Skënder Rusi është njëri ndër poetët më të njohur të poezisë së sotme shqipe. Ka botuar 25 vëllime poetike, 1 dramë dhe 1 komedi. Është përfshirë në shumë antologji kombëtare dhe ndërkombëtare. Është shpërblyer dhe nderuar me mirënjohje dhe çmime të larta për krijimtarinë e tij letrare. Për 14 vjet ka qenë kryetar i Klubit të Shkrimtarëve “Bota e re” në Korçë. Pastaj, drejtor i Pallatit të Kulturës, drejtor i Bibliotekës Publike “Thimi Mitko” (1997-2017). Është ideator i Festivalit Ndërkombëtar të Autorëve “Netët Korçare të poezisë”.
Duke e vlerësuar poezinë e Skënder Rusit, poeti Dritëro Agolli, ndër të tjera thotë: “Rima e poezisë së Skënderit është e veçantë, atij nuk ia ndien rimën, ai bën muzikë, poezia e tij këndon. Ndaj unë e veçoj Skënder Rusin që jeton në Korçë. Poezia e tij shquhet për një lirizëm të hollë në marrëdhëniet njerëzore dhe në aleancë me natyrën. Unë do të thosha se Skënder Rusi është ndër lirikët më të mirë në komunitetin e poetëve tanë bashkëkohorë”.
***
Me Skënder Rusin, Poetin e Dashurisë, herën e fundit u takova më 26 maj 2024, në mbrëmjen finale të Festivalit Ndërkombëtar të Autorëve “Netët Korçare të Poezisë”. Atë mbrëmje erdhi ndër të parët në MIK Hotel, bashkë me zonjën e tij dhe me mbesën e vogël. U ul në fund të karrigeve, të cilat ishin të renditura për pjesëmarrësit. Pastaj, erdhën poetët, këngëtarët, lexuesit…Të gjithë e përshëndesnin lirikun e dhimbjes së bukur, siç e quante i biri i tij, Eris Rusi. Ndërsa drejtoresha e Bibliotekës Publike “Thimi Mitko”, Jorida Tolkuçi dhe kryetarja e PEN Qendrës së Shqipërisë, Entela Kasi merreshin me organizimin e aktivitetit. Çdo gjë ishte gati për të filluar një mbrëmje e bukur poetike në shumë gjuhë, por që i bashkonte gjuha e poezisë.
Skënderi ishte shumë i gëzuar për organizimin e edicionit të 28 -të të “Netëve Korçare të Poezisë”, të cilin e kishte themeluar. Mbesa e tij e vogël shkrepi disa foto, para se t’i ndërronim numrat e telefonave celularë, ndërsa zonja e tij më tha se do të vinin së shpejti në Prishtinë dhe se Skënderi kishte dëshirë ta botonte një dramë që e kishte në dorëshkrim. I premtova se do të interesohem për botimin e dorëshkrimit. Buzëqeshi, siç buzëqeshin poetët e vërtetë. Skënderi e donte Kosovën dhe i çmonte shumë poetët e Kosovës.
Në tavolinë i kishte katër ekzemplarë të librit të tij të zgjedhur me poezi me titullin “Dalëngadalë unë po bëhem ikje”. I premtova për botimin e një cikli të poezive të zgjedhura në numrin më të ri të revistës letrare “PEN Kosova”. E priti me shumë dashamirësi propozimin tim.
Me rrëmbim e kapi stilolapsin dhe ma nënshkroi librin. Më shikonte drejt në sy, pastaj ndalej. Merrte frymë thellë. Sikur i përfytyrohej një çast tjetër për të bashkëbiseduar. Më pyeti me një zë të shterur se më kë isha ulur në tavolinë. I tregova. I mori një nga një librat dhe filloi t’i nënshkruante për Ibrahim Berishën, Binak Kelmendin dhe Sadik Bejkon.
U përqafuam. Pastaj erdhi shkrimtari Besnik Mustafaj dhe ul në tavolinë me të.
Filloi mbrëmja finale e festivalit. Secili prisnim radhën për të lexuar. Nuk binte më shi si në natën e parë të festivalit. Një fllad i lehtë i mbrëmjes valëvitej nga skaj në skajin tjetër, në ambientin ku ishin mbledhur poetë nga vende të ndryshme të botës.
Por, pas pesë ditësh Poeti i Dashurisë iku në amshim për të mbetur përjetësisht njëri ndër lirikët më të veçantë në letrat shqipe.
Lamtumirë Poeti i Dashurisë, Skënder Rusi!
Skënder Rusi
JAM DHE S’JAM
Jam bir i yjeve që s’vdesin,
Planet, që trajektore s’njeh!
Unë qesh dhe zgjoj gjithë Universin,
Nga gjumi, diellin, unë e ngre!
Në Mars, me të unë pi konjak,
Kafen e pi në Jupiter!
Te Kashta e Kumtrit çlodhem pak,
Me dorë arushat përkëdhel!
Jam bir i yjeve, ju them!
Në tokë kam zbritur përkohësisht!
Kush më kërkon, zor se më gjen!
Se jam dhe s’jam njëkohësisht!
(Marrë nga libri “Dalëngadalë unë po bëhem hije”, Schnell, Tiranë, 2023)/ KultPlus.com
Poeti i njohur korçar, Skënder Rusi, është ndarë nga jeta në moshën 72 vjeçare. Homazhet për poetin bëhen nesër (1 qershor) tek teatri Andon Zako Çajupi ora 12.00 dhe përcjellja për në banesën e fundit do të bëhet në orën 14:00.
Me rastin e vdekjes së poetit Rusi, Pen Qendra e Kosovës nëpërmjet një telegram ngushëllimi ka shprehë ngushëllimet për familjen dhe gjithë komunitetit letrar.
Lajmin për vdekjen e Skënder Rusit e morëm me pikëllim të madh. Jeta dhe vepra e tij dëshmojnë për njeriun dhe poetin e veçantë në letërsinë shqipe. Ai do të mbetet njëri ndër lirikët më të shquar shqiptar, poezia e të cilit do të lexohet dhe do të vlerësohet brez pas brezi.
Ngushëllime familjes së poetit, Bibliotekës Publike “Thimi Mitko” në Korçë, drejtorisë së Festivalit Ndërkombëtar të Autorëve “Netët Korçare të Poezisë” dhe PEN Qendrës së Shqipërisë.
U dashurova me një grua pothuajse të bukur Ajo herë-herë është pothuajse e çuditshme I pëlqen sidomos shtëpia e muzgut Ku gjithçka është pothuajse lunatike
U dashurova me një grua pothuajse të këndshme Ajo herë-herë është pothuajse e pazakonshme Është e paarsye po unë, pikërisht për këtë E kam ngritur kasollen në pyllin e saj të flokëve
U dashurova me një grua pothuajse të rrallë Ajo herë-herë është pothuajse e pakuptimtë Njëlloj si unë që jam kjo re e bardhë Që e mbështjell të gjithën se s’dua të më ikë./ KultPlus.com
Poeti i njohur korçar, Skënder Rusi, është ndarë nga jeta në moshë 72-vjeçare.
Liriku i letrave shqipe, krijuesi i 25 vëllimeve la pas krijimtarinë e tij si një pasuri të çmuar për letërsinë shqipe, më i fundit “Dalëngadalë unë po bëhem ikje”.
Skënder Rusi lindi në vitin 1952 në Korçë. Krijimet e tij u përfshinë në antologjitë e disa vende të Evropës si Gjermani, Zvicër. Aktori për disa vite ushtroi profesionin e Kryetarit të Klubit të Shkrimtarëve “Bota e Re”, ndërsa pak vite më parë u vlerësua me titullin Qytetar Nderi i Korçës./ Top Channel/ KultPlus.com
Përmbledhja poetike “Ti më ke dashur pakëz”, e Skënderi Rusit, paraqet poezitë e tij me tema të ndryshme përmes të cilave autori shfaq ndjenjën e thellë të dashurisë dhe vuajtjet e vetmisë në njerën anë dhe të gjitha shqetësimet e tjera të njeriut përballë jetës, në anën tjetër, duke e cilësuar dhimbjen si pjesë të saj të domosodshme. Përkundër të gjitha vuajtjeve, autori prapë na del optimist dhe i dhënë pas jetës për të na treguar se jeta nuk ka vetëm momente të mira dhe të lumtura por edhe sprovon me dhimbje e vuajtje, e për këtë Rusi këshillon që këto të merren si pjesë e jetës. Ndërlidhja e botës së brendshme të njeriut me botën e jashtme përkatësisht natyrën, e që përmes saj i shfaq edhe fazat jetësore i bën poezitë e tij të veçanta.
Figuracioni stilistik që Rusi jep në tërë veprën përmes elementeve natyrore, përkatësisht vendosjen e njeriut përballë natyrës bën që figurat e tij ta shfaqin dhembjen e autorit karshi vashës, shoqërisë dhe jetës në përgjithësi. Ndërsa përmes elementeve natyrore autori paraqet lidhjen e brendshme të tij me botën e jashtme. Figurat stilistike përmes të cilave autori krijon poezitë e tij janë: metafora, metonimia, simboli, personifikimi, refreni. Të gjitha këto figura ndërlidhen me elemente natyrore, ku poezia shfaqet e veçantë. Poezitë e tij për nga metrika kryesisht janë të rimuara dhe kanë bukurtingëllim, kurse në disa poezi të tjera autori përdor metrikën moderne, ku bën përzirje të strofave dhe të vargjeve. Skënderi, një lirik i pastër e ndërton poezinë e tij mbi ndjenjat dhe përjetimet e thella duke i përjetësuar ato kujtime dashurie që nga rinia e tij. Lirizmi i tij është vazhdimisht në kërkim të shërimit të dhimbjes, dhimbje kjo që del si në rrafshin personal në raport me të dashurën, ashtu edhe në rrafshin shoqëror në raport me njeriun si një njeri që i kishte përjetuar gjithë dhimbjet, ku sipas tij jeta duhet kërkuar përtej këtyre dhimbjeve qoftë madje edhe vetëm përmes kujtimeve. Ndërlidhja e këtyre dy rrafsheve; ku dhimbjen e arsyeton me mendimet jetësore, bënë që pakënaqësitë me të cilat përballet ai në jetë t’i kthejë në frymëzim për poezitë e tij.
Subjekti lirik në relacion me natyrën
Bota e brendshme e autorit bëhet frymëzim për krijimin e poezisë së tij, autori nuk shfaqet asnjëherë i revoltuar me fatin e jetës por e pranon atë ashtu siç i është caktuar, duke paraqitur pastaj ndjenjat e tij ndaj këtij fati gjithmonë në relacion me natyrën. Ky paralelizim i ndjenjave me natyrën bën që poezia e tij t’i jap frymë natyrës në njerën anë, kurse vjershave të tij të i jap përjetësi në anën tjetër. Për të krijuar këtë relacion autori merr elemente më të bukura nga natyra, sepse vetëm këto elemente mund të shfaqin bukurinë e penës, konkretisht ndjenjën e autorit. Lumi, pylli, dëbora, dielli, dita, pema, shiu, era, qielli janë elementet tipike përmes të cilave autori shfaq ndjenjën e thellë të dashurisë që nga fillimi e deri në përfundim të saj, e që kjo dhimbje e dashuri njëkohësisht iu kishte bërë frymëzim.
Në poezitë në fillim autori njofton me këto relacione, dhe bënë të mendojmë se cilën ndjenjë e karakterizon ai element, dhe vetëm më vonë përmes simbolikës së poezisë ai e zbulon atë, pra Rusi nuk ka për qëllim ta fshehë ndjenjën e tij të dashurisë dhe ndjenjën e pakënaqësisë përballë jetës, por e bën atë të dukshme përmes figurativitetit. Hapat e dashurisë që nga fillimi e deri në fund të saj i paraqet në poezinë Ne s’bëjmë asgjë të keqe; ku thotë ne duhemi, vështrohemi, puthemi dhe gënjehemi por s’bëjmë asgjë të keqe, shohim se ai ndjenjën e dashurisë e ngreh në piedestal duke e parë si ndjenjën e vetme kuptimplote, si në botën reale ashtu edhe në botën e përtejme. Ai relacionin me të dashurën e vendosë në qendër të botës së tij prandaj në momentin kur ai e sheh të dashurën humbë në jetë përkatësisht në lojën me shah. Dashuria për autorin është si lumi që të rrëmben përkundër rrjedhshmërisë së jetës, në anën tjetër, lumi si figurë e rrjedhshmërisë së jetës, autori e kërkon lumin e jetës, për të vazhduar jetën, sepse për të ishte ndalur me ikjen e vashës. Kujtimet e mbajnë gjallë autorin, dhe pothuajse gjithë poezitë e tij ndërtohen mbi ato kujtime, ai ditët me të bukura i konsideron takimet me vashën, të cilat i cilëson si dhuratë të jetës kurse përjetësinë e dashurisë ai do ta përshkruajë edhe përkundër plakjes së saj edhe përkundër çdo pengese tjetër. Kujtimet më të bukura të dashurisë autori i lidh me stinën e dimrit ku ai bashkohet me vashën, këtë ndjenjë e shfaq tek poezia Nuk e mbaj mend, ku përpos ndjenjës së dashurisë poezia shfaq edhe një dimension tjetër: Nuk e mbaj mend ç’shekull ka qenë, autori e lidh me periudhën e Mesjetës, Veç një kambanë atje te kisha/Nuk mundem dot ta harroj unë, kambana një karakteristik tjetër e kësaj periudhe, ku simbolika e saj është thirrje e shenjët për diçka të shenjët si bashkimi me vashën. Kurse me bardhësinë e borës nënkuptojmë ndjenjën e tij të pastër karshi vashës. E fuqishme këtu na paraqitet edhe figura e personifikimit; ku autori personifikohet me erën, qiellin për të treguar ndjenjat e tij të thella të dashurisë, dhe më vonë personifikohet me mollën, ku përmes kësaj figure ai paraqet shkakun e ndarjes nga e dashura e tij.
Dashuria si mungesë dhe prani
Përkrah theksimit të ndjenjës së dashurisë, autori do të përshkruajë dashurinë si mungesë në raport me realizimin e ndjenjës. Autori gjithmonë do të jetë vetëmohues në raport me vashën dhe njëkohësisht i vetëdijshëm për fuqinë e dashurisë . Prandaj disa poezi i shkruan i nxitur nga pakënaqësia e realizimit të ndjenjës, por kurrë nuk e shfaqë pakënaqësin e tij, kështu autori do të shprehet: Ti nuk më do / S’ka gjë / Të dua unë , shohim dashurinë e tij pavërësisht asaj. Ndonjëherë praninë e vashës e vë në dyshim, duke e konsideruar vetëm si rezultat të imagjinatës së tij kur thotë : Unë ende se marr vesh në se jemi vërtetë / apo gjithë kjo nga truri im ka dalë / apo ne të dy jemi surrealë . Kjo lind si pasojë e mungesës së kontaktit, bashkimit shpirtëror e fizik, prandaj veten autori e konsideron si murg e vashën si murgeshë. Mbi të gjitha shohim dëshirën e madhe të autorit për ta pasur afër të dashurën tashmë të humbur. Përmes këtyre poezive, sikur autori e kërkon mëshirën e së dashurës, për shkak që gjithmonë e shikojmë një lloj vetëfajësie dhe vetëgjykimi, ku ai shprehet i vetëdijshëm për tradhëtinë e bërë ndaj saj. Kjo vetëdije, kthehet më pas në një ndërgjegje e cila i jep frymëzim, kjo i bëhet edhe një lloj fuqie nëpërmjet së cilës autori gjen guximin dhe kërkon kthimin e së dashurës. Duke vetëfajësuar veten, ai duket sikur sado pak shlirohet nga ndjenja e fajit, ky shlirim i bëhet edhe si një lloj shprese, për kthimin e saj.
Poezia meditative në relacion me jetën
Në mesin e ndjenjave, ku autori e shfaqë dashurinë herë si dhimbje e herë si lumturi ai bëhet edhe poet meditativ. Lirikën meditative e shohim më shumë në momentet kur largohet dashuria, autori e vuan largimin e saj, por në anën tjetër i kthehet vetes konkretisht jetës dhe fenomeneve të saj, siç është kalimi i shpejtë i kohës. Edhe pse koha kalon edhe pse trupi mund të plaket, flokët mund të zbardhohen, dashuria asnjë herë nuk vjetrohet ajo vjen dhe zmadhohet, madje arrin në kulm, e që vërehet sidomos të poezia “Ardhka një moshë”, e që e nënkupton rinimin shpirtëror përkundër plakjes fizike. Në një kontekst tjetër, autori kalimin e kohës dhe plakjen e paraqet si një proces natyror që ndodh tek të gjithë njerëzit. Figura e akrepave të orës na del si metonimi e kohës, autori gjatë gjithë përmbledhjes e paraqet kalimin e kohës, e që e nënkupton edhe kalimin e dhimbjes, lumturisë, gëzimit, për të treguar kështu se jeta nuk na shfaqet gjithmonë e njëjtë, koha nuk kthehet andaj duhet harruar edhe dhimbjet dhe të jetohet e tashmja.
Poezia e tij merr motivin social, kur shkruan për shoqëri, për tradhtinë në shoqëri, ku autori përballë kësaj tradhtie ka një qëndrim inferior, pothuajse normal dhe duket sikur e priste këtë nga tre shokët e tij, andaj nuk na shfaqet i mërzitur.
Pjesë e poezive të tij bëhet edhe bota metafizike, ku autori flet për procesin e jetës që nga lindja e deri në vdekje, tek poezia “Ikje pa kthim”. Me këtë poezi autori kërkon që ta shijojmë jetn sepse ajo nuk është gjithmonë, e sidomos ta shijojnë pa arrit pleqërinë dhe pa ardhur vdekja; Të jetosh në barin e tyre sidomos pa ardhur dimri/Por sidomos pa ardhur vjeshta, stina e vjeshtës na del në figuracion me pleqërinë dhe dimri me vdekjen; të njeriut dhe të natyrës. Tek poezia “Ndonjëherë”,autori vdekjen e sheh si një lloj çlirimi; Le të thonë që vdekja/ S’është e bukur pastaj, çlirim nga ndjenja e fajit, dhe e cila zhduket në momentin kur ky e përfytyron vdekjen.
I veçantë del edhe frymëzimi i autorit, si krijues i këtyre poezive, ku thotë se një autor ndjen dhimbjet më shumë se gjithë njerëzit, gëzon më shumë se gjithë njerëzit, dhe se jetën nuk e sheh vetëm në dimension të drejtpërdrejtë, dhe se nuk është e thënë që një autor të shkruaë vetëm për dhimbje, por edhe për lumturi; Do gjej ndonjë diell ta vë në zemër, pra nga jeta mund të gjesh edhe çaste të bukura e të lumtura.
Poezia e Skënder Rusit karakterizohet nga ndjeshmëria e veçantë poetike, e lidhur me meditimin mbi dashurinë dhe jetën në përgjithësi. Dashuria në poezitë e tij del si ndjenjë mbi të gjitha ndjenjat e tjera madje edhe mbi vetë jetën. Autori nuk e humb shpresën dhe optimizmin për dashurinë të cilën e shndërron në kult edhe në momentet me të vështira të relacionit me vashën. Ai përmes paralelizmit figurativ e sidomos përmes simbolizmit arrin të na paraqesë ndjenjat dhe përceptimin e tij mbi dashurinë dhe jetën në përgjithësi. Poezia e tij merr edhe trajtë meditative. Poeti shqetësohet për jetën, kohën që kalon, dhimbjet e jetës, pastaj vdekjen, si procese jetësor të pashmangshme. Të gjitha këto i lidhë dashuria, që del herë në shkëmbim e herë edhe si dashuri e njërës anë, që më pas kthehet në vuajtje. Çelësi i kësaj vepre gjendet qysh në titullin “Ti më ke dashur pakëz”, ku autori i drejtohet gjithmonë asaj dhe dashurisë që ia ka dhënë ajo, por edhe në kontekst me jetën, nga përjetimet që jeta ia sjell atij.
Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Letërsi aktuale shqipe”, që ligjërohet nga Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.
