Sloterdijk: Puna skllavërore dhe puna në përgjithësi

Posted on 6 Prill, 20246 Prill, 2024 by Kult Plus

Peter Sloterdijk (1947), filozof dhe eseist gjerman, profesor i estetikës në Hochschule für Gestaltung të Karlsruhes, rektor i të cilit është që nga viti 2001. Jep mësim po ashtu edhe në Akademinë e Arteve të Bukura të Vjenës.

PUNA SKLLAVËRORE DHE PUNA NË PËRGJITHËSI

Peter Sloterdijk

Nata e gjatë e parahistorisë avulloi në muzgun e kohës historike kur gjuetarët dhe mbledhësit e epokave më arkaike arritën te një zbulim përplot me pasoja: gjuetia e preve kafshërore mund të zgjerohej me pretë njerëzore.

Pas kësaj erdhi afirmimi i skllavërisë, një institucion i mbetur në këmbë për kohë të gjatë dhe paralel me rritjen e bagëtisë. Në atë epokë muzgore edhe mbarështimi i kafshëve kaloi nga gjahu – ku qëllimi ishte vrasja – te kontrolli – ku qëllimi ishte shfrytëzimi – me pasoja që s’do të reshtnin kurrë as në epokën historike. Tash mund të saktësohet formula primare e këmbimit organik: «forca muskulore + x». Në gjithë atë që vijon, lypset të bëhet dallimi mes forcës muskulore vetanake (të atij që dominon) dhe e të tjerëve (të skllevërve dhe kafshëve të barrës). Vijon dallimi i dytë, që shënjon një ndarje jashtë rethit simbolik. Përtej plusit piroteknik, në shoqëritë e para të bazuara në rritjen e bagëtive dhe te skllevërit hyn në lojë një rritje vendimtare e forcës muskulore të kontrollueshme, që mund të përdoret për të gjitha veprimet që futen në tipologjinë «punë», mbi të gjitha në rrethin e agrikulturës së sapofilluar dhe në kontekstet e ekonomisë së pallatit, por edhe në ndërtimin e tempujve dhe varreve princërore.

Në rastet kur zgjerohet horizonti i «punës» së kuptuar kështu, të bazuar në zanafillë në forcën muskulore të të tjerëve, bilanci energjetik i «shoqërive», ose më mirë i ndërtimeve të para shtetëtore, njeh një zgjerim thërmues. Pikërisht ky zgjerim do t’u japë jetë qytetërimeve të para të avancuara si mbistruktura të një sasie masive të argatllëkut skllavëror. Në këtë mënyrë mund të lindte ideja mashtruese se «puna», e kuptuar si shumë e mundimeve muskulore të një popullsie, kalonte në vendin e parë të bilancit energjetik të shteteve despotike, ndërsa kontributet nga sfera e lëndëve djegëse bëheshin sekondare. Në të vërtetë, shuma e sferave muskulore në një sistem të parakohshëm shtetëror ose agroimperial është i përbërë në radhë të parë nga puna e skllevërve, qoftë ajo e kryer nga insividët që Platoni i quan «shteti i tretë» (përfshirë artizanët, bánausoi, demiourgói), apo nga «barbarët» e nënshtruar, që filozofi i konsideron të destinuar të jenë skllevër «nga natyra» (katá phýsin) për shkak të barbarive të tyre, do të thotë të qenies së tyre pa arsye.

Në këtë kuadër, megjithatë, definicioni aristotelian i skllavit si «instrument i gjallë» tregohet qysh nga fillimi i pamjaftueshëm: ajo që ka rëndësi nuk janë gjithaq cilësitë e instrumentit mekanik të një skllavi sa struktura e tij prej anglomerati muskulor antropomorf, pra edhe përdorshmëria e tij si makina e parë për prodhimin e energjisë. Historia e impianteve të prodhimit të energjisë mekanike (ku sistemi energjetik parëzohet me një sistem zbatimi) nuk fillon me mullinjtë e shumtë me ujë të Mesjetës, as me mullinjtë e erës, që e gjallëruan peizazhin e vendeve të Evropës veriore, duke filluar nga shekulli XVI (duket se veç Holanda kishte më shumë se dhjetë mijë mullinj, perandoria gjermane njëzet mijë), as me makinën me avull, që duke filluar nga gjysma e shekullit XIX i kanë tejkaluar sistemet më antike të prodhimit të energjisë. Përkundër, fillon mijëra vjet më parë, me përdorimin e biomakinave humanoide, të shtyra nga muskujt, të ndjeshme ndaj komandave dhe në gjendje të sillnin rezultatet e dëshiruara.

Në terma juridikë, karakteristika e statusit të skllavit është mungesa e zotësisë për të poseduar lirisht vetveten. Edhe sipas konceptimit antik, skllevërit janë krijesa me formë njerëzore, po megjithatë të konsideruar nga pronarët e tyre si robotë në të cilët, në njëfarë mase, pulla «unë» është e çaktivizuar. Gjithsesi s’e kanë posedimin dhe zotërimin e vetes së tyre. Duken të programuar «për nga natyra» që të jenë të qeverisur nga të tjerët, qoftë në kontekstin e përdorimit shtetëror, qoftë në atë të dimensionit civil dhe shtëpiak, ku skllevërit janë në varësi të drejtpërdrejta të pronarëve. Sipas Codex Iustiniani të vitit 529, një skllav që ikën nga pronari mund të akuzohet me fajin e «vjedhjes së vetvetes» (furtum sui), një krim paradoksal, ku i njëjti jo-person, i privuar nga të drejtat, paraqet në të njëjtën kohë hajnin dhe të mirën e vjedhur.

Mënyra e vetme legale sipas së cilës skllevërit mund të fitonin posedimin legjitim të vetvetes ishte akti i çlirimit (manumissio, nga manumittere, përbërë nga mittere, përzë, largoj dhe manu, me dorë), që bëhej nga pronari. Një ikje në masë e skllevërve mund të shndërrohej në një gjendje të lirisë relative nëpërmjet një akti legalizimi ex post: me lejimin e përgjitshëm të së drejtës së nënshtetësisë (siç bëri Caracalla me ediktin e vitit 212), ose nëpërmjet një imitimi në çelës religjioz të «emancipimit» civil. Në këtë rast, skllavi shkëputet nga pronari i tij tokësor për t’iu betuar për besnikëri Krishtit, pronarit të tij të ri. Paradoksi i krishterë kulminon në shkrimin e Luterit Mbi lirinë e të krishterit (1520), ku akti i emancipimit nga çdo dominim i jashtëm lidhet me skllavërinë vullnetare në shërbim të dashurisë; me ca sforcime, Luteri e justifikon detyrimin e nënshtrimit ndaj autoriteteve sekulare përmes argumentit, blasfem në mënyrë të mjegullt, sipas të cilit edhe ato autoritete kanë prejardhjen nga Zoti. Në këtë kontekst, pohimi i Palit që përkufizohet «skllav i Krishtit» duket në mënyrë programatike i ngarkuar me pasoja (doúlos Christoú*) dhe përmban in nuce fundamentin e një shoqërie skllevërish në shtëpinë e një autoriteti mbitokësor. Për këtë arsye, në Perëndim qenia njerëzore, si e krishterë, gjendet përherë në skenë si shërbëtore e dy pronarëve.

Gjatë gjithë periudhës së karakterizuar nga shoqëritë skllavëruese afrimohet një formulë e re për këmbimin organik: pushtet i komandës + park i biomakinave + x piroteknike. Dukshmëria masive e ushtrisë së skllevërve punëtorë përherë e ka fshehur faktin se, edhe sa ishte në fuqi mospërdorimi i forcës muskulore energjetike, ndihma e dhënë nga piroteknika gjithmonë ka ndërfutur një plus të çmueshëm të paktën sa puna skllavërore në regjimet metabolike të kulturave të avancuara në rrugë të maturimit: e ka bërë nën formën e vatrave të pafundme që sillnin efektet e dëshiruara në oxhaqe, furnela, stufa, furra, manifaktura metalurgjike, furra për qeramikë dhe vaska. Kjo vlen posaçërisht për qytetërimet e Epokës së bronzit, kur shkrirja e kallajit dhe bakrit në një lidhje të përshtatshme për të prodhuar armë e bënte të nevojshme një sasi të konsiderueshme të lëndës djegëse. Në të vërtetë, qysh Aristoteli kishte zhvlerësuar drurin duke e konsideruar si një materie pa cilësi dhe, para shpikjes së pylltarisë në Gjermani në fillim të shekullit XIX, pyjet nuk kishin kurrfarë mbrojtjeje; termi Nachhaltigkeit, «mbrojtje», fundamental në zhargonin pyjor (i ngjizur më 1713 nga Hans Carl von Carlowitz në librin Sylvicultura oeconomica), është në gojën e të gjithëve vetëm tash së voni, i shoqëruar nga korresponduesi i tij në anglisht sustainability. Ai që i përket një shoqërie të themeluar mbi shfrytëzimin e energjisë fosile e përdor këtë term për t’i bërë homazh të nxituar dhe faqor dijes antike pyjore, duke vazhduar ta injorojë gjerësisht kuptimin e tij të vërtetë: sipas parimit të ripërtëritjes së vazhdueshme është e mundshme të nxirret nga burimet ekzistuese vetëm ajo që mund të zëvendësohet në mënyrë të përshtatshme ose, me terma pyjorë, mund të garantojë një «rirritje».

Me imponimin e njerëzve të pajisur me fuqinë e komandës në raport me skllevërit, shërbëtorët dhe personat e obliguar të nënshtrohen, në gjuhët perandorake funksioni vokativ zhvillohet, në rrafshin formal dhe pragmatik, duke u shndërruar në imperativ. Zotësia për të përdorur fraza komandimi në mënyrë efikase dhe të kuptimtë e karakterizon klasën e pronarëve. Skllevërve u ngulitet habitus të përgjigjen me përulësi, ose thënë më mirë, t’u paraprijnë urdhrave me një qëndrim disponueshmërie të përulur. Nga këtej përshëndetja latine ego sum servus tuus, prej nga vjen servus e gjermanishtës meridionale dhe io sono il tuo schiavo (unë jam skllavi yt) në italisht; ose ciao; që të dy format sot përdoren vetëm në shkëmbimin komplimenteve mes të të barabartëve. Në shkrimet e tij politike, Aristoteli këmbëngul me njëfarë pathosi në faktin se nuk mund të ekzistojë një komunitet, një «rregullim i zakonshëm» njerëzor, nëse struktura nuk është e ndarë mes një dominimi dhe një të qeni i dominuar (árchein e árchestai). Ai që dominon duhet të jetë për nga natyra i zoti të reflektojë (diánoia); ai që nënshtrohet vihet në anën e mungesës së reflektimit. Ndërsa bëhet plotësisht skllav vetëm ai që në ekzsitencën e tij mbetet krejtësisht i kufizuar në sferën e trupit (sóma**). Sipas rregullit, dëgjueshmëri do të thotë të jesh i gatshëm t’iu nënshtrohesh programeve që parashikojnë sforcimin muskulor***.

Ekonomia skllavërore me mbistrukturat e saj padronale has në limite përgjithësisht të ngurta në faktin se një dru mund të digjet vetëm njëherë (ndërsa vjeljet në ara ripërtërihen përherë me ritmin vjetor falë forcës rigjeneruese të tokës, që garanton njëfarë rregullësie). Që një dru të rirritet do të duhet të të kalojnë disa vite. Ngadalësia e prodhimit të drurit e zbut arrogancën e pronarëve dhe pamjaftueshmëria relative e bollëkut të kultivimit të arave dhe kopshteve e përcakton kusurin. Edhe ngadalësia e këmbimeve taksore të mallrave që vijnë nga territore të afërta dhe të largëta nuk lë margjina të gjera për burimet fiskale të princërve. Ligji i pamjaftueshmërisë, që mbetet i pashkelur, ua kujton edhe tiranëve se lëshimi në dëshirën e pretendimit të së pamundshmes nuk sjell tjetër veçse rrënimin e gjithçkajes.

Shënime:

*Romakët, I, 1 dhe në katër pasazhe të tjera. Në periudhën moderne, qeniet njerëzore mund të konsiderohen në pjesën më të madhe si pasues dhe pasardhës të skllevërve të ikur apo të liruar. Përmes Deklaratës së të drejtave të njeriut dhe të qytetarit, të redaktuar më 1789 dhe më pas të rielaboruar, vërtetohet se skllevërit kishin të drejtën të vidhnin vetveten meqë, nëse më parë kishin qenë skllevër, ishin shkëputur nga vetvetja me një akt ilegal tjetërsimi. Motoja e Paracelsit «Ai që e di se i përket vetvetes nuk i përket askujt tjetër» paraqet parimin modern sipas të cilit ai që është i rritur dhe i moshës madhore është për nga natyra një qenie që ka zotësinë të jetë i lirë dhe fëmijët e qenieve njerëzore duhet të edukohen në atë mënyrë që të jenë të zotë të jenë të lirë.

**O. Gigon, Die Sklaverei bei Aristoteles, në Entretiens sur l’Antiquite classique, II, 1965, fq. 247-276.

***Mes këtyre, aktivitetet (jo rrallë skllavërore) e prerësve të druve, nxjerrësve të thëngjillit, të fokistëve dhe të farkëtarëve vihen sipas çdo gjase në kufirin mes ekonomisë muskulore dhe ekonomisë piroteknike. Duke u nisur nga periudha e thëngjillit, në shekullin XVIII, pozicioni ndërmjetësor zihet nga punëtorët e minierave të thëngjillit. Bashkë me tipografët dhe punëtorët e furrënaltave në industrinë e hekurit dhe të çelikut, përbëjnë elitën e proletariatit klasik, heroik.

/Marrë nga Peter Slotedijk, “Il rimorso di Prometeo. Dal dono del fuoco al grande incendio del pianeta”, Marsilio, 2024

/Përkthimi: Gazeta Express/KultPlus.com

Sloterdijk: Në politikë, gomarët mund të vendosin me shumicë se janë kuaj

Posted on 16 Maj, 202216 Maj, 2022 by Kult Plus

Intervistë e Ulf Poschardt me filozofin bashkëkohor Peter Sloterdijk, në të cilën, ndër të tjera, filozofi flet edhe për librin ‘Të lirë’, të autores shqiptare Lea Ypi. «‘Të lirë. Të rritesh në fund të historisë’… është një libër i mbushur plot me zgjuarsi zbavitëse, po, autores mund t’i jepet komplimenti disi i ngatërruar se nuk është në gjendje të shkruajë një fjali të mërzitshme».

Intervistoi: Ulf Poschardt

Zoti Sloterdijk, ju kishit të drejtë në kritikën tuaj ndaj politikës së Merkelit për refugjatët. Përpjekja ime e fundit në idealizmin kombëtar ishte në vitin 2016. Kritika ime ndaj jush në atë kohë ishte e gabuar. Isha naiv për herë të fundit.

Peter Sloterdijk: Kujdes! Në rrethana normale njeriu bën vetëm naivitetin e parafundit. Fatmirësisht, pasi që është e rëndësishme të ketë mbetje naive. Duhet të jetojmë gjithmonë me një fond motivesh të pashpjegueshme.

Në ç‘kuptim?

Sloterdijk: Jeta e humb hijeshinë e saj kur gjithçka lahet në dritën pa hije dhe kur mund të shohësh deri në fund edhe në vendet më të thella në ujë. Nuk e befason më veten dhe kjo do të ishte e vetmja gjë që do të mbetej nëse, në moshën pas të 50-tave – që dikur konsiderohej si pragu i pleqërisë – vërehet rikthimi në rritje i së njëjtës, te vetja dhe te të tjerët. Në këtë rast e vetmja gjë që mbetet është besimi në një mbetje të errët.

Sipas kësaj edhe unë jam zyrtarisht i vjetër. Por gjëja e mirë e maturimit, siç më duket mua, është pranimi radikal i asaj që është: se nuk dëshiron të kesh më iluzione. Apo është kjo sërish vetëm një iluzion?

Sloterdijk: Mbizotërimi i iluzioneve mbi të menduarit është një nga karakteristikat e rinisë. Kur iluzonet bien, mund të shfaqet një realizëm më i qëndrueshëm. Në historinë e gjertanishme të njerëzimit, dikush e ka njohur këtë si një shenjë të moshës madhore. Kjo është arsyeja pse njeriu me të drejtë ndien keqardhje për fëmijët që u detyruan të rriteshin para kohës, për shembull nëpërmjet edukimit princëror, në të cilin dymbëdhjetë ose katërmbëdhjetë vjeçarët derseheshin për t’u rritur. Në atë kohë, pothuajse si Perëndia gjatë krijimit të Adamit, fillohej menjëherë me të rriturit dhe kështu u grabitej adoloshentëve, nëse jo gjithë fëmijëria, rinia po e po.

Psikanalitikët e dinë që më këtë atyre praktikisht u grabitej gjithçka.

Sloterdijk: Sigurisht. Por mendoj se e vërteta është se kur i lëmë pas vitet e larta të iluzioneve, ne rritemi. Kushdo që shkëputet nga iluzionet mitrore, fiton shkallë lirie në realitet, si dhe njohuri se si të përballet me vështirësitë. Dëgjoj thashetheme se pas moshës 70 vjeçare ka një rritje të lirisë nëse lëmë anash tunelin e shtrëngimit erotik. Atëherë do të duhej të bëjmë bisedën tonë të radhës.

Mos të lutem!

Sloterdijk: Mos u shqetesoni! Sipas Platonit, mosha 50 vjeçare është e mjaftueshme për të gjykuar gjërat thelbësore.

Me të vërtetë?

Sloterdijk: Platoni e thekson se nuk duhet t’i besohet askujt shteti para moshës 50 vjeçare, sepse deri në atë pikë zakonisht ka ende shumë impulsivitet papjekurie. Sipas teorisë së tij të edukimit, edukimi për t’u bërë një qytetar i mirë i polisit rezulton nga gërshetimi i andreia, me guxue, dhe sophrosyne, maturisë. Ky do të ishte arti i madh i thurjes, i cili rrallëherë arrihet plotësisht, sepse shpeshherë shumë çmenduri toksike mashkullore depërton në guxim dhe shumë butësi në maturi. Perikleu mund të ketë mbaruar disa vite para kohe, por në përgjithësi rinia mbetet mosha e çekuilibrit.

Libri juaj i ri, “Kush nuk e ka menduar akoma grinë”, ka një freski që nuk ekziston më në filozofinë e zakonshme. Aty, mendoj, sundon një mosqejf radikal në lidhje me ndjenjën e përgjegjsisë si në të menduar ashtu edhe në formulim.

Sloterdijk: Doja të bëja një libër që nuk përmban një fjali që nuk është e rëndësishme për mua dhe për të cilën nuk jam i bindur se do të ndihmonte për të hedhur dritë mbi situatën e përgjithshme. Sidomos në 30 – 40 faqet e para mund ta ndiesh qartësisht bollëkun letrar. Aty pretendoj teorinë e hijes së Platonit në alegorinë e shpellës, e cila është komentuar dhjetra-mijëra herë, për motivin gri – pak dhe me patosin e herës së parë. Gëzimi i zbulimit në diçka tashmë të njohur është i pranishëm nga rreshti i parë deri në fund. Libri është një kuti e shkëlqyer koleksioni për zbulimet në buzërrugën e historisë mendore.

Kam qeshur me zë të lartë me titullin e kapitullit “Mbi gri dhe grua”.

Sloterdijk: Më duhej të mbroja veten nga deklarimet jopopullore. Më dukej më e mençur të urdhëroja një shpërthim ere që do të frynte prenë nga dritarja.

A qeshni dhe Ju ndërsa shkruani?

Sloterdijk: Po, kryesisht ndiej kënaqësi. E dëgjon edhe gruaja ime, sepse unë shpesh lexoj me zë të lartë ndërsa shkruaj. Ajo është e lumtur që unë mund të jem kaq i dhënë pas punës.

Flisni ndërsa shkruani?

Sloterdijk: Nganjëherë flas me zë të lartë. Kjo ka të bëjë me faktin se unë më së shumti shkruaj me veshë.

Martin Heidegger ishte një ritmist i madh.

Sloterdijk: Ai ishte shpesh edhe i ngurtë. Stili im vjen nga bindja ime për të shkruarit. Si autor jam edhe lexues, nuk dua të mërzitem gjatë rileximit.

Shumë më rëndësi.

Sloterdijk: Dhe për fat të keq unë njoh një bollëk të të ashtuquajturave tekste që nuk do të dëshironit t’i lexoni për herë të dytë, përveç nëse shkruani një ese për mërzinë dhe kërkoni një referencë. Traktati i Heidegger-it mbi mërzinë në leksionin e metafizikës të viteve 1929/1930 mbetet i patejkalueshëm deri më tani, nuk ngopeni dot së rilexuari.

Suhrkamp,botuesi i librit tuaj, ofron plot shembuj të prozës së zymtë shkencore. Politikisht korrekte, e padurueshme.

Sloterdijk: Më vjen keq që e dëgjoj këtë. Për fat të mirë, kemi kundërshembuj aktual në shtëpi (fjala për shtëpinë botuese Suhrkamp, v.p.). Merrni librin “Të lirë. Të rritesh në fund të historisë”, nga Lea Ypi, një autore e re shqiptare, është një libër i mbushur plot me zgjuarsi zbavitëse, po, autores mund t’i jepet komplimenti disi i ngatërruar se nuk është në gjendje të shkruajë një fjali të mërzitshme.

Por e kuptoj shqetësimin tuaj. Ka tone me prozë gri të disponueshme nga të gjithë botuesit dhe shumë pak literaturë të mirë për grinë. Është e vështirë të mohohet se klima e krijuar e korrektësisë na ka futur në një epokë të censurës së dytë. Ka tepër shumë të atillë që i ndihmojnë inkuizitorët dhe censuruesit të vijnë në pushtet. Inkuizitori i jep vetes dy kompetenca. Së pari, heqja e thonjëzave, së dyti: ndalimi i përgjithshëm i ironisë. Ky i fundit vjen nga më larg. Përpara se vala e zgjimit të shpërthente në SHBA dhe të përhapej edhe tek ne, tashmë kishte një valë antironie atje.

Parë nga prizmi i sotëm, fushata përgatitore.

Sloterdijk: Që vërtetoi se intelektualëve nuk u lejohej më të fluturonin lirshëm.

Ironia i takon të djathtës?

Sloterdijk: Ironia së pari do të donte të shmangej lart. Por, nëse e mira është në të majtë dhe tek e majta serioziteti i ri ndihet në shtëpi, atëherë lart është djathtas. Levitimi i lirë gjithashtu ngrihet në të djathtë.

Në librin tuaj mund të gjeni fjalinë: “E ardhmja i përket një politike rregullatore eko-burokratike që përshkruan rrugën e shtetit drejt menopauzës së tij postdemokratike, i cili është sa nënkompetent aq edhe i mbingarkuar.” A është kjo e djathtë ironike apo e majtë serioze?

Sloterdijk: E kam shkruar në një kohë kur ende nuk e dija se kampioni i menopauzës Olaf Scholz do të arrinte majën. Por për sa i përket vlerave, ajo godet në vend. Në shtyp, shihet vazhdimisht udhëheqja e dyfishtë Baerbock/Habeck, e cila është më e lehtë për t’u përbirë se Scholz për shkak të vlerës së shtuar fotografike. Lindner ka një periudhë të vështirë në fillim, sepse ai duhet të marrë shumë vendime contre cœur që në fillim. Kjo vlen edhe për Habeck-un, por atij i falet më lehtë.

Njërzit e duan.

Sloterdijk: Për arsye të kuptueshme, ai godet në shenjë. Deri më tani ai po bën një figurë shumë më mirë sesa pritej. Kjo vlen edhe për Annalena Baerbock, për të cilën kohët e fundit fola pak më pa respekt. Këta politikanë tani po lëvizin në fusha të tjera të forcës nën stresin e realitetit. Në to, ata piqen më shpejt se shumë të tjerë që akoma qëndrojnë në periudhën e ëndrrave politike.

A duhet të ndjekë politika shkencën?

Sloterdijk: I nderuar zoti Poschardt, ju sigurisht se duhet ta keni të qartë që po hapni një kuti të Pandorës me këtë pyetje? Çështja e marrëdhënies midis politikës dhe epistemes është po aq e vjetër sa edhe vetë filozofia; ajo u bë e mprehtë në mosmarrëveshjen midis Platonit dhe studentit të tij të shkëlqyer Aristotelit. Aristoteli e kritikoi mësuesin e tij se kishte parasysh një epistemokraci, një pushtet ekspertësh. Si një mjet kontrolli për jetën private dhe publike, Platoni nuk zgjodhi një opinion që kërkonte diskutim, por njohuri që ishte më e lartë se diskutimi. Kur flet për mbretin filozof, ai nënkupton matematikanin në pushtet.

Filozofia shkëputet nga debati politik, sepse bazohet në të vërteta të tilla si ato të teorisë së numrave dhe gjeometrisë. Tek ta llogariten vetëm provat, jo votat. Por politika, ashtu si historiografia, sipas Aristotelit, mbetet një sferë e të mundshmes. Për momentin, njohuritë shkencore janë të pavend këtu. Studiuesit nuk e dinë më mirë se gjeneralët apo tregtarët se si do të dalë fushata e radhës kundër Spartës. Në politikë, gomarët mund të vendosin me shumicë se janë kuaj. Atëherë do të duhet të presësh që një ditë asinokratët të bëhen pakicë.

Shkenca po vepron gjithnjë e më shumë si një fraksion këshillues i qeverisë.

Sloterdijk: Kjo priret të jetë e rrezikshme sepse shkencëtarët në politikë shpesh shfaqin një objektivizëm pozitivist brutal.

Brutal?

Sloterdijk: Është e vështirë sepse disa shkencëtarë sillen sikur 100 vjet kritika ndaj pozitivizmit i kanë lënë të paprekur.

Dikush konsiderohet shpejt armiqësor ndaj shkencës nëse vë në dyshim tezat e virologëve dhe meteorologëve.

Sloterdijk: Ky nuk është domosdoshmërisht faji i shkencëtarit individual. Christian Drosten, për shembull, i bën nder disiplinës së tij, sepse ai e prezanton shkencën para publikut si një praktikë mësimore dhe të gatshme për rishikim. Ai nuk është pozitivist. Nga formimi i tij profesional ai tashmë e di se është e rëndësishme të lundrosh përpara valës së mutacioneve.

Por ai ndoshta nuk e kuptoi se ajo që thotë në Këshillin e Ekspertëve të Qeverisë Federale nuk mund të jetë thjesht shkencë.

Sloterdijk: Kjo është e saktë. Këshillimi politik nga shkënctarët ka qenë më i ndryshëm nga Projekti Manhattan se sa ishte më parë. Ishin shkencëtarët ata që vunë bombën atomike në duart e politikanëve të asaj kohe. Pas Ditës së Hiroshimës, u krijua një gjendje rrënjësisht e re. Nevoja për të rilidhur shkencën me përgjegjësinë mund të datohet që nga ai moment. Ky është një imperativ i ri që askush në vendin tonë nuk e formuloi aq urgjentisht sa Carl Friedrich von Weizsäcker. Shfaqja e tij shënon një pikë kthese në qytetërim.

Në çfarë mënyre?

Sloterdijk: Nga mesjeta e këtej, sfera politike u lidh me teknologjinë dhe teorinë e saj, mbi të gjitha nëpërmjet armatimit. Metalurgjia e tyre e avancuar i lejoi evropianët të ndërtonin topa dhe pushkë që i bënin ata superiorë ndaj kulturave të tjera. Ajo që quhet kolonializëm përshkruan një fazë të epërsisë së njëanshme në teknologjinë e armëve nga evropianët ndaj pjesës tjetër të botës. Në Luftën e Parë të Opiumit, disa anije britanike me topa detyruan Perandorinë Kineze të nënshkruante Traktatin poshtërues të Nanking në 1842. E gjithë Afrika shtrihej përpara grykave të pushkëve dhe topave të armëve evropiane si një madhësi lehtësisht e pushtueshme.

Çfarë del nga kjo?

Sloterdijk: Bota u bë gjithnjë e më evropiane kur teknologjia evropiane dhe baza e saj teorike, shkenca, u adoptua, jo vetëm në armë, por si inxhinieri e përgjithshme mekanike. Rezistenca kundër universalizmit të teknologjisë dhe shkencës është e kotë. Ndërkohë, në formën e klimatologjisë është shfaqur një disiplinë e re, e cila merret me meteorologjinë botërore me pretendime universaliste.

Kur një ngjarje gjeologjike si ndryshimi i klimës hyn në historinë njerëzore, ka arsye për të rishqyrtuar kalendarët e qytetërimeve. Termi Antropocene e shpreh këtë. Klimatologjia organizon një konferencë të përhershme dhe i imponohet politikës në formën e një brifingu shkencor. E ka këtë të përbashkët me një pjesë të filozofisë që është shfaqur si diagnostikim kohor dhe terapi kohore që nga thyerja e madhe e të menduarit në shekullin e 19-të.

Heronjtë Tuaj të të menduarit gri, Hegeli dhe Heideggeri, ishin real-politikanë për një kohë të shkurtër, Hegeli me interpretimin e Napoleonit, Heidegeri me mbiinterpretimin e lëvizjes naziste.

Sloterdijk: Hegeli e shihte historinë si vendin që mendja lë pas në rrugën drejt vetvetes. Për të, konsumimi i madh i jetëve njerëzore nga Napoleoni ishte vetëm një kapitull aktual në këtë kurs. Heideggeri e kishte keqpolitizuar veten sepse donte të dilte nga zona gri e periudhës së pasluftës. Ai u mbështet në vendosmërinë revolucionare në stilin kombëtar për të shmangur kalimin në arbitraritet liberal. Ai hipi në trenin e gabuar.

A ishte në pyetje sqima?

Sloterdijk: Jo aq shumë sqima, mendoj, më shumë dëshira për t’u prekur nga tabloja e madhe. Ai nuk ishte i vetëm në këtë. Është një tendencë që intelektualët të pëlqejnë të ndihen të vendosur në mes të rrymës së jetës. Ndjesia është droga më e fortë.

Si e përballoni tundimin për t’u bërë pesimist kulturor?

Sloterdijk: Kur dikush nuk ka besim në vlerën e tepërt të punës së tij, ai zhytet lehtësisht në depresion. Këto ditë po lexoj përsëri letrat e Heinrich Heine nga Parisi, duke filluar nga viti 1842 – ato janë të një gëzimi dhe virtuoziteti që hidhet përpjetë. Heine hamendet çfarë do të ndodhte nëse tendenca e rivalit të tij Ludwig Börne do të mbizotëronte. Ai parashikon cancel culture, konformizmin moralizues, fitoren e grisë së ditës së punës – zhdukjen e përgjithshme të bilbilave, zbehjen e këngëve të fundit të lira pyjore të romantizmit dhe diktatit të dobisë. Edhe atëherë një brez i ri jakobinësh kishte marshuar për të kërkuar nënshtrimin e të gjithëve ndaj kritereve të tyre. Heine e pa këtë me tmerr, por edhe me bindjen në papërmbajtshmërinë e lëvizjes që e çoi grinë drejt fitores nën flamujt e kuq.

Në kapitullin e librit tuaj mbi teorinë politike të ngjyrave të shekullit të 20-të ju vendosni afinitete të rrezikshme zgjedhore, njëra midis Leninit dhe Musolinit, tjetra midis Stalinit dhe Hitlerit.

Sloterdijk: Libri im, në pjesën e tij të dytë, trajton një ngjarje që unë e quaj zhvendosje kuq-gri – ai ofron një pasqyrim teorik me ngjyra të asaj që Eric Hobsbawm e ka quajtur “Epoka e Ekstremeve”. Unë e shpjegoj këtë kryesisht duke përdorur shembullin e RDGJ, shteti më gri nga të gjitha vendet gri post-sovjetike. Thinjëzimi i RDGJ-së ishte parafytyruar tashmë në Bashkimin Sovjetik; “Terrori i kuq” i Leninit i vitit 1918 u zbeh gradualisht në grinë e Stalinit, e cila u ngrit nga sinteza e terrorit, burokracisë dhe sundimit të shërbimit sekret.

Dëshmitari im kryesor për këtë interpretim është Marcel Mauss, një njeri me kredencialet e paprekshme të një të majti bujar francez. Sipas diagnozës së tij të formuluar në vitin 1936, sistemi sovjetik mund të kuptohej vetëm si “rregull i konspiracionit të përhershëm”. Ky është emri i vërtetë i “diktaturës së proletariatit”. Komploti i vazhdueshëm i qeverisë kundër popullit përshkruan situatën në hemisferën lindore që nga dhjetori i vitit 1922, momenti i themelimit të Bashkimit Sovjetik, dy muaj pasi Musolini erdhi në pushtet, dhe formula është ende e vlefshme sot. Ndër konstantet e saj ishte shtrirja e emrit “fashizëm” nga partia italiane në gjithçka jobolshevike.

Në këtë aspekt, Putini është ende i varur nga pika staliniste; për të, gjithçka që nuk është Putin është “fashizëm” i pastër, veçanërisht në Ukrainë. Sistemi i ngritjes së kornizës ka qëndruar gjatë gjithë shekullit, megjithëse u lëkund për një kohë të shkurtër në vitet 1990.

Me Jelcinin?

Sloterdijk: Saktë. Mëpastaj shërbimet e vjetra sekrete shtrënguan frenat dhe sundimi i komplotit u stabilizua përsëri. Putinizmi nuk është gjë tjetër veçse konspiracion i agjencive sekrete post-sovjetike. Nga ky këndvështrim, nuk ka nevojë të flasim fare për Kinën. Aty partia është përforcuar si komploti i të gjitha komploteve.

Në librin tuaj ka një formulim si “Shngjyrimi i të gjitha vlerave të ngjyrave”. Kjo elektrizon. Askush tjetër nuk shkruan kështu sot.

Sloterdijk: Të shkruarit, siç e kuptoj unë, është një lëvizje midis gjendjeve të lirisë të relaksuara dhe më rigoroze. Lëviz andej-këndej në një paralelogram midis pjekurisë dhe papjekurisë. Pjekuria garanton se ju respektoni gjendjen e artit, papjekuria e bën atë të tingëllojë si diçka që nuk e keni dëgjuar kurrë më parë.

Përktheu nga gjermanishtja: Valon Veliqi /Express/ KultPlus.com