Ekziston një lidhje mes Salentos dhe Ballkanit, e cila kalon përmes Nardò, kjo lidhje është krijuar nga shtëpia botuese “Besa”, e cila që nga fillimi i saj në 1991 ka qenë e angazhuar për të zbuluar dhe ndërgjegjësuar publikun italian për më të mirën e prodhimit letrar shqip.
“Besa”, një aventurë editoriale dhe kulturore që tërhoqi gjithashtu vëmendjen e programit “East West”, në Tg3. Këto ditë, trupa Rai ishte në Nardò për të intervistuar botuesin e “Besa”, Livio Muci. Një version ndryshe i Shqipërisë vjen përmes kësaj interviste në Rai3.
Si lindi kjo vëmendje për Ballkanin?
Në bazë ka një kuriozitet, një vështrim drejt “bashkatdhetarëve tanë që janë në anën tjetër”, siç shpjegon Muci: “Për një apulian i cili, si unë, lëvizte pothuajse çdo ditë në aksin Bari-Lecce, të mbetesha indiferent ndaj “Radio Zëri i Tiranës”, një zë që dukej se vinte nga përtej, por në të njëjtën kohë edhe perceptohej nga afër. Afër si malet e Shqipërisë që mund të shihen nga Otrantoja dhe të japin përshtypjen se ai det në mes është thjesht një liqen”.
Gjithçka filloi me një udhëtim në qershor 1989 në bordin e anijes motorike Roana, kur Muci shkoi në Shqipëri, në mes të regjimit komunist, së bashku me një grup njerëzish të Otrantos. Një udhëtim që shënoi takimin – konkret, të jetuar – me një popull shumë të ndryshëm në shumë aspekte nga ai italian: “Me atë rast zbuluam një botë tjetër, tjetërsinë absolute”, kujton Muçi, i cili u takua me Ismail Kadare në atë udhëtim. Kadare, një prej intelektualëve dhe autorëve më të mëdhenj shqiptarë, sot prezent me disa botime në katalogun e shtëpisë botuese Neretina.
Shqiptarët “jo vetëm refugjatë”
Nga ajo përvojë lindi “Besa”, e cila në mars 1991 botoi librin e parë: antologjinë e letërsisë shqipe të shekullit të 20-të “Nga toka e shqiponjave”, me nëntitullin emblematik “Jo vetëm refugjatë”. Është periudha e zbarkimit masiv të shqiptarëve në Itali dhe libri, së bashku me operacionin më të përgjithshëm kulturor që ishte në bazë, zgjon vëmendjen në nivelin kombëtar, me një përmbledhje gjithashtu në “La Stampa” të Torinos: “Besa” lindi së pari për të propozuar një qasje kulturore për botën shqiptare, për këta migrantë që mbërritën në brigjet italiane dhe për të cilët dihej pak ose asgjë, përtej stereotipave që ushqyen imagjinatën e italianëve.
Kush ishin dhe kush janë shqiptarët? Me të mbërritur në 1991 ata u pritën me shumë entuziazëm si “vëllezërit” tanë, pothuajse “binjakë”, ndërsa për disa muaj gjykimi do të përmbysej plotësisht dhe figura e shqiptarit u bë sinonim i “kriminelit”. Çfarë kishte ndodhur ndërkohë për të sjellë një përmbysje të tillë?
“Nxitja fillestare me të cilën italianët i pritën shqiptarët – shpjegon Muci – ishte vetëm një impuls ‘i zemrës’, kishte një mungesë të njohurive reale të këtij populli, të kulturës së tij, të mënyrës së tij të jetës. Personalisht u mërzita kur dëgjova shqiptarët të përkufizuar si ‘binjakë’, sepse ishte një stereotip, një etiketë që ne italianët kishim krijuar pa ditur vërtet asgjë për këtë popull. Për të pranuar një kulturë tjetër është e nevojshme ta njohësh atë, të kuptosh larminë e saj. Sidoqoftë, në ato vite, ne i shikonim shqiptarët si homologë të italianëve: kur kuptuam se realiteti ishte ndryshe, se populli shqiptar ishte vite drite larg ‘standardeve’ që ne italianët kishim imagjinuar, kishte refuzim. Ne nuk e kuptuam atë kulturë kaq të ndryshme nga e jona dhe e refuzuam atë”.
Mes dje dhe sot, rrugët dhe projektet e shtëpisë botuese
Nga këto premisa, “Besa” e nisi udhëtimin e saj me një zgjedhje të saktë kulturore: “Botimi i librave që bënë të njohur kulturën e popullit shqiptar (dhe më pas Ballkanin në përgjithësi) ishte për ne një lloj angazhimi moral për të shpenguar neglizhencën, sipërfaqësinë e cila Italia ishte fajtore në marrëdhëniet e saj me këtë popull – shpjegon Muci. – Një popull i cili, përkundër mohimit të lirisë së imponuar nga komunizmi, tashmë kishte një nivel të lartë arsimor dhe një kulturë të thellë pas tij”.
Për Muçin, ky është një angazhim që duhet të kryhet me atë “respekt për fjalën e dhënë” që është kuptimi i fjalës “Besa” (termi tregon një nga parimet kardinale të Kanunit, kodin më të rëndësishëm zakonor shqiptar).
Aventura editoriale dhe kulturore e “Besës” vazhdon edhe sot: nga ai 1991 i largët katalogu i shtëpisë botuese Neretina është zgjeruar, gjithnjë në emër të cilësisë. Përveç përkthimit të autorëve shqiptarë që shkruajnë, një hapësirë e rëndësishme përfaqësohet nga “migrantët”, autorë shqiptarë (por edhe nga Ballkani apo Evropa Lindore) që shkruajnë drejtpërdrejt në italisht. Midis këtyre të fundit, vetëm për të dhënë dy shembuj, Artur Spanjolli, i cili përveç se është shkrimtar është një artist dhe bën portrete në Piazza della Signoria në Firence; dhe Gëzim Hajdari, poeti më i madh bashkëkohor shqiptar i detyruar të jetojë në vështirësi në Itali për vite me radhë, pa hequr dorë kurrë nga dinjiteti i tij letrar. / Diaspora Shqiptare / KultPlus.com
