Ne jetojmë në një kulturë që i trembet pashmangshmërisë entropike të plakjes, e trajton atë si një sëmundje që duhet kuruar me ilaçe dhe regjime, e anestetizon atë me botox dhe heshtje, duke harruar disi se të plakesh është një privilegj i jashtëzakonshëm – i përmbahet shumica dërrmuese e njerëzve që popullojnë historinë e specieve tona të reja.
“Për të moshuarit,” shkroi Ursula K. Le Guin në meditimin e saj sublim mbi plakjen dhe çfarë do të thotë bukuria në të vërtetë, “bukuria nuk vjen falas me hormonet, ashtu siç bën për të rinjtë… Ka të bëjë me atë se kush personi është.” Një mënyrë tjetër për ta thënë këtë, për ta ndjerë, është se të bëhesh një person i denjë për pleqërinë është triumfi i jetës. Henry Miller, në reflektimin e tij pasi i mbushi të tetëdhjetat, e gjeti triumfin për të mbetur në gjendje të “bie në dashuri përsëri dhe përsëri… të falë si dhe të harrojë… të mos bëhesh i thartë, i ndyrë, i hidhur dhe cinik”. Grace Paley udhëzoi në atë që mbetet këshilla më e mirë për artin e të rriturit: “Gjëja kryesore është kjo – kur të ngrihesh në mëngjes, duhet ta marrësh zemrën në dy duar. Ju duhet ta bëni këtë çdo mëngjes.”
Jeta është kryesisht një çështje se si e mbajmë veten – zemrat tona, frikërat tona, faljet tona – përgjatë procesionit të viteve. Vështirë se dikush ka mobiluar një këmishë më elegante dhe më të fortë për mbajtjen se Simone de Beauvoir (9 janar 1908–14 prill 1986) në librin e saj të vitit 1970 “La vieillesse’, botuar në Angli si “Old Age” dhe në Amerikë si i pambuku karakteristik “The Coming”.
Dy vjet përpara se ajo të merrte në konsideratë se si rastësia dhe zgjedhja bashkohen për të na bërë ata që jemi, De Beauvoir vëren se kultura bashkëkohore perëndimore gërryhet në pleqëri si një “gjysmë vdekje”. Me një sy në privilegjin biologjik të plakjes, ajo shkruan:
Mosha e vjetër nuk është një fund i domosdoshëm për jetën e njeriut.
[…]
Një vlerë e veçantë ndonjëherë i është dhënë pleqërisë për arsye sociale ose politike. Për disa individë – gratë në Kinën e lashtë, për shembull – ka qenë një strehë kundër ashpërsisë së jetës në vitet e të rriturve. Të tjerët, nga një këndvështrim i përgjithshëm pesimist për jetën, vendosen rehat në të… Shumica dërrmuese e njerëzimit e shikon ardhjen e pleqërisë me pikëllim dhe rebelim. Ajo i mbush me më shumë neveri sesa vetë vdekja.
Dhe me të vërtetë, është pleqëria dhe jo vdekja ajo që duhet të krahasohet me jetën. Pleqësia është parodi e jetës, ndërsa vdekja e shndërron jetën në një fat: në një farë mënyre e ruan atë duke i dhënë dimensionin absolut.
Vetëm një gjë mund të mbajë që kapitulli i fundit i jetës të mos bëhet një parodi e vetvetes. Të plakesh, paralajmëron ajo, nuk është një projekt – nuk është diçka që dikush mund të përpiqet ta bëjë me zell, për të bërë ACE. Është një fakt – diçka që duhet përmbushur sipas kushteve të veta, diçka për të cilën kalojmë gjithë jetën duke e praktikuar ndërsa mësojmë të kontrollojmë për dorëzim .
Ajo shkruan:
Rritja, pjekja, plakja, vdekja – kalimi i kohës është i paracaktuar, i pashmangshëm.
Ekziston vetëm një zgjidhje nëse pleqëria nuk do të jetë një parodi absurde e jetës sonë të mëparshme, dhe ajo është të vazhdojmë të ndjekim qëllime që i japin ekzistencës sonë një kuptim – përkushtim ndaj individëve, grupeve ose kauzave, sociale, politike, intelektuale. ose punë krijuese… Në pleqëri duhet të dëshirojmë të kemi ende pasione aq të forta sa të na pengojnë të kthehemi në vetvete. Jeta e dikujt ka vlerë për aq kohë sa ai i atribuon vlerë jetës së të tjerëve, me anë të dashurisë, miqësisë, indinjatës, dhembshurisë.
The Marginalian/ Maria Popova Përgatiti: Albert Vataj
Ja ku ndodhem në Paris. Ishte një ditë mjaft poetike, siç ndodh ndonjëherë kur nuk e pret. Gjithçka dukej sikur ishte kundër meje: nga qielli binte diçka që nuk ishte as shi, as dëborë, një ujë i zi dhe i akullt; një grevë e shitësve mbylli të gjitha dyqanet, kafenetë dhe restorantet. Mund të kishte qenë tepër e trishtë, por fatmirësisht nuk qe e tillë. Së pari, gjeta letrën tënde të ëmbël dhe kjo më lumturoi. Fola me ty (në anglisht), gjithë ditën. Pastaj u kënaqa kur pashë sërish qytet. Qytetet më pëlqejnë. Ashtu i errët dhe i trishtë siç ishte, Parisi ishte qytet i vërtetë. Piva pak uiski (jo skoç, por burbo) nëpër bare, ku bisedova me miqtë. Shkova te revista Kohë Moderne, ku gjeta letrat dhe disa gjëra që më bënë të lumtur: përkthimi në anglisht i librit Gjaku i të Tjerëve, pra, do të mund ta lexosh në maj. Kam shumë dëshirë që të bëj një lidhje midis jetës sime si bretkosë në Wabansia dhe jetës në punë. Do të doja që të lexoje librat e mi, sidomos këtë, që është novela e dytë që kam shkruar dhe që jam e bindur se do të të tregojë diçka për mua. Dua që ta njohim njëri-tjetrin gjithnjë e më mirë. Prandaj u lumturova vërtet kur e gjeta, edhe pse përkthimi kishte gabime të tmerrshme. Do të botohet në maj, edhe në Londër, edhe në Nju Jork, prandaj për të do të diskutojmë në Meksikë. Po, meksikën nuk e ndaj nga mendja. Një shoqja ime që u kthye prej andej, më tha se Kuba ishte e mahnitshme. Po sikur pas Nju Orleansit të shkojmë në Kubë e pastaj në Meksikë? Tani, më kujtohet sikur the që Karaibet nuk të tërheqin, se druheshe që ishin vetëm për turistë? Mua do të më interesonte shumë dhe në Meksikë shkojmë një herë tjetër. Por mos u ngut! Mendoje njëherë! Gjëja e rëndësishme është të udhëtojmë dy muaj rresht: se ku, nuk është aq e rëndësishme, apo jo?
Po i kthehem së martës, mbrëmjen kur isha vetëm dhe dola shëtitje në Champs-Elysées për të parë Vilet e Zemërimit. U mërzita kur dëgjova sërish zëra amerikanë dhe kur pashë vetëm rrugën që pata bërë me shoqen time nga Kalifornia në Arizona dhe në Nju Meksiko. Arrita t’i njihja vendet, sidomos urën në Kolorado. Disa plane në film m’u dukën mahnitëse: ato në fermën e keqe, kur policët vrasin ish-predikuesin. Kurrë nuk kisha parë një film kaq “të fortë”, në kuptimin e mirë të fjalës. E djeshmja kaloi me gjëra të vogla, shumë çikërrima dhe duke fjetur gjumë. Ndihem disi e lodhur – mbase në fshat punova shumë. Sot po lexoj libra për gratë. Më intereson, por Parisi po fillon të duket i trishtë, ashtu si është vërtet dhe po kështu po ndihem edhe unë. Derdha ca pika loti, sepse të doja dhe më mori malli shumë. Fola me ty për një kohë të gjatë natën. Të dua.
Nga libri “Dashuri Trasantantike” . Perkthyese Alda Bardhyli/ KultPlus.com
Simone de Beauvoir, është një nga autoret më të famshme dhe më të rendësishme që ka dhënë kontribut në rrafshin intelektual në fushat sociale dhe filozofike, me theks të veçantë në problemin e barazisë gjinore, shkruan KultPlus.com
Këtu kemi një pjesë nga libri i saj “Gruaja e shkatërruar”
“Në ditën kur të jetë e mundur për gruan të dashurojë jo në dobësin por në forcën saj, jo të ik nga vetja por ta gjej veten, jo ta ul veten por ta mbroj veten – në atë ditë, dashuria për të do të bëhet, ashtu sikurse për burrin, një burim jete dhe jo një rrezik për vdekje”.
– Simone de Beauvoir, “The Woman Destroyed” / KultPlus.com
Në vitin 1947, Jean-Paul Sartre ndryshoi planet e tij dhe për rrjedhojë, Simone de Beauvoir e zgjati qëndrimin e saj në Amerikë, ku ajo kishte përfunduar së fundmi një turne leksionesh, turne që ishte mjaftueshëm i gjatë për të nisur një histori dashurie me Nelson Algren, histori që u dokumentua në letrat që ajo i dërgoi atij dhe që u botuan në librin “Një Dashuri Transatlantike.” Libri i komentuar kaq shumë nga kritika botërore, ka ardhur në shqip nën përkthimin e Alda Bardhylit. Më shumë se 600 letra dashurie, rrëfejnë historinë e jashtëzakonshme të një dashurie që përshkrohej nga oqeani.
Marrëdhënia Algren-Beauvoir, e cila vijoi në një formë apo një tjetër për gati dy dekada, filloi disintegrimin e vet të gjatë dhe episodik afro një vit pasi filloi. Ndoshta i keqkuptuar nga mënyra se si ajo i drejtohej atij, psh: “burri im i dashur” apo mënyra se si përshkruante ajo veten “gruaja jote që të do” dhe në një rast, “gruaja jote lakuriq që po ofshan”), Algren i kërkoi Beavoir që të martohej me të. Dhe megjithëse është shumë e ndershme të vëresh se ai nuk ishte aq shumë i gatshëm që të zhvendosej për në Paris, e akoma më pak, të mësonte frëngjisht, dhe po gjithashtu ajo nuk ishte e gatshme të zhvendosej në Çikago, është gjithashtu e qartë se megjithëse ajo teknikisht ishte ajo që refuzoi, në fakt dukej se ajo dëshironte t’i vinin rrotull ndërsa ai po kërkonte martesë.
Në një mënyrë, sjellja e Beauvoir dhe shpjegimi që ajo dha për refuzimin e propozimit të Algren, imiton (dhe përbën po aq pak sens logjik) sa edhe justifikimet e një burri të martuar ndaj dashnores së tij: Shpirt, të dua më shumë se çdo gjë, por angazhimet e mija aktuale e bëjnë të pamundur që ne të jemi bashkë; gjithsesi, ti je gjëja më e rëndësishme në jetën time (me përjashtim të Sartrit). Pasi Beauvoir kaloi një vit duke shkruar gjëra të tilla si: “kur mendoj se do të të shoh, se do të të ndjej, mua më merren mendtë… fyti më ngushtohet dhe më thahet goja. Unë do të bëhen reale, në më pak se një muaj,” ajo sërish ndryshoi planet e saj në minutën e fundit për shkak se Sartri ndryshoi planet e tij. Rrjedhimisht koha që ajo planifikoi të kalonte me Algren u ul nga tre në dy muaj.
Marrëdhënia e Beauvoir me Algren mund të thuhet se ka ekzistuar diku në një pikë të caktuar mes të qenit dhe të mosqenit: ata i shkruan njëri-tjetrit nga viti 1863 deri në vitin 1947, por kaluan sëbashku në totak më pak se një vit e gjysmë, më së shumti në periudha pushimesh, të cilat shpesh ishin – sipas përshkrimit të vetë Beauvoir në shkrime të tjera autobiografike – të mbushura me ankth, frustrim dhe pakënaqësi të vogla.
Simone de Beauvoir shkroi gjerësisht jetën e saj në librat Forca e Rrethanës, Kujtimet e një vajze të mirë, apo Les Manderins, në të cilin përshkroi në mënyrë të hapur eksperiencat seksuale me Algren duke e zemëruar shumë këtë të fundit. Megjithatë, letrat e saj private për Algren, të cilat u publikuan fillimisht në frëngjisht por u shkruan të gjitha drejtpërsëdrejti në anglisht, hapin një dritare të plotë dhe veçanërisht të sinqertë në botën e Simonës, gruas më shumë se sa de Beauvoir, shkrimtares.
Në fund të fundit, këto janë letra dashurie, por kushdo që mendon se janë thjeshtë letra dashurie gabohet rëndë. Në këto 560 faqe me format të madh mund të ndiqet jeta, ndjenjat dhe mendimet e një prej shkrimtareve më vendimtare të shekullit të njëzetë siç ato rrodhën ditë pas dite, përfshirë aventurat e udhëtimeve anekënd botës.
“Ata habiten që një grua ekzistencialiste nuk është tepër e shëmtuar,” shkruan de Beauvoir më 31 Janar 1948. “Kudo thonë, se unë dhe Sartri jemi të martuar; e dinë që s’është e vërtetë, por bëjnë sikur besojnë që jemi, sepse po të mos ishim do të ishte e pamoralshme të na ftonin,” shton ajo.
“Trazirat në Indokinë po krijojnë një situatë po aq të frikshme sa historia me linçime dikur në Amerikë. Njerëzit me lëkurë të verdhë nuk guxojnë më të dalin natën rrugëve, sepse mund të rrihen për vdekje. Ky është Parisi,” shkruan ajo më 17 Mars 1949, ndërsa Franca luftonte në Vietnam një nga luftërat e fundit dhe më të përgjakshmet në historinë e saj si perandori kolonialiste.
Dhe pastaj disa detaje jo shumë të këndshme mbi kostot personale që ka të angazhuarit në politikë publike edhe në një vend të supozuar demokratik si Franca:
“I shkreti Sartër tani merr njëzet letra çdo ditë, të cilat thonë se ai duhet rrahur për vdekje,” shkroi de Beauvoir në tetor ’47. “Të enjten dy duzina oficerësh të rinj që do të shkonin në Indokinë të nesërmen, e kërkuan në të gjitha klubet e natës të Saint–Germain–des–Pres, duke dashur t’i jepnin atij një dru të mirë”.
Dhe pastaj detaje jo shumë të këndshme mbi marrëdhëniet e një prej feministeve më të mëdha të shekullit të njëzetë me burrat. Ajo informon Algren se Sartri nuk ishte i mirë në shtrat ndërsa ai e kishte ngritur “dëshirën dhe lumturinë e saj seksuale.”
Dhe më tutje ajo këshillon Algren se si ai duhet të shohë këtë marrëdhënie në distancë, e cila nuk mund të bëhej dot kurrë martesë sepse Algren nuk pëlqente të jetonte në Francë ndërsa de Beauvoir dëshironte të “shkruante libra të mirë për ta bërë botën pak më të mirë”.
“Dua të them, i dashur, që herën tjetër kur të joshesh nga një grua, bëj si të duash. Merre edhe në Uabansia nëse të pëlqen,” i shkruan ajo Algrenit. “Po flas seriozisht. Nuk ke pse druhesh se mund të më lëndosh. Thjesht uroj që kur të vij unë, ajo të jetë tepër larg dhe kurrë thellë brenda zemrës tënde. Për këtë gjë, çështja kryesore është: të kujdesesh që vajza të jetë sërish e lumtur edhe pasi ta braktisësh. Mos e shpërfill!”
Libri “Një dashuri transatlantike” tashmë është në librari nga ‘Shtëpia e librit’. Simone de Beauvoir njihet mes të tjerash për traktatin e saj me dy vëllime ‘Seksi i dytë’, i sjellë në shqip nga Nasi Lera, si dhe librat ‘Një vdekje shumë e ëmbël’, sjellë në shqip nga Edmond Tupja, romanin ‘Mikesha’, sjellë në shqip nga Diana Çuli dhe ‘Gruaja e thyer’, sjellë në shqip nga Amantia Kapo.
“I dashuri im,
Askujt në botë nuk i kam treguar, që ti, nuk u solle mirë me mua. Kurrë nuk e mendova, kurrë nuk thashë ashtu. Meqënëse kjo ishte arsyeja që më shkruajte, atëherë e pranoj gënjeshtrën. Po prisja Krishtlindjet, duke i thënë vetes: “Nëse ai, nuk më shkruan tani, nëse nuk më nis të paktën një kartolinë Krishtlindjeje, do të thotë se më mban mëri”. Kjo do të më pikëllonte shumë. Por ti më dërgove letër, madje dhe kartolinë. Megjithatë, në njëfarë mënyre, më trishtuan, sepse dukej që po mbaje mëri me veten tënde! E di, që po gabon: dritëza brenda teje nuk mund të shuhet, kurrë nuk do shuhet; nga këtu, e shoh me sytë e mi, përmes tokës dhe detit, kaq shumë larg. Ti nuk je tipi jakëkollarisur, edhe këtë e shoh. Gjatë viteve të fundit kalove mundime të mëdha dhe për pasojë, nuk e sheh dritëzën brenda teje, por ajo është aty. Një ditë, kur gjërat të rregullohen, kur mundimet të largohen, ti do ta rigjesh veten. Një ditë, do shkruash një libër të ri, sepse ke shumë për të thënë dhe do që t’i thuash, ka për të dalë një libër shumë i bukur dhe ke për t’u ndjerë sërish i lumtur. Nuk e them thjesht të të ngushëlloj, por sepse në të vërtetë, jam shumë e sigurt për të. Miqtë e tu, në Paris, do gjejnë tek ty të njëjtin person dhe do jenë të lumtur të të takojnë. Edhe unë. Ende shpresoj se do të takohemi përsëri. Kam ndryshuar. Isha mesogrua tërheqëse, por tani jo më, jam mplakur. Do të çuditesh pak kur të më shohësh. Zemër, u bënë gati dhjetë vjet që nga takimi ynë i parë në Çikago. Shumë, shumë kohë më parë. Prapëseprapë s’mund të jetë e largët nga zemra ime.
Librin për Kinën e mbarova’ nuk është aq i bukur. Sidoqoftë, nuk është se u përpoqa aq shumë. Po filloj diçka krejt ndryshe: kujtime të fëmijërisë dhe rinisë sime, duke u përpjekur jo vetëm të rrëfej një histori, por shpjegoj kush isha, si u bëra kjo që jam, në lidhje me mënyrën si ishte dhe është bota ku jetoja. Është interesante të orvatesh për këtë punë, edhe po të mos gjesh mënyrën për ta arrirë[1].
U tronditëm të gjithë nga ajo që ndodhi në Rusi dhe Hungari. Shpresoj të shkoj në Poloni, por kjo është një tjetër histori e gjatë.
Shkruaj ndonjëherë! Olga, Bosti, Sartri, të dërgojnë nga thellësia e zemrës urimet më të përzemërta për “amerikanin e mirë”. Ti e di se çfarë uroj për ty: qofsh i lumtur përsëri. Të puth me shumë ëmbëlsi, “gëzuar vitin e ri”.
Simona jote”
*Algreni shkruajti vetëm njëherë, në dhjetor 1957, ende nostalgjik dhe zemërlëshuar për magjinë e shtëoisë së vjetër në Wabansia, për jetën dhe udhëtimet e tyre të përbashkëta./ Tiranapost.al. / KultPlus.com
