lisa Lote Pilkut
“Po të diktohej që mbronte hebrenjtë, do ta pësonte, mund të vritej…”, thotë Elmaze Pilku, bashkëshortja e të birit të Njazit dhe Lisa Lote Pilkut.
Zoti Neumann thotë se këtë histori e tregon vazhdimisht, që popujt e tjerë të mësojnë nga humanizmi i shqiptarëve në atë periudhë.
“Sepse vërtet besoj se shqiptarët janë një shembull që duhen ndjekur. Në veçanti kur flas me fëmijët në shkollë të mesme, ky është mesazhi im për ta. Mos u fshihni pas të tjerëve. Mund të jeni udhëheqës. Shqipëria ishte një vend i vogël, por që u ngrit kundër nazistëve dhe bëri ndryshimin”, thotë ai.
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, më 1945, Shqipëria ra në duart e partisë komuniste. Familja Gerechter u detyrua të largohet në drejtim të Shteteve të Bashkuara.
Për vite me radhë zonja Gerechter u përpoq të kontaktonte me familjen Pilku, por pa sukses. Shqipëria ishte mbyllur si pasojë e një prej regjimeve më brutale në botë.
Prandaj, deri vonë ajo nuk dinte se pak pas largimit të familjes së saj nga Shqipëria, diktatura komuniste e pushkatoi humanistin dhe inxhinierin, Njazi Pilku.
“Enver Hoxhës nuk i levërdisi, sepse nuk i donte të zgjuarit dhe më 9 janar më 1945 e pushkatoi”, thotë Elmaze Pilku, bashkëshortja e të birit të Njazi dhe Lisa Lote Pilkut.
“Për pushkatimin e gjyshit tim Juta mori e vesh në momentin kur erdhi në Tiranë dhe ka qenë shumë e trishtuar. Imagjinoje pas 46 vitesh, ajo ka kuptuar se gjyshi im është pushkatuar”, thotë për Zërin e Amerikës Ortenca Pilku, mbesa e Njazi dhe Lisa Lote Pilkut.
Zonja Gerechter vdiq në prill të vitit 2017. Kujtimet e saj, ajo i la në një libër me titull “Ikja në Shqipëri: Kujtimet e një vajze hebre nga Hamburgu”.
Kontaktet mes familjarëve të saj dhe asaj Pilku në Shqipëri vazhdojnë.
“Mirënjohja e atyre njerëzve, dashuria që ata dhanë, unë nuk di të shpjegoj dhe çfarë të them për popullin izraelit, popullin hebre. Një ngjarje që kishte ndodhur rreth viteve ’43-’44. Nuk e kishin harruar atë që kishin bërë gjyshërit e mi. Janë gjëra që ndodhin shumë rrallë”, shton zonja Pilku.
“Është një lidhje e fuqishme që është krijuar nga ata, por që ruhet edhe tani. Kjo është ajo që ndjejmë ne për Shqipërinë. Është vendi i duhur për të qënë, nëse je në vështirësi”, thotë zoti Neumann.
Më 1998 familja Pilku u bë pjesë e listës së personave që nderohen nga shteti i Izraelit për shpëtimin e hebrenjve gjatë Holokaustit.
Në këtë listë bëjnë pjesë 75 familje shqiptare, por numri i atyre që ndihmuan besohet të jetë shumë më i lartë./VOA
Shkrimi në gjuhën frënge i gjeografit Charles Rabot « Numërimi i popullsisë që flet shqip, frengjisht, greqisht, sllovenisht dhe gjermanisht në mbretërinë e Italisë », 1903 – i mbështetur po ashtu në punën e M. H. Raseri, të publikuar në vitin 1902 në « Bulletin international de l’Institut de la statistique », Romë – na sjell disa të dhëna interesante mbi komunitetin shqiptar (arbëresh).
Numërimi është kryer me 10 shkurt të 1901 (40 vite më vonë se censusi i 1861), i cili klasifikon popullsitë sipas gjuhës që përdornin në jetën e përditshme.
Sipas këtij censusi, 252 600 banorë ose 58 208 familje, të cilat banonin në 178 komuna, nuk përdornin italishten si gjuhë komunikimi. Si rrjedhim, komuniteti shqiptar renditej i pari, i ndjekur nga francezët, grekët, sllovenët, gjermanët dhe katalanasit.
Gjuha shqipe flitej në 21 564 familje ose prej 90 000 individësh të shpërndarë gjeografikisht në 47 komuna të Italisë jugore dhe të Siçilisë.
Në distriktin e Cozenca-s, në Kalabri, shqiptarët formonin një grup të konsoliduar. Jetonin aty 9 251 familje (pothuajse 39 000 individë) të vendosur në qytezat e :
Castrovillar : 5 253 familje në 16 komuna
Rossano-s : 2 053 familje në 5 komuna
Cosenza-s : 1 569 familje në 4 komuna
Paola-s : 484 familje në një komunë
Në 17 prej 26 komunave të distriktit të Cosenza-s, shqiptarët përbënin 2/3 ose të gjithë popullsinë e këtyre zonave lokale.
Ndërsa në distriktin e Catanzaro-s, i cili ndodhet në Kalabrinë veriore, jetonin 1 543 familje që flisnin shqip, ose pothuajse 6 570 individë të shpërndarë në 6 komuna (tre në qytezat e Catanzaro-s, dy në Cotrone dhe një në Nicastro).
Pra në Kalabri formohej komuniteti më i madh i popullsisë që fliste shqip në Itali. Gjithsesi kishte komunitete shqiptare të izoluara gjeografikisht në disa provinca të tjera jugore, si për shembull : 55 familje në Abruzzes, 2 121 në Molise, 886 në Campanie, 2 530 në Basilicate dhe 3 290 në Siçili.
Këto 8 882 familje banonin në 27 komuna, ndër të cilat 14 ishin të tëra ose pothuajse të tëra shqiptare, ndërsa 13 të përziera, ku dominonte gjuha italiane.
« Këta shiptarë kanë emigruar në Itali në shekullin XV dhe XVI ». Kuptohet se autori e ka fjalën për arbëreshët. Ai shton se që nga ajo kohë, shqiptarët kanë ruajtur me devotshmëri, jo vetëm gjuhën e tyre, por edhe traditat, këngët e tyre kombëtare, madje edhe kostumet, siç e kanë konstatuar dhe vetë turistët, të cilët kanë vizituar fshatin e bukur shqiptar të Piana dei Greci, i cili ndodhet në hyrje të Palermos.
Sipas numërimit të vitit 1861, në Itali jetonin 55 443 shqiptarë. Sipas autorit, mendohet se ky numërim nuk është realizuar i tëri, prandaj në vitin 1901 numri i shqiptarëve del më i lartë. Në tjetër faktor shpjegues është dhe shkalla e lartë e fertilitetit tek popullsia shqiptare./KultPlus.com
Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publiçist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar.
Po shkëpusim një pjesë ku Faik Konica tregon për shqiptarët se si dhe sa i duan paratë.
Një tipar karakteristik i shqiptarëve është dashuria për paratë; ata janë gjithnjë të gatshëm t’u hyjnë aventurave më të rrezikshme, po të jetë se e shohin që del fitim. Në kohët e Perandorisë Turke të vjetër, turqit tregonin një histori: “E pyetën shqiptarin: a do të shkosh në ferr?” Ai u përgjigj: “Sa të paguajnë atje?”./ KultPlus.com
Shtetasit e Shqipërisë dhe ata të Kosovës kanë shpenzimet më të ulëta për frymë në vit për veshje e këpucë, sipas të dhënave të Eurostat, një tregues indirekt ky i varfërisë së tyre.
Sa më pak të ardhura në dispozicion, aq më të ulëta janë shpenzimet e konsumatorëve për mallra jo të domosdoshme, duke nxitur blerjen e produkteve të lira.
Sipas të dhënave të Eurostat, shpenzimet nominale për frymë të shtetasve shqiptarë në vitin 2021 ishin 147 euro, shumë më e ulët sesa mesatarja e Bashkimit Europian prej 681 eurosh.
Për Kosovën e dhëna është e vitit 2020, me 130 euro për frymë.
Të gjitha vendet e rajonit, që janë dhe më të varfrat në Europë shpenzojnë më pak për veshje, ku më e larta regjistrohet në Malin e Zi, me 348 euro për frymë në vit.
Në total, shpenzimet për veshje e këpucë në Shqipëri për vitin 2021, sipas Eurostat ishin 413 milionë euro.
Rekordin në Europë për veshje e mbajnë norvegjezët, austriakët, danezët, me mbi 1 mijë euro për frymë në vit, të ndikuara dhe nga çmimet e larta të veshjeve në këto vende, por nuk mbeten pas as italianët (943 euro), që ndonëse nuk janë aq të pasur sa vendet nordike shpenzojnë shumë për veshje, si për të “justifikuar” perceptimin që ata janë qendra e modës.
Ku janë çmimet më të lira Nëse do të që të blesh veshje e këpucë të lira në Europë, më e leverdishmja është Turqia. Vendi, që është dhe një prodhues i madh veshjesh, i ka çmimet sa 45.3% e mesatares së Bashkimit Europian.
Pas Turqisë renditet Bullgaria, me 76.6% të mesatares europiane. E treta më e lirë është Maqedonia e Veriut (78.7).
Lirë mund të gjesh veshje e këpucë edhe në Mbretërinë e Bashkuar (85.6).
Në Shqipëri, çmimet janë sa 88% e mesatares europiane, pothuajse në nivele të njëjta me Spanjën.
Në Itali, çmimet janë pak më të shtrenjta se mesatarja europiane (103%).
Nëse shkoni në vendet nordike bëni mirë që të mos u drejtoheni dyqaneve pasi veshjet e këpucët kanë çmime të kripura, rreth 30% më të shtrenjta se mesatarja e Bashkimit Europian dhe rreth 4 herë më shumë se në Turqi. /Monitor/KultPlus.com
“Edhe nëse ky qe fati im, unë pajtohem me të, pavarësisht nga çmimi që mund ta paguaj, sepse fëmijët e mi dhe jo unë vetë, janë kuptimi i jetës sime. Atdheu e fiton kuptimin me ta dhe jo pa ta, pasi që për atdheun mund të luftohet vetëm në emër të njerëzores dhe kurrsesi ndryshe.”
“Historia e shqiptarëve nuk duhet të bëhet nga të tjerët, por duhet njohur nga të tjerët.”
“Populli duhet të jetë i kujdesshëm, të mos zgjedh për udhëheqje persona që sillen para të tjerëve në mënyrë inferiore, inferioriteti i liderëve i jep imazh inferior edhe vendit, shtetit e shoqërisë. Shtetet e liderët e fortë nuk i duan afër vetes lider e shtete që sillen në mënyrë inferiore.”
“Një Serbi që e mban të pushtuar Kosovën nuk është as vetë e lirë. Liria e vërtetë e Kosovës është një premisë themelore edhe për lirinë e vërtetë të Serbisë. Kosova për Serbinë është kulti i robërisë së vetvetes, nëse nuk bëhet shans i lirisë dhe i evropianizimit të saj të ardhshëm.”
Pikërisht 24 vjet më parë, në Kosovë ndodhi eksodi i shqiptarëve të cilët po dëboheshin dhunshëm nga regjimi serb në krye me Slobodan Milosheviqin, politika e të cilit synonte spastrimin etnik. Kështu, mbi gjysmë milioni shqiptarë u detyruan të iknin drejt Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë.
Rreth gjysmë milioni shqiptarë të Kosovës, të dëbuar me dhunë nga forcat serbe, u vendosën në Maqedoninë e Veriut, 24 vjet më parë.
Para hyrjes në Maqedoni, rreth 70 mijë refugjatë, me ditë të tëra mbetën të bllokuar në fushëgropën e Bllacës, pasi presidenti i atëhershëm maqedonas, Kiro Gligorov, kishte për qëllim t’i dëbonte në vende të treta.
Kosovarëve të dëbuar që u detyruan të qëndrojnë në Bllacë, në qiell të hapur, në 10 ditët e para të prillit 1999, u dolën në ndihmë qindra aktivistë vullnetarë të organizatave të ndryshme.
“Me shpërndarjen e ndihmave elementare higjienike, me artikuj ushqimor, batanije. Ishte një mobilizim i pa parë atëherë. Mbi 20 vetura dhe furgon ishin në dispozicion Shkup-Bllacë. Mbi 300 aktivist vullnetar, një pjesë bukur e madhe ata flinin bashkë me refugjatët”, tha për RTK Behixhudin Shehapi Kryetar i Organizatës Humanitare “El Hilal”.
Për shkak të presionit ndërkombëtar, më 10 prill të vitit 1999, Maqedonia e Veriut u detyrua të hapte kufirin me Kosovën.
Më shumë se gjysma e refugjatëve u vendosën nëpër shtëpitë e shqiptarëve, kurse pjesa tjetër nëpër kampe.
“Kjo ishte pika e pranimit dhe e regjistrimit të refugjatëve, pastaj vazhdonin rrugën më tutje. Shumica e tyre vendoseshin nëpër familje private, në ndërkohë shteti i atëhershëm organizoj edhe hapjen e shtatë kampeve. Një ndër ato ka qenë Stenkoveci, kanë qenë Radusha, Çegrani, Strugë, Katllanovë dhe kështu me radhë”, tha Sait Saiti, Sekretar i Përgjithshëm i Kryqit të Kuq të Maqedonisë së Veriut.
Në pikën ku ndodhi katastrofa humanitare, në Hanin e Elezit, është ngritur një Qendër Përkujtimore, në të cilën qëndron edhe treni që kishte bartur shqiptarët e dëbuar me dhunë nga shtëpitë e tyre. / KultPlus.com
Gati 98 për qind e emigrantëve shqiptarë të depërtuar me urdhra dëbimi, përdorin mënyra ligjore për t’i rezistuar kthimit, sipas shifrave zyrtare të Ministrisë së Brendshme britanike.
Nga më shumë se 1000 shqiptarë që u nënshtrohen këtyre urdhrave në Mbretërinë e Bashkuar, vetëm 25 janë regjistruar si ‘pa barrierë’ për dëbim.
Burime të Forcave Kufitare thonë se rreth një e treta e emigrantëve të mbetur kanë pretenduar se janë viktima të skllavërisë moderne. Një e katërta kanë kërkuar azil sipas ligjeve të të drejtave të njeriut.
Sipas DailyMail, kjo vjen pasi Sekretarja e Brendshme Suella Braverman zbuloi javën e kaluar një projekt-ligj që ndalon emigrantët e ‘La Manche’ që të kërkojnë azil.
Braverman tha se sistemi ishte ‘mbytur’ pas një rritjeje prej 500 për qind të varkave të vogla që kalonin Kanalin në dy vjet. Ajo shtoi se ‘valët e emigrantëve të paligjshëm që shkelin kufirin tonë’ do të përfundojnë vetëm kur ta dinë se Britania e Madhe do t’i dëbojë ata ‘me shpejtësi’.
Projektligji i saj i Migrimit Ilegal do t’i ndalojë ardhjet e paligjshme të qëndrojnë dhe të aplikojnë për leje qëndrimi në Britani, ndërsa as nuk do të lejohen të bëjnë shqyrtime gjyqësore apo të marrin lirimin me kusht për 28 ditë.
Kryeministri Rishi Sunak nënshkroi një marrëveshje me Tiranën në dhjetor në një përpjekje për të përshpejtuar deportimin e shqiptarëve.
Kujtojmë se, gati 13,000 shqiptarë arritën në Britani nga Franca vitin e kaluar, duke bërë që rreth një në tre persona që mbërritën në Kanalin e La Manche të jenë shtetas shqiptarë.
Qirjako Qirko, ambasadori shqiptar në Britani, vitin e kaluar pranoi se emigrantët nga vendi i tij po ‘shtireshin’ të ishin viktima të skllavërisë moderne./lapsi.al
Pothuajse 20 për qind e fëmijëve emigrantë nga Shqipëria të pashoqëruar që u morën nga Këshilli i Qarkut Kent në Angli këtë vit, janë zhdukur, zbulon BBC.
Autoriteti vendor ka marrë deri më 31 tetor 197 fëmijë shqiptarë, 39 prej të cilëve janë zhdukur.
Ecpat UK, e cila bën fushatë për të mbrojtur fëmijët nga shfrytëzimi, tha se shifrat ishin shumë shqetësuese.
Këshilli tha se kishte punuar ngushtë me Zyrën e Brendshme dhe policinë për të mbrojtur fëmijët e cenueshëm.
Shifrat u morën nga BBC përmes një kërkese për Lirinë e Informacionit.
Këshilli tha se 197 fëmijë shqiptarë që u pranuan në Njësinë e Pranimit në Kent të Ministrisë së Brendshme iu nënshtruan kujdesit nga 1 janari deri më 31 tetor.
Ai shtoi se deri më 7 nëntor, 39 ishin regjistruar si të zhdukur. Megjithatë, aty u tha se disa nga ata fëmijë do të kishin mbushur 18 vjeç.
Shifrat e qeverisë të mbledhura nga BBC tregojnë se 44,122 njerëz kanë kaluar me varka të vogla deri më tani këtë vit, krahasuar me 28,461 që mbërritën në 2021.
Kjo kontribuoi në mbipopullimin në qendrën e përpunimit Manston në Kent, e cila në një moment mbante më shumë se dyfishin e kapacitetit të saj, me rreth 4000 njerëz. /KultPlus.com
Shpeshherë kërkojmë shembuj atdhetarie dhe humanizmi gjithandej, ndërkohë që i kemi para syve, midis njerëzve të thjeshtë, por me zemër të madhe, që habiten kur u thua se kanë kryer vepra të rralla, por që përjetësisht kanë lartësuar, jo vetëm veten por edhe fqinjët apo krahinën ku kanë jetuar.
Si në të kaluarën dhe me vonë jeta do të vërtetonte virtytet e rralla të popullit shqiptar dhe në veçanti të shijakasve, modestia e të cilëve kapërcen çdo limit, por vjen një kohë dhe patriotizmi e humanizmi i tyre del në pah me tërë madhështinë e vet, duke i dhënë vendin e merituar kësaj treve në historinë e Shqipërisë. Fjala është për atë specifikë të popullit shqiptar, që me të drejtë zë një vend të veçantë në Evropë, sepse një numër i konsiderueshëm hebrenjsh, që fashistët dhe nazistët i përndoqën vite me radhë, gjetën strehim në Shqipëri dhe asnjëri prej tyre nuk iu dorëzua autoriteteve pushtuese.
Njerëz të thjeshtë, por me zemër të madhe, duke rrezikuar jetën për vite me radhë i fshehën, i ushqyen dhe i mbrojtën nga pushtuesit nazifashistë një numër të konsiderueshëm hebrenjsh. Pikërisht edhe shijakasit kanë të drejtë të krenohen me ato familje, të cilat kontribuuan pa asnjë interes në këtë drejtim. Në librin tim, “Copëza jete”, f. 96, botim i vitit 2007, kam shkruar: “Fakt historik është marrja nën mbrojtje nga qytetarë shijakas të disa familjeve hebreje, të cilat u vendosën në qytet, sidomos me fillimin e luftës. Ndër ta vlen të përmenden antifashistë si Zenel Seiti, Ali Arbana, Daut Shahini, Metali Alite, Halil Gashi etj., të cilët deri në çlirimin e vendit nga pushtuesi, i strehuan në shtëpitë e tyre (duke rrezikuar seriozisht veten dhe familjet)”.
Në fillim do të përqendrohem te familja e një bamirësi të shquar shijakas, i cili strehoi tri familje hebreje në shtëpinë e vet, që gjatë pushtimit italian, të cilat më pas u riatdhesuan menjëherë mbas mbarimit të luftës. Ai quhet Zenel Seiti. Njëra nga lagjet e qytetit të Shijakut ka marrë emrin e lumit, sepse ndodhet buzë tij, prandaj quhet lagja “Erzen”. Në një masë të konsiderueshme në këtë lagje kanë zënë vend edhe mjaft të ardhur nga qyteti i Krujës, që me kontributin e dhënë në dekada, e kanë lartësuar Shijakun. Në këtë mjedis ka ngritur folenë e vet edhe fisi i përmendur Seiti.
I pari i familjes, Zeneli, pasi kreu gjimnazin, me përvojën e fituar hapi një zyrë të vogël në qendër të qytetit, ku në ballë të saj lexohej: “Shkrues publik – Zenel Seiti”. Ai kryente aty detyrën e avokatit, por edhe të noterit për kohën, kur nëpunësit ishin të pakët. Çdo ditë para zyrës mblidheshin hallexhinj nga qyteti, por sidomos nga fshatrat, të cilët kërkonin ndihmë nga bamirësi i palodhur Zenel Seiti: dikush për një vërtetim pronësie, një tjetër për t’i shkruar letër djalit ushtar, një i tretë për një prokurë, etj. Kjo ishte puna e përditshme e intelektualit të nderuar z. Zenel Seiti.
E shoqja, znj. Zyrafet, një grua energjike dhe tepër mikpritëse, ishte e motra e mësuesit të mirënjohur, z. Riza Deliallisi, i cili, megjithëse pësoi një aksident të rëndë, vazhdoi detyrën fisnike të mësuesit deri në fund të jetës së vet. Në periudhën më të vështirë të luftës, zonja Zyrafet mbështeti fuqimisht të shoqin dhe u shërbeu me humanizëm të lartë emigrantëve hebrenj. Familjen Seiti do ta gjallëronin fëmijët e shumtë: Sadetja, që ishte fëmija i parë, më vonë do të bëhej bashkëshortja e antifashistit të orëve të para, Abdyl Keçi, i cili mbas çlirimit do të drejtonte veprimtarinë arsimore në nënprefekturën e Shijakut.
Ky atdhetar fisnik nuk u pajtua me sloganet bajate të komunizmit, prandaj u dënua me dhjetë vjet burg politik. Fëmijët e tjerë ishin: Ylvija, Syrjai, Naimja, Robnia, Bashkimi dhe Engji. Familja Seiti ishte e përmendur edhe për kopshtin e mrekullueshëm prej 7 dynymësh. Në të gjeje të gjitha pemët, si dhe zarzavatet e kohës. Ngjitur me Zenelin jetonin edhe vëllezërit e tij. Në banesën e njërit prej tyre, Rizait, që ishte beqar, u strehuan tri familje hebreje, që nga fillimi i vitit 1942. Ndonëse mbi të nëntëdhjetave, vajza e dytë e z. Zenel, Ylvije Reçi (Seiti), sot me banim në Tiranë, të habit me kujtesen e saj brilante.
Një takim të veçantë me këtë zonjë të nderuar na e mundësoi i vëllai, z. Bashkim Seiti, ish-kryetar i Bashkisë së Shijakut në vitet 2000-2003, personalitet i njohur në Shijak jo vetëm për kontributin e tij në rini si futbollist, por dhe në detyrën e kryetarit të Bashkisë Shijak, duke mundësuar një përmirësim rrënjësor të infrastrukturës së qytetit. Ja çfarë na rrëfen Zonja Ylvije Seiti, për të tri familjet hebreje: “Në fillim të vitit 1942 mbërritën në Shijak disa familje hebreje dhe si gjithnjë vendasit u hapën dyert dhe i strehuan gjatë gjithë periudhës së luftës. Babai mori për të strehuar tri familje, të cilat i sistemoi tek shtëpia e xhaxhait, Rizait, që ishte beqar. Njëra nga familjet përbëhej nga mamaja që quhej Albina, nga djali, Mishel dhe vajza Violeta. Familja e dytë përbëhej nga burri, gruaja dhe vjehrra. Ata quheshin Hercek, Kate, kurse të moshuarën e thërrisnin Babo. Familja e tretë përbëhej nga Jozhi, Ruzhica dhe Finica. Përpjekje e suksesshme me ndihmën e miqve e z. Zenel, ishte pikërisht pajisja e të gjithë këtyre me dokumente identiteti vendase, prandaj kur kontrolloheshin, sidomos nga gjermanët, ata paraqisnin pasaportat shqiptare. Dy familjet e para ndenjën më se dy vjet dhe menjëherë pas lufte Albina u kthye në Itali me fëmijët, ku kishte të shoqin të internuar. Herceku dhe Babo vdiqën para kohe për shkaqe natyrale, ndërsa Kate u martua me një shqiptar dhe u largua. Jozhi ishte shumë punëtor dhe ka bërë punë të ndryshme si lustraxhi, shitës mallrash të ndryshme dhe fotograf. Ruzhica dhe Finica merreshin me stampimin e fotove që bënte Jozhi. Ndërkohë, rreziku u shtua në shtator 1943, me dyndjen e pushtuesve nazistë në Shijak. Atëherë xhaxhai ynë, Rizai, i mori Jozhin dhe të dyja vajzat, i veshi me rroba fshatarësh dhe i dërgoi për strehim drejt Krujës përkohësisht, te disa miq tanë. Por, dikush fshehurazi e kishte ndjekur, pabesisht e qëlloi dhe e vrau xhaxhanë (që, për fat të keq deri më sot ka mbetur plotësisht i harruar).
Mes një rreziku të madh, hebrenjtë e shoqëruan trupin e Rizait nga Kruja në Shijak. Të tre ata, pasi kërkuan leje nga familjarët, e qanë në fenë e tyre hebreje, si njeriun më të afërt, këtë bamirës që dha jetën për ta. Kjo ceremoni habiti qindra shijakas që morën pjesë në funeralin e xhaxhait, i cili dha jetën për të shpëtuar jetë, kur ishte vetëm 25 vjeç. Pas çlirimit hebrenjtë e mbetur u larguan për në Tiranë dhe prej andej u riatdhesuan në vendin e vet. Sapo mbërritën në atdhe, na dërguan një letër të gjatë ku na falënderonin për sakrificën e bërë vite me radhë si dhe një fotografi (që për rrethana të kohës, nuk u ruajt dot deri më sot). Në letër shkruanin se Jozhi dhe Ruzhica ishin bërë me djalë, kurse Finica kishte humbur jetën në një aksident automobilistik në një qytet, në Izrael. Korrespondenca me ta nuk vazhdoi gjatë, sepse situata në vend u ndërlikua dhe nuk lejohej të mbaheshin lidhje me të huajt”.
Ndonëse këto familje hebreje janë përpjekur të mbijetojnë, duke dhënë edhe kontributin e tyre, por kryesore për mbijetesën e tyre u bë familja e nderuar e z. Zenel Seiti, që i konsideroi si pjesëtarë të familjes dhe bëri që të mos ju mungojë asgjë për vite me radhë. Me këtë humanizëm të thellë familja Seiti nderoi, jo vetëm veten, por edhe Shijakun.
Në kuadër të këtij humanizmi do të përmend edhe familjet e tjera shijakase që në ato vite të vështira lufte strehuan, ushqyen dhe mbrojtën familje të tjera hebreje. Shembull në këtë drejtim u bë edhe burri i urtë, por energjik, atdhetari i paharruar, Ali Arbana. Në shtëpinë e tij u strehua një familje hebreje prej tre personash. Ai shpesh manovronte, duke i përcjellë përkohësisht edhe tek disa miq të tij jashtë qytetit, për arsye sigurie. Në korrik të vitit 1943, z. Ali Arbana u zgjodh kryetar i këshillit Nacionalçlirimtar për nënprefekturën e Shijakut, detyrë të cilën e kreu me nder. Edhe në këto kushte, kur rreziku për të u shtua, ai nuk i braktisi miqtë hebrenj, të cilët u riatdhesuan në vitin 1945.
Si për koincidencë, nipi i tij, z. Elton Arbana, drejton sot me sukses Bashkinë e Shijakut. Meritë e pamohueshme e tij është angazhimi i gjithanshëm në rindërtimin e qytetit, pas dëmtimit të rëndë nga tërmeti i fundit. Në qendër të qytetit, gjatë luftës ka jetuar edhe familja e z. Halil Gashi. Ndonëse në një pozicion delikat edhe kjo familje mori parasysh rrezikun dhe strehoi një familje hebreje prej dy personash. Në lidhje me këtë rast, mësuesja e nderuar e anglishtes, veterania e arsimit, znj. Durrije Faja (Shtraza), që sot nuk jeton, tregonte:
“Përballë shtëpisë sonë banonte familja e Halil Gashit, njerëz të urtë dhe mjaft mikpritës. Mua si fëmijë më bënte përshtypje se në atë familje banonin një burrë dhe një grua që dukeshin ndryshe nga të tjerët. Ata dilnin shumë rrallë nga shtëpia. Më vonë do të mësoja se ata ishin hebrej dhe që komshiu ynë, i kishte marrë në mbrojtje. Ashtu si edhe të tjerët, ata u larguan pas çlirimit të vendit”. Në librin “Shijaku nëpër vite”, i intelektualit të shquar shijakas Agim Faja, i cili këto ditë doli nga shtypi, në f. 110, na jepen disa të dhëna plotësuese dhe shumë interesante lidhur me strehimin e hebrenjve në Shijak: “… në familjen e Zylyf Shtrazës ishte strehuar usta Mateo (hebre) me të shoqen dhe dy fëmijët, Klarën dhe Markon.
Ai shiste qofte, por në të vërtetë kishte qenë sipërmarrës konfeksionesh. Kur gjermanët hynë në Shijak, i biri i Zylyfit, Haxhiu, i dërgoi në fshatin Shtrazë për t’i fshehur nga nazistët, te një miku i tyre, Xhemal Driza*, që ishte hoxha i katundit”. Z. Daut Shahini dëftonte për një çift hebre, Enio dhe Marshela, që i kishte strehuar në shtëpinë e tij. Kur kishin ardhur gjermanët për të kontrolluar, ai i kishte fshehur në kaushët e hasrave dhe ata nuk i kishin gjetur. Atë ditë që do të largoheshin, Marshela i kishte lënë si kujtim nënë Nurijes, nuses së Dautit, makinën qepëse. Në shtëpinë e z. Dyl Qehajai (Kaçiu) ishin strehuar një hebreje me profesion doktoreshë, Urani Graca, që mjekonte partizanët e plagosur.
Ajo kishte edhe një motër, e cila ishte profesoreshë muzike, një vëlla dhe një djalë teze dhe të gjithë kishin ardhur nga ish-Jugosllavia. “Në familjen tonë, – kujton mësuesi pensionist z. Metali Alite, – qe strehuar një hebreje tjetër, doktoreshë Ana, e cila fitoi dashurinë e të gjithëve, jo vetëm se ishte e papërtueshme, por edhe se ishte shumë kompetente dhe precize në diagnozë. Ajo guxonte të shkonte nëpër shtëpitë e shijakasve për të mjekuar fshehurazi partizanët e plagosur. Im at, Nekiu, e donte shumë dhe e furnizonte me ilaçe krejt falas. Doktoreshë Ana, kishte një motër shumë simpatike, Salltanën, që të tërhiqte për kulturën e saj. Ajo dëftonte se të shoqin ia kishin vrarë nazistët.
Në Shijak kishte edhe të tjerë hebrenj të ardhur, të cilët kanë bërë punë nga më të ndryshmet si qoftexhi, fotografë, punëtorë krahu, gjer edhe lustraxhi. Për t’i shpëtuar holokaustit, shijakasit i dërgonin tek të njohurit e tyre në fshatrat e thella kodrinore, si Shtrazë, Kënetë, Shetel, Pinet, Sauqet, Shesh, Çale-Bërzez e fshatra të tjerë, që ishin nën administrimin e Shijakut”. “Shoqata e Miqësisë Shqipëri – Izrael”, që në fillimet e saj ka bërë dhe vazhdon të bëjë një punë shumë të lavdërueshme për të pasqyruar me vërtetësi kontributin humanist (si asnjë popull tjetër në Europë) të popullit shqiptar, që strehoi, ushqeu dhe mbrojti edhe me gjak popullsinë martire hebreje.
Meritë të veçantë në këtë drejtim ka kryesia e shoqatës si edhe kryetari i saj, prof. dr. Petrit Zorba, përvoja e pasur shumëvjeçare e të cilit, i bën nder, jo vetëm atij dhe shoqatës, por edhe të gjithë vendit. Interes të dukshëm paraqesin edhe kujtimet personale të këtij personaliteti të mirënjohur lidhur me këtë tematikë, që gjithmonë do të mbetet madhore, si kulm i humanizmit njerëzor. Ndër të tjera ai thekson: “Gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore hebrenjtë e ndodhur në hapësirën shqiptare apo të ardhur nga jashtë kufijve të Shqipërisë së asaj kohe, u strehuan në zona të ndryshme të vendit, ndërkohë që vendet më të sigurta, kuptohet, ishin ato larg qyteteve dhe komandave të forcave pushtuese.
Mënyrat e strehimit dhe pretekstet ishin nga më të ndryshmet. Gjithsesi, një histori e shkurtër e pathënë më parë, më shumë për modesti, është e lidhur me një traditë të lashtë shqiptare, sipas së cilës e mira nuk duhet përmendur, dhe që në fakt është karakteristikë e veçantë e mikpritjes dhe respektit për mikun. Fjala është për strehimin dhe shpëtimin e jetës së dy hebrenjve, në familjen e z. Shaqir Shahini, në fshatin Shahinaj të Shijakut. Natyrisht që strehimi i hebrenjve, të cilët qëndruan në atë fshat, në atë familje, ishte meritë e z. Shaqir, njeri me autoritet, mjaft punëtor dhe që kishte mundësinë për t‘u dhënë ushqim e strehim. Fakt tjetër ishte rrethi i gjerë i miqve, si në qytetin e Shijakut, ashtu edhe në fshatrat e tjerë pranë, ku duhet thënë se ai gëzonte një reputacion të madh.
Në atë kohë ai po ndërtonte dhe një shtëpi të re dhe nën pretekstin e punësimit, kishte përfshirë dhe dy hebrenjtë si ustallarë. Interesant është fakti se në shtëpinë e ndërtuar, në njërën prej faqeve të murit, në shenjë respekti miqtë hebrenj lanë edhe simbolikën e tyre si kujtim, “Yllin e Davidit”, të gdhendur në një vend të veçantë, pranë hyrjes. Sigurisht që bashkëfshatarët e dinin se kush ishin e nga vinin dy hebrenjtë, por fakt është se askush nuk i informoi pushtuesit. Por, a pati ndonjë pasojë nga kjo mbështetje e bërë, z. Shaqir Shahini? Kjo pyetje edhe për raste të tjera është shtruar dhe vijon të analizohet nga mjaft hulumtues të rinj, historianë e studiues të huaj.
Krahas pranimit të faktit të strehimit, të sakrificës dhe rrezikut, etj., që familjet shqiptare përballuan, nga ana tjetër ata pyesin dhe analizojnë se cila ishte “fatura”, apo pasojat që paguan strehuesit nga pushteti i kohës apo pushtuesit? Fakti mjaft domethënës në këtë rast është se, në momentin kur forcat pushtuese naziste u dyndën në fshatin Shahinaj, përveç shtëpive të tjera të zonës kodrinore, dogjën edhe shtëpinë e z. Shaqir Shahini, duke grabitur bagëtinë, gjithë drithin dhe produktet blegtorale, që kishte në pronën e tij. Duke marrë shkas nga ky informacion i bërë publik, rezulton se prania e hebrejve në atë zonë nuk ishte e rastësishme apo e vetmuar. Në qytetin e Shijakut (që në atë periudhë kishte vetëm rreth një mijë banorë) llogaritet të kenë qëndruar 12 familje hebreje, që janë në proces të dokumentimit.
Përse shumë hebrenj u gjendën në Shqipërinë qendrore? Me të drejtë lind kjo pyetje nga kushdo. Pikësëpari duhet thënë se i gjithë fluksi i hebrenjve të ardhur gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri, nga vendet e ndryshme të Europës, si nga ishJugosllavia apo Greqia, ishte pasojë e masakrave të kryera kundër tyre në ato vende (si ato të Selanikut, etj.). Të ardhurit nga vende më të largëta si nga Austria, Polonia, Bullgaria, etj., u drejtuan dhe përfunduan në Tiranë dhe më pas në Durrës, ku, sipas mendimit të tyre, ekzistonte mundësia teorike, por dhe praktike për t’u larguar drejt brigjeve Italiane, sidomos pas kapitullimit të fashizmit italian (gjatë viteve 1943-1944). Kësisoj, hebrenjtë “kuturisnin” fshehurazi që të gjenin një dritare shpëtimi, prandaj në këtë hapësirë rastisim shumë histori, që lidhen me zhvendosjen e hebrenjve gradualisht nga pikat kufitare më të largëta të Shqipërisë drejt pjesës qendrore të vendit.
Por, kjo kishte dhe një të keqe të madhe dhe një rrezik të lartë për familjet që strehonin hebrenjtë, pasi prania e pushtuesve ishte më e madhe si në Tiranë, ashtu dhe në Durrës. Në këtë kontekst mund të përmendim historinë e prof. Scarlett Epstein, e cila, pasi erdhi nga Vjena, kaloi në Jugosllavi dhe, kur i kërkuan të largohej nga ky vend, e vetmja dritare shpëtimi i ngeli Shqipëria dhe më pas, nëpërmjet Durrësit ajo përfundoi në Angli. Kështu pak a shumë të gjitha historitë, të treguara dhe publikuara deri më sot, dëshmojnë për një fluks të lëvizjes së hebrenjve drejt Shqipërisë së Mesme.
Fillimisht lëviznin nga jashtë brenda vendit, nga zonat kufitare e më pas nga Korça, Gjirokastra, Shkodra, etj., drejt territoreve më në brendësi si Vlorë, Berat, Elbasan, etj., dhe përfundimisht në Tiranë apo Durrës. Këtu, me një popullatë relativisht më të madhe në numër, ishte më e lehtë për t’u fshehur e mbijetuar se sa në qytetet e vegjël dhe pa ndonjë dritare me mundësi arratisjeje. Por kjo shoqërohej edhe me një shkallë rreziku, guximi dhe përgjegjësie më të madhe për familjet strehuese si në Tiranë, në Durrës, Shijak, apo në fshatrat pranë tyre. Një arsye tjetër ishte se në kryeqytet, me ndihmën e humanistëve tiranas, kishin më tepër mundësi për t’u pajisur më shpejt me dokumente identiteti shqiptare”.
Si historian dhe drejtues prej shumë vitesh i muzeut të Shijakut, jam i mendimit se e vërteta e së kaluarës së hebrenjve në Shijak duhet evidentuar dhe publikuar. Gjithsesi erdhi momenti kohor kur, pas një kontakti të mundësuar nga ambasadori i Izraelit në Tiranë, z. Noah Gal Gendle, takova Prof. Dr. Petrit Zorbën, kryetar i “Shoqatës së Miqësisë Shqipëri Izrael”, i cili, jo vetëm që u bë nxitësi kryesor për ta thelluar punën hulumtuese në fushën e historikut të hebrenjve, por në bisedë me të mësova dhe ngjarjen e treguar prej tij, lidhur me kontributin e z. Shaqir Shahini, i cili ishte gjyshi i vet nga nëna. Kalimthi ngulmoj të përmend edhe disa momente të tjerë domethënëse, të shkëlqimit të humanizmit shijakas, që i bëjnë nder këtij komuniteti të mrekullueshëm.
Pas Kongresit të Berlinit të vitit 1879, kur Fuqitë e Mëdha “luanin hapur me fatet e popujve”, disa qindra familje boshnjake, për t’i shpëtuar sundimit austro-hungarez, erdhën dhe u ngulën në periferi të Shijakut, duk e krijuar dy vendbanime të përmendura: Koxhas dhe Borake. Që nga ajo kohë kanë kaluar mbi 140 vjet dhe mikpritja e humanizmi i banorëve shijakas për integrimin e këtij komuniteti fisnik, në të gjitha fushat e jetës, është emblematik. Ishin ditët e para të çlirimit nga pushtuesit e huaj, kur dhjetëra familje martire çame, të persekutuara nga shovinizmi grek, gjetën në Shijak strehim dhe mikpritje të patreguar në ato ditë të vështira për të gjithë vendin. Të dyja komunitetet, si ai boshnjak dhe ai çam, që me kontributin e tyre e kanë lartësuar dinjitetin vendas, u janë mirënjohës për jetë qytetarëve shijakas.
Gjithashtu, do të përmend edhe rastin kuptimplotë të familjes sime, Sudar: në tetor të vitit 1940 fashistët italianë internuan familjen time malazeze në Shijak. Burra shpirtmëdhenj të këtij qyteti si Qazim Domi, Sulë Zalla, Dhimitër Dika, Ibrahim Kërtalli, Cen Kruja, Ali Dashi e Kost Toçi morën në mbrojtje familjen time, duke i siguruar mbrojtje dhe jetesë normale gjatë gjithë periudhës së luftës (1940 -1945). Im at, Petar Sudar, ia shpërbleu këtij populli trim dhe fisnik, duke luftuar në radhët e Brigadës 4-t partizane, ndërsa unë, me kontributin tim 60-vjeçar si historian dhe përkthyes. Dekada kanë kaluar, por fisnikëria e bamirësve shqiptarë, ku bën pjesë edhe ai i familjeve të sipërpërmendura shijakase, do të përmendet brez pas brezi.
Kjo është arsyeja që populli i shquar hebre i Izraelit ushqen konsideratën më të lartë për humanizmin e popullit shqiptar. Në vijim të këtij kontributi modest nga ana ime, natyrisht një detyrë e veçantë dhe e vështirë pasi tashmë kanë kaluar shumë vite, u takon studiuesve, historianëve dhe institucioneve përkatëse, që të hulumtojnë më tej në arkiva apo në burime të tjera informacioni me qëllim plotësimin e të dhënave dhe ngjarjeve historike, që lidhen me këtë periudhë të Luftës së Dytë Botërore.
Saktësimi më tej i mbiemrave të familjeve hebreje apo datave të caktuara të lëvizjeve të tyre, pa dyshim do të kërkonte një impenjim serioz nga familjet hebreje të shpëtuara, trashëgimtarët e të cilëve tanimë jetojnë në Izrael apo vende te tjera. Angazhimi fisnik i tyre do ta bënte më të plotë kontributin e popullit shqiptar, sepse do të kishim një vlerësim më korrekt të historisë dhe ngjarjeve të periudhës së luftës. *Fakt i pamohueshëm unikal, që gjithashtu i bën nder të veçantë popullit shqiptar, është edhe harmonia dhe respekti që ka ekzistuar dhe vazhdon të ekzistojë prej shekujsh midis të gjitha feve në Shqipëri.
Hoxhë Xhemal Driza, i fshatit të përmendur Shtrazë të Shijakut, do të kujtohet brez pas brezi për atdhetarizmin e tij të flaktë dhe për humanizmin e rrallë. Shtëpinë e tij ai e ktheu në një nga bazat më të sigurta të batalionit partizan të zonës, më pas në spital partizan dhe vendstrehim për hebrenjtë. Nazistët i arrestuan dhe i torturuan mizorisht atë dhe pjesëtarët e familjes së tij, megjithatë nuk arritën t’i mposhtnin, por pasojat në shëndet i vuajtën tërë jetën.
Një familje hebraike që iku nga Serbia për të kërkuar strehë dhe shpëtim në Shqipëri
Shqiptarët janë të tretët në botë, përsa i përket urdhrave për t’u larguar nga një vend i BE-së në tremujorin e dytë të vitit 2022, pas algjerianëve dhe marokenëve.
Raporti i fundit i Eurostat i publikuar sot tregon se Franca raportoi numrin më të madh të shtetasve jo-BE të urdhëruar të largoheshin nga territori i saj në tremujorin e dytë të 2022, ku vendin e tretë e zënë shqiptarët.
“Për sa i përket shtetësisë së njerëzve të urdhëruar të largohen nga territori i një shteti anëtar të BE-së, algjerianët (8 170) përfaqësonin pjesën më të madhe të totalit (8,5%), të ndjekur nga marokenët (7 235), shqiptarët (6 640) dhe pakistanezët (6). 260). Tunizianët (5 630) vijnë pas në listë, të ndjekur nga Bangladeshi (3 990), Gjeorgjianët (3 690), turqit (3 425), indianët (3 135) dhe irakenët (2 940)”, thuhet në raport.
Sipas Eurostat vetëm në tremujorin e dytët të 2022 janë kthyer 2 650 shqiptarë, duke kryesuar listën e shtetasave jashtë BE-së që u kthyen në një vend tjetër.
“Shqiptarët (2 650) kryesuan listën e shtetasve jashtë BE-së që u kthyen në një vend tjetër në tremujorin e dytë të 2022, të ndjekur nga gjeorgjianët (2 030), rusët (1 165), turqit (1 055), ukrainasit (840), Serbët (800), marokenët (790), algjerianët (745), moldavët (700) dhe irakianë (660)”, vijon më tej Eurostat./A2news/ /KultPlus.com
“Le Temps” ka botuar, të dielën e 2 shkurtit 1919, në ballinë, një shkrim në lidhje me deklaratat e Turhan Pashës për Corriere d’Italia me qëllim mbrojtjen e interesave shqiptare asokohe në Konferencën e Paqes në Paris ndaj orekseve greke, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar.
Pretendimet shqiptare
Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Kreu i qeverisë së përkohshme shqiptare, Turhan Pasha, në lidhje me kërkesat e paraqitura nga Shqipëria në Konferencën e Paqes, i bëri këto deklarata para një bashkëpunëtori të Corriere d’Italia :
“Greqia, duke i bazuar të drejtat e saj mbi dendësinë e popullsisë greke në Epirin e Epërm, përjetëson gabimin që bën të konsiderohen si grekë – për shkak se katolikë të ritit grek – 150.000 shqiptarë, të cilët popullojnë luginën e Gjirokastrës dhe fushën e Delvinës.
Nga ana tjetër, nuk është çudi që kultura greke ka mbizotëruar në Shqipërinë e Jugut, pasi qeveria turke i lejoi grekët të hapnin shkolla atje, ndërsa i ndaloi shkollatkombëtare (dmth shqiptare). Prandaj, komisioni shqiptar, nëpërmjet argumenteve të pakundërshtueshme, do të mbështesë mbrojtjen e të drejtavetë kombit në Konferencën e Parisit.”
Televizioni grek “Alpha” i ka kushtuar një emision mbi një orë komunitetit shqiptar në ishullin e famshëm Mykonos. Aty flasin emigrantë të ndryshëm shqiptarë që kanë mbërritur në ishull prej viteve të para ’90 dhe sot përbëjnë një komunitet me mbi 3 mijë persona.
Ata janë integruar në Mykono, kanë krijuar familje dhe janë bërë shtetas grekë. Kryesisht punësimi i tyre është në sektorin e ndërtimit dhe shërbimeve ndërsa shumë prej tyre kanë blerë prona e hapur biznese në industrinë e turizmit.
Shihni në videon më poshtë emisionin e plotë. / Diaspora shqiptare / KultPlus.com
Gerard de Nerval është padyshim njëri nga poetët më të mëdhenj francez, i cili ka lindur më 22 maj të vitit 1808 dhe ka vdekur më 26 janar të 1855’ës, shkruan KultPlus.
Nerval ishte poet, novelist, dhe përkthyes i shquar, i cili konsiderohet si figura kyce e romantizmit francez.
Puna e tij lidhet kryesisht me poezinë dhe novelën, ndërsa theksi bie te lidhjet e tij me shqipëtarët, gjegjësisht pashain shqiptar të Akrës.
Nervali solli në gjuhën frënge, shkrimtarët më të mëdhenj gjerman të kohës, derisa u shqua edhe për punën e tij në gazetari.
Nga krijimtaria e tij u ndikua më vonë edhe Marsel Prusti, si dhe shumë artistë tjerë të mëvonshëm.
Më poshtë, po sjellim thënien e tij të famshme për shqiptarët:
“Shqiptarët ngado që ishin kanë qenë luftëtar të mëdhenj që nuk i janë frikësuar vdekjes” / KultPlus.com
Napoleon Bonaparti, në letrën e 16 Gushtit 1797 dërguar pashait të Shkodrës (Ibrahim Pashë Bushatit, djalit të Mehmet Bushatit) shpreh admirimin dhe mbështetjen e tij për shqiptarët.
Shkrimi gjendet në faqen n° 499 të dokumentit me titull « Œuvres de Napoléon Bonaparte – 1822 ».
Ja letra në vijim :
Shtabi i përgjithshëm, Milano – 16 Gusht 1797
Pashait të Shkodrës
Kam lexuar me kënaqësinë më të madhe lavdrimet në letrën e shkruar nga Zotëria juaj.
Republika franceze është një mike e vërtetë e Portës së Lartë ; Ajo (Republika) ka një konsideratë të veçantë, sidomos, për kombin trim shqiptar, i cili ndodhet nën urdhrat tuaja.
Kam dëgjuar me dhimbje fatkeqësinë që i ka ndodhur vëllait tuaj (E ka fjalën për Kara Mahmud Pashë Bushatin): ky luftëtar i patrembur meritonte një fat më të denjë për trimërinë e tij ; por ai u shua nga një vdekje e guximshme.
I dërgoj Zotërisë suaj urdhrin e dhënë nga unë, që i lejon ushtrisë (flotës) osmane të udhëtojë (lundrojë) pa shqetësim në Adriatik. Turqit do të trajtohen si kombet e tjera, madje do të përfitojnë disa lehtësime…
Në të gjitha rastet, unë do të mbroj shqiptarët dhe do të jem i lumtur t’i shpreh Zotërisë suaj respektin e konsideratën e lartë që kam për të. Në shenjë miqësie, i lutem Zotërisë suaj të merrni katër arkat me pushkë që ju kam dërguar. Bonaparti. /KultPlus.com
Në Bronks, New York u përurua qendra kulturore dhe e mirëqenies për komunitetin shqiptaro-amerikan.
Qendra “Illyria” shtrihet në një hapësirë prej mbi 10 mijë metrash katrorë, ku do të ofrohen klasë për mësimin e gjuhës shqipe dhe shumë mjedise për zhvillimin e aktiviteteve të ndryshme kulturore e sportive.
Investimi kap vlerën e mbi 8.7 milionë dollarëve.
Tani e tutje, komuniteti shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të ketë hapësirë të veçantë për mësimin e gjuhës shqipe dhe zhvillimin e aktiviteteve të ndryshme kulturore me qëllim të ruajtjes së traditave dhe vlerave kombëtare.
Në ceremoninë e hapjes së qendrës shumë-funksionale Illyria, i pranishëm ishte edhe udhëheqësi i shumicës së Senatit, demokrati Chuck Schumer.
Në një koment për Zërin e Amerikës ai foli për rolin e komunitetit shqiptar në ShBA, ndërsa u zotua se do të angazhohet në çështje si dialogu mes Kosovës dhe Serbisë.
“Ne në Nju Jork e duam komunitetin shqiptar. Njerëzit vijnë këtu për zhvillim ekonomik, për liri fetare. Ata punojnë shumë dhe krijojnë jetë të suksesshme për veten dhe fëmijët e tyre. Në atë mënyrë ata ndërtojnë Nju Jorkun dhe Amerikën. Prandaj sa më shumë emigrantë shqiptarë që të kemi, aq më mirë do të jemi. Po ashtu unë luftoj në Senat që të mbrojmë Kosovën që të sigurohemi se negociatat janë të drejta. Pra ne do të ushtrojmë presion mbi administratën shtetërore që të arrihet një marrëveshje e drejtë për popullin e Kosovës”, tha Schumer për Zërin e Amerikës.
Më shumë se 8.7 milionë dollarë janë investuar nga shteti i New York-ut dhe Këshilli i Bashkisë së qytetit të New York-ut për krijimin e qendrës Illyria, që përveç shkollës shqipe do të ketë edhe një sallë teknologjie, amfitatër, sallë për konferenca dhe simpoziume, sallë sportive dhe kopsht.
Në total është një hapësirë prej mbi 1 mijë metrash katrorë që do të jetë në shërbim të komunitetit shqiptar. Nismëtari i këtij projekti, anëtari i Këshillit Bashkiak të New York-ut dhe veprimtari Mark Gjonaj u shpreh i lumtur për, siç tha ai, realizimin e një ëndrre të kahershme
“Kjo është një ditë që është pritur me dekada. Një ditë që shqiptarët sot mund ta gëzojnë së bashku. Kjo është një bërthamë që është mbjellë dekada më parë, ndërsa sot është rritur pema dhe kanë dalë frutat e para që kjo gjeneratë po e gëzon. Është një gjë që e kemi për detyrë, jo vetëm për gjeneratat e ardhme, por ua kemi borxh të parëve tanë që kanë vuajtur e hoqën keq për secilën pëllëmbë toke që e kemi në vendlindjen tonë, sepse çdo pëllëmbë atje është e lagur me djersë, me vaj e me gjak. E kemi borxh ndaj tyre dhe detyrim për të ardhmen”, tha Gjonaj.
Në ceremoni ishte e pranishme edhe ministrja e Jashtme e Kosovës, Donika Gërvalla. Ajo tha se është koha që Kosova dhe Shqipëria të shtojnë mundësitë e përfshirjes së diasporës shqiptare në vendimmarrje.
“Sepse kemi kaq shumë ekspertë të shpërndarë në gjithë botën, kemi kaq shumë njerëz me kompetencë të jashtëzakonshme profesionale, saqë po të krijojmë një platformë, po të krijojmë një formë për përfshirjen e tyre në të gjitha vendimet dhe hapat që merren në Kosovë dhe në Shqipëri, atëherë dy vendet tona do të kishin një potencial për të ecur përpara, për të ndërtuar ekonomi të shëndosha, për një reformim të sistemit arsimor, për një kulturë në një nivel krejt tjetër, i cili sot mua më duket komplet i paimagjinueshëm”, tha Gërvalla.
Pjesëtarët e komunitetit shqiptaro-amerikan u shprehën të lumtur për krijimin e kësaj qendre.
“Ka shumë vlerë për komunitetin dhe gjeneratat e reja. Unë jam rritur duke qenë pjesë e grupeve të vallëzimit, kam folur shqip, kam punuar me komunitetin shqiptar dhe është diçka shumë e rëndësishme ta ketë ky vend”, tha shqiptaro-amerikania Eleni Mazija.
“Ne kur kemi qenë shumë të vogla, vëllai na ka angazhuar në vallëzim shqiptar. Herën e parë nuk kemi dashur të shkojmë. Por kur filluam u kënaqëm dhe tash me të thënë të drejtën nuk mund të jetoj pa të. Besoj se është gjë shumë e rëndësishëm për fëmijët më të vegjël, të mësojnë atë që kemi mësuar ne”, tha motra e Elenisë, shqiptaro-amerikania Murlena Mazija.
“Ne kur kemi emigruar në Amerikë, komuniteti shqiptar ka qenë i vogël. Organizimet dhe angazhime të tilla, sikur shkolla shqipe që shkon vajza ime ishin të pakta. Kjo mundësi për komunitetin tonë sjell frymëzim për kulturën tonë dhe mbështetjen që organizime si kjo mund të sjellim për komunitetin shqiptar”, tha shqiptaro-amerikania Kaltrina Osmani.
“Ka munguar infrastruktura, kanë munguar mjediset. Besoj se kjo nismë do ta bëje më të lehtë që çdo shqiptarë të jetë më afër me gjuhën, më afër me kulturën e pse jo edhe me njëri tjetrin”, tha shqiptaro-amerikani Sebastian Tinaj.
“Unë shpresoj që gjeneratat e reja do të vazhdojnë atë çfarë kemi bërë ne dhe do t’i ruajnë këto tradita, të cilat kanë vlerë tepër të madhe edhe për gjeneratat që janë këtu, sepse një ditë ka mundësi që të shkojnë dhe të punojnë edhe në vendlindje, atje ku kanë lindur baballarët, gjyshërit dhe stërgjyshërit e tyre”, tha shqiptaro-amerikani Kolë Cacaj. /atsh/ KultPlus.com
“Shqiptarët do t’i fitojnë të gjitha betejat, pasi të mbarojnë betejën e fundit mes tyre”.
Kjo është thënia simbol e Mit’hat Frashërit, alias Lumo Skëndo, e thënë në vitet ’30 kur shkëlqeu një plejadë dhe traditë letrare, por dhe elitare në Shqipëri.
Mit’hat Frashëri u lind më 25 mars 1880 në Janinë; vdiq më 3 tetor 1949 në Nju-Jork, SHBA.
Ishte i biri i Abdyl Frashërit dhe nipi i Sami Frashërit dhe Naim Frashërit.
Ai e njohu shumë pak babain e tij dhe u rrit nën kujdesin e Samiut dhe Naimit.
Ai është konsideruar si njëri nga intelektualët më të shquar të brezit të vet. Gjatë pesë dekadave të sundimit komunist, ai mbeti i hetuar dhe u quajt “reaksionar”, “tradhtar” etj.
E vetmja tradhti që kishte bërë ishte ajo ndaj ideologjisë komuniste dhe ideologëve të saj…
Pa u zgjatur shumë te veprimtaria letrare dhe patriotike e Mit’hat Frashërit, e cila studiohet që në shkollë dhe interneti “gëlon” me to, më poshtë gjeni disa nga thëniet e tij më të spikaura për shqiptarët, që duket se do të mbeten gjithnjë aktuale; sado shekuj kalojnë.
Ja çfarë thotë Mit’hat Frashëri për shqiptarët:
1- Shqiptari prej natyre është kotësidashës, plot vanitet dhe egoizëm. Nuk i pëlqen kurrë të shohë dhe të njohë fajin dhe të metën e tij: i pëlqen kurdoherë të ngarkojë një tjetër.
2- Shqiptarët, megjithëse në pjesën më të madhe myslimanë, nuk e kanë konsideruar veten kurrë turq. Në të kundërtën, ata kishin një nocion të qartë për individualitetin e tyre dhe një hendek i thellë i pengonte ata të ngatërroheshin me racën e pushtuesve.
3- Kur merr një detyrë, ki disiplinë e durim. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit
4- Shqiptarin e ka prishur mosbindja dhe jo bindja. Nis ti më parë të japësh shembullin e bindjes jo të verbër.
5- Hiqe veten si pak të mençur dhe pak të ditur. Mendjemadhësia na ka çmendur gjer më sot.
6- Duhet të kemi kurajo të themi të vërtetën, të bardhës t’i themi të bardhë dhe të zezës – të zezë.
7- Mos e qorto dhe mos e shaj shqiptarin për fajin që ka bërë, se ajo është mënyra më e fortë që ta bësh të këmbëngulë në atë faj. Merre me të mirë dhe shiko ta bindësh, pa pasur as pamjen e të dhënit këshillë.
8- Shqiptari, duke mos qenë i mësuar me jetë politike, dua të them, duke mos pasur gjer më sot shtet, qeveri dhe independencë, s’ka kuptuar dot akoma barrën, detyrat dhe përgjegjësitë që rrjedhin nga një jetë indipendente.
9- Patrikularizma, lokalizma dhe ekskluzivizma tek shqiptari rrëfehen me atë mani që ka secilido të marrë emrin e fshatit ose të qytetit si emër familjeje. Kur piqen dy shqiptarë, pas gëzimit të parë, pyetja esenciale është: nga të kemi zotëri?
10 – Shumë herë ideali për shqiptarin është të qenët i zoti, me çdo mënyrë që të jetë. Pa dyshim, duke pasur horizontin të ngushtë, nuk mund të kërkojë veç sukseset e lehta.
11- Vetëm një proverb të mirë di: ”Trimi i mirë me shokë shumë”. Por kur mendoj fjalën e Ali Pashës: dy shqiptarë janë shumë! Atëherë kam dëshirë ta kthej proverbin: ”Trimi i mirë me shokë…pak!”
12 – Shpëtimi i Shqipërisë do të vijë me anë të vetes tonë.
13 – Mos u hidhëro po të shkoj tjetri para, edhe pse nuk ndenje dot në krye. Zilia na ka lënë të panderuar.
14 – Shpesh herë zemërimi ynë vjen jo se kemi të drejtë, po se kemi faj dhe na vjen ligsht që na e shohin të tjerët.
15 – Dhembja më e madhe është pikëllimi i brendshëm, jo ai qe rrëfehet./ KultPlus.com
11 shtator 2001 mbarë bota do të tronditej nga sulmet e befasishme ndaj dy prej qendrave tregtare me te mëdha në SHBA, Twin Towers. Mijëra të plagosur, qindra të vdekur, e mes tyre edhe tre shqiptarët, Rrok Camaj, Mon Gjonbalaj dhe Simon Dedvukaj.
Më 11 shtator, Rrok Camaj si çdo ditë tjetër pune ishte në “South Tower” (Kullën Jugore), në momentin kur avioni goditi ndërtesën poshtë tij. Ai sapo ishte kthyer nga pushimet në vendlindje në Mal të Zi, ku kishte shkuar së bashku me vëllezërit. Camaj ishte kthyer në Amerikë një ditë më parë më 10 shtator pa e ditur se çfarë e priste.
Ai telefonoi zonjën Camaj në orën 9:14 të mëngjesit, duke i kërkuar që të mos panikosej. Por ai vdiq kur kulla u shemb në orën 9:59 të mëngjesit Diçka që Camaj kishte thënë në një libër për fëmijë për punën e tij, shërbeu si fjalët e tij të fundit: “Jemi vetëm unë dhe qielli. Unë nuk shqetësoj askënd dhe askush nuk më shqetëson”.
Kur vdiq më 11 shtator 2001, Roko Camaj u cilësua si shenjti mbrojtës i pastruesve të dritareve.
Në një imazh nga arkivi i New York Times, shihet Roko Camaj një fshirëse në dorën e tij të djathtë, një sfungjer në të majtën. Era po i ngatërrohet flokët. Maja jugore e Manhatanit shtrihet poshtë tij.
Mon Gjonbalaj, ishte edhe ai një punëtor mirëmbajtjeje i ‘ABM Janitorial Industries’, vishte një uniformë çdo ditë teksa shkonte gjithmonë në punë në “South Tower” në Qendrën Botërore të Tregtisë.
Ai ishte një anëtar i devotshëm dhe krenar për 30 vjet i Bashkimit Nd ërkombëtar të Punonjësve të Shërbimit (SEIU).
Mon shpesh shfaqej një orë më herët në punë për të konsumuar një filxhan kafe me kolegët e tij, të cilët edhe i kishin vunë nofkën ‘Jambalaya’ për shkak të mbiemrit të tij të ndërlikuar shqiptar.
Afër moshës së pensionit në vitin 2001, Mon nuk ishte ende gati të linte punën.
“Ai do të mbushte 66 vjeç më 31 tetor 2001, por donte të vazhdonte punën,” – tha Sal, një prej tre fëmijëve e tij. “Ai ishte aq i lidhur me atë ndërtesë. Nuk donte ta lëshonte. Për të ajo ishte shtëpia e dytë.”
Kur avioni goditi Kullën e Jugut në mëngjesin e 11 shtatorit, Mon ishte në punë në katin e 86-të.
Babai i katër fëmijëve arriti të telefononte familjen e tij, duke shpjeguar se ishte bllokuar dhe i tha djalit që të ishte i fortë dhe të mbante familjen të bashkuar.
Në vitet pas sulmeve, fëmijët e Mon kërkuan mënyra të ndryshme për të mbajtur gjallë kujtimin e babait të tyre dhe për të nderuar lidhjen e tij të fortë me Qendrën Botërore të Tregtisë.
Në vitin 2016, Muzeu mori një mesazh në Facebook nga Sal, djali i Mon, i cili ofroi t’i dhuronte koleksionit të muzeut, këmishën e uniformës ABM që babai i tij kishte veshur teksa punonte në 10 Shtator 2001. Muzeu e bleu bluzën dhe së fundmi e ekspozoi atë në ‘In Memoriam’.
Vizitorët e shumtë teksa shohin këmishën e Mon mësojnë më shumë për jetën e tij dhe jetët e 2,982 viktimave të tjerë të vrarë në sulmet e 11 shtatorit.
Simon Dedvukaj, 26 vjeç ishte më i riu nga të tre shqiptarët që humbën jetën në Manhatan. Ai punonte në Qendrën Botërore të Tregtisë si përgjegjës i punonjësve të mirëmbajtjes së Kullave Binjake. Sot në New York ekziston fondacioni “Simon M. Dedvukaj”, qëllimi i të cilit është arsimimi dhe edukimi i brezave të rinj për të bërë zgjedhjen e duhur në jetë, për t’i shërbyer jo vetëm vetes, por edhe familjeve dhe komunitetit ku ata jetojnë.
I lindur në Bronx, Simon Dedvukaj ishte krenar për trashëgiminë e tij shqiptare që në moshë të re. Atij i pëlqente të dëgjonte histori familjare nga Shqipëria, aty do të takonte edhe gruan e tij, Elizabeta. Ata u vendosën në rrethinat “Lake Mohegan”, në Nju Jork, dhe do të festonin përvjetorin e tyre të parë në Tetor 2001, një muaj para së ai dhe afro tre mijë njerëz të pafajshëm, u ndanë nga kjo jetë njëzet vjet më parë, 11 Shtator 2001.
Simon Marash Dedvukaj ishte një drejtues i mirëmbajtjes në kompaninë “ABM Industries”, ai ishte në punë lart në Kullën e Veriut më 11 Shtator. / KultPlus.com
Sipas raportit të fundit të INSTAT dhe të dhënave nga organizata të ndryshme joqeveritare ka një përkeqësim të fenomenit të emigracionit në dekadën e tretë që nga rënia e regjimit komunist.
Sipas buletinit vjetor tw INSTAT që mat emigracionin dhe Diasporën, nga viti 2011 deri më 2020, janë larguar nga vendi rreth 600 mijë persona.
INSTAT përdor metoda të tërthorta për kryerjen e një vlerësimi mbi numrin e emigrantëve, i cili bazohet në të dhënat e dy censeve të njëpasnjëshëm, edhe pse ka vështirësi ose kufizime.
Censi i popullsisë dhe banesave në Shqipëri jep një vlerësim të stokut të migracionit brenda periudhës midis censeve, i cili zakonisht kryhet çdo 10 vjet dhe përmban vetëm një numër të vogël pyetjesh, të cilat nuk mund të numërojë të gjitha ngjarjet e migrimit si: familje të tëra që lëvizin, migrimin sezonal të përkohshëm dhe qarkullues.
Metoda e tërthortë që INSTAT përdori ishte krahasimi i dy popullsive, asaj të popullsisë banuese dhe regjistrit civil nxori se numri i emigrantëve që jetojnë jashtë vendit arriti në 1,6 milionë persona në vitin 2020 në krahasim me 1.08 milionë që ishin nga rezultatet e censit të vitit 2011, ose rreth 600 mijë persona më shumë.
Sipas të dhënave të INSTAT nga viti 2001 në 2011 ishin larguar në emigrim 481 mijë persona, por përgjatë dekadës së tretë 2011-2020 numri i emigrantëve u rrit me 25%.
Tendenca në rritje në rritje e emigracionit u nxit nga kriza ekonomike e vitit 2008 dhe heqja e vizave me Bashkimin Europian në dhjetor të vitit 2010. Përgjatë dekadës së fundit emigracioni u zgjerua nga individë të veçuar në ikjen e të gjithë familjes. Shumë familje kërkuan azil ekonomik pas vitit 2015, fenomen i cili vazhdon të ndodhë.
Kjo shifër është gati dy herë më e lartë sesa ajo e një ankete të fundit të INSTAT parë, që gjeti se gjatë vitive 2011-2019 janë larguar nga vendi mbi 360 mijë persona, ose 13% e popullsisë banuese në vitin 2011.
Një studim i fundit i profesorëve Ilir Gëdeshi dhe Rusell King tregon se emigrimi ka prekur të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare, që nga elitat e deri te grupet më të varfra e më të margjinalizuara dhe ka tërhequr njerëz nga të gjitha rajonet e vendit
Sipas tyre, pas tri dekadash migrimi vijon të ndodhë ende, ndonëse natyra e tij ka ndryshuar – më pak një migrim për shkak të varfërisë, dëshpërimit dhe protestës, siç ishte ai gjatë viteve ‘90-të, dhe më shumë, në ditët e sotme, një veçori strukturore e shoqërisë dhe demografisë shqiptare, në veçanti tek të rinjtë, segmentet më të arsimuara të popullsisë.
Vendet të cilat kanë si qëllim përfshirjen e Diasporës së tyre në zhvillimin e vendit, nuk ju mjafton vetëm numri i tyre, por shumë i rëndësishëm është profili i tyre, si demografik ashtu dhe social e ekonomik. INSTAT rekomandon që nevojitet të kenë informacion mbi përqendrimin e tyre, statusin arsimor dhe atë në punësim. Këto karakteristika do të ndihmojnë më së shumti qeverinë për të kuptuar më qartë potencialin profesional dhe ekonomik që ka Diaspora. Ndërtimi i regjistrit të emigrantëve, nismë e ndërmarrë tashmë nga Ministria e Brendshme, do të ndihmojë shumë në këtë drejtim. Nga Ministria për Europën dhe Punët e Jashtme, do të bëhen përpjekje për mbledhjen e të dhënave cilësore, nga Përfaqësitë Diplomatike.
Ikin familjet
Një tjetër anketë e INSTAT, në bashkëpunim me donatorët në rreth 20 mijë familje vitin e kaluar (prill-korrik 2019) ka zbuluar një fakt të frikshëm në dekadën e kaluar, pasi fenomeni është zgjeruar në emigrimin e së gjithë familjes. Gjatë 10-vjeçarit të fundit janë larguar nga vendi 6,6% e familjeve, gjithsej 49,500 të tilla, ndërsa në vitet 2001-2011 ishin larguar 4.4% e njësive familjare.
Anketa ka zbuluar se kushtet ekonomike, duke përfshirë varfërinë, papunësinë dhe nënpunësimin, të ardhurat e ulëta nga punësimi, kushtet e vështira të jetesës, mbrojtja e kufizuar sociale dhe borxhet janë faktorët kryesorë për emigrantët shqiptarë.
Përveç këtyre faktorëve bazë, një tjetër shtysë është e ardhmja e fëmijëve. Përveç tyre, ka edhe të tjerë faktorë, si mangësitë dhe cilësia e ulët e shërbimeve të kujdesit shëndetësor, strehimi, konfliktet dhe siguria fizike që shkaktojnë stres të vazhdueshëm psikologjik, përfshi cilësinë e ulët të arsimit. Për disa nëngrupe (p.sh. romët dhe egjiptianët), një faktor shtesë është diskriminimi. Pjesa dërrmuese e personave që emigrojnë janë të rinj, ndërsa 14% e tyre ishin me arsim të lartë. Largimi i burrave ishte 200% më i lartë se ai i grave.
Emigracioni i dekadës së fundit ka përfshirë një pjesë të konsiderueshme të shtresës së mesme edhe nga ana e formimit arsimor. Sipas të dhënave të anketës, nga të larguarit, 54% e tyre kishin një diplomë të arsimit të mesëm, profesional ose të përgjithshëm, ose një diplomë të studimeve të larta. Gati 14% e emigrantëve gjatë periudhës 2011-2019 ishin me arsim të lartë./Monitor
