Çdo gjë kuptohet nga duart, nga mënyra me të cilën presin, me të cilën kapin, me të cilën ndahen. Njëqind karaktere mund të zbulosh nga mënyra se si i kapin duart paratë, si i zhubrosin dhe i shtrëngojnë me lëvizje nervoze. Karakteri i njeriut zbulohet në kumar nga vetë dora e tij. Sepse të gjithë ose pothuajse të gjithë kumarxhinjtë kanë mësuar se si të mos tradhtohen nga fytyra. Ata ruajnë maskën e ftohtë në fytyrë që i tregon të paprekshëm… Por pikërisht ngaqë tërë vëmendja përqendrohet te fytyra, ata harrojnë duart, që zbulojnë pa turp të fshehtën e madhe…
***
-Ngrihuni shpejt! Këtë çast…
Mirëpo atëherë ndodhi diçka e papritur. U kthye rrëmbimthi, po fytyra që më shikonte nuk ishte më e përvuajtur dhe e turpshme, ishte fytyra e një budallai, e një të çmenduri, me sy të flakëruar e buzë që i dridheshin nga inati.
-Lermëni rehat! – thirri. –Sa herë që vini ju, humbas. Kështu bëtë dje, kështu po bëni dhe sot. Shkoni!
Mbeta një çast si e ngurosur. Përballë marrëzisë së tij shpërtheu dhe inati im.
-Unë ju kam sjellë tersin? – e sulmova. – Gënjeshtar, hajdut, m’u betuat…
Po s’munda të vazhdoja, sepse ai i çmendur brofi në këmbë dhe më shtyu, pa çarë kokën për zhurmën që nisi të bëhej rreth nesh.
-Lermëni rehat! – thirri si i xhindosur. – Unë s’jam nën mbrojtjen tuaj… Na… na…, merrini paratë që ju kam borxh, – dhe më hodhi disa kartëmonedha qindëshe. – E tani lermëni të qetë!
***
Kanë kaluar njëzet e katër vjet që atëherë, e megjithatë, tek më kujtohet ai çast kur rrija atje e fshikulluar nga ironia e tij, më ngrin gjaku në rremba. Dhe e ndjej përsëri me lebeti se çfarë lënde e dobët, e ngratë dhe e mjerë duhet të jetë ajo që ne, me fjalë tepër të mëdha, e quajmë botë të brendshme, shpirt, ndjenjë, ajo që ne e quajmë dhimbje, sepse të gjitha këto, qoftë dhe në kulm, nuk janë në gjendje ta dërrmojnë krejt trupin e munduar – pse rrojmë prapëseprapë në të tilla çaste, me gjakun që na rreh në deje si çekan, në vend që të vdesim, të këputemi e të biem si ajo pema kur e godet rrufeja. Po ashtu është si ju thashë: dhimbja qenka e poshtër, u mposhtka nga dëshira cipëplasur për të jetuar që, siç duket, ka hedhur në mishin tonë rrënjë më të thella nga të gjitha pasionet e vdekshme të shpirtit. / KultPlus.com
I tronditur në thellësitë e shpirtit tuaj, e dini që dikush është duke pritur për ju ditë dhe net, duke menduar për ju, duke u përgjëruar me psherëtimë për ju – një grua, një e huaj. Ajo të kërkon, ajo të dëshiron me secilën fije të qenies së saj, me trupin e saj, me gjakun e saj. Ajo i dëshiron duart e tua, flokët e tu, buzët e tua, natën dhe ditën tënde, emocionet e tua, ndjenjat e tua dhe gjithë mendimet dhe ëndrrat e tua. Ajo dëshiron të ndajë çdo gjë me ju, të marrë gjithçka nga ti, dhe ta tërheq atë brenda me frymën e saj.
Prandaj, që këtej e tutje, ditën dhe natën, pavarësisht nëse jeni i fjetur apo i zgjuar, ekziston diku në botë, një qenie që është zgjuar për ju, dhe ju jeni qendra e zgjimit dhe ëndrrës së saj. Është i kotë tentimi i juaj për të mos menduar për të, për atë që mendon gjithmonë për ju. Më kotë ju tentoni të arratiseni, sepse ju nuk rroni më tek vetja e juaj, por tek ajo. / KultPlus.com
Në shkurt 1942, shkrimtari më i pëlqyer në Europë kreu vetëvrasje në një shtëpi në qytetin brazilian të Petropolisit, 10 000 kilometra larg vendlindjes së tij, Vjenës. Në vitin para se të vdiste, Stefan Cvajg përfundoi dy studime ballafaquese – “Bota e djeshme: Kujtimet e një Europiani”, një elegji për një qytetërim tashmë të konsumuar nga lufta, dhe “Brazili: Toka e të ardhmes”, një portret optimist i një bote të re. Historia e këtyre dy librave, dhe e refugjatit që i shkroi ato, ofron një udhërrëfyes në kurthin e nacionalizmit dhe traumën e mërgimit.
Cvajg kishte lindur në vitin 1881 në një familje të kulturuar dhe të pasur hebrenjsh në Vienë, kryeqyteti i perandorisë së Habsburgëve, ku austriakët, hungarezët, sllavët dhe hebrenjtë, mes shumë të tjerëve, bashkëjetonin në harmoni. Sundimtari i tyre ishte poligloti Franc-Jozefi I, i cili në fillimin e mbretërisë së tij në vitin 1867, shpalli se “Të gjithë racat e perandorisë kanë të drejta të barabarta, dhe secila racë ka një të drejtë të pacënueshme për ruajtjen dhe përdorimin e kombësisë dhe gjuhës së vet”.
Franc Jozefi ishte një autokrat i fortë, dhe mbretërimi i tij nuk duhet të romantizohet, por i ofroi Cvajgut një model të pluralizmit kulturor, në një kohë kur Evropa ishte duke u konsumuar në nacionalizëm. Biografi i tij George Prochnik vëren se Cvajgu bënte thirrje për themelimin e një universiteti ndërkombëtar, me degë në çdo kryeqytet të madh evropian, si dhe një programi shkëmbimesh me rotacion, i cili do të prezantonte të rinjtë me etni dhe fe të tjera.
Cvajgu filloi të shkruajë “Bota e Djeshme” pas largimit nga Austria në vitin 1934, duke parashikuar nazifikimin e atdheut të tij. Ai e përfundoi draftin e parë në Nju Jork në verën e vitit 1941, dhe postoi versionin përfundimtar, shtypur nga gruaja e tij e dytë Lotte Altmann, duke ia dërguar botuesit, një ditë para vetëvrasjes së tyre të përbashkët. Tashmë, perandoria e Habsburgëve ishte “zhdukur pa lënë gjurmë”, shkruan ai, dhe Vjena ishte “katandisur në statusin e një qyteti provincial gjerman”. Cvajgu u bë pa shtetësi: “Pra, unë i përkas tani askundit, unë jam një i huaj, apo në rastin më të mirë, një mysafir kudo”.
Kujtimet Cvajgut janë kthjelluese, në portretizimin që i bëjnë natyrës çorientuese të mërgimit. Në qytetet ku dikur Cvajgu brohoritej, tashmë librat e tij digjeshin; epoka e artë e “sigurisë dhe prosperitetit dhe rehatisë” ia kishte lënë vendin revolucionit, paqëndrueshmërisë ekonomike dhe nacionalizmit, “murtaja fundit që ka helmuar lulen e kulturës sonë evropiane”. Vetë koha është ndërprerë: “Të gjitha urat janë thyer mes të sotmes, të djeshmes dhe të pardjeshmes”.
Një nga shqetësimet më të mëdha të Cvajgut ishte humbja e shtëpisë së tij gjuhësore. Ai ndjente “një turpërim të fshehtë dhe torturues”, që ideologjia naziste ishte “konceptuar dhe hartuar në gjuhën gjermane”. Ashtu si poeti Paul Celan, i cili kreu vetëvrasje në Paris, Cvajg mendonte se gjuha e Shilerit, Gëtes dhe Rilkes ishte pushtuar nga nazizmi, dhe ishte deformuar në mënyrë të pakthyeshme. Pasi u zhvendos në Angli, ai ndjehej “i burgosur në një gjuhë, të cilën nuk mund ta përdor”.
Tek “Bota e djeshme”, Cvajgu përshkruan lehtësinë e udhëtimit pa kufij, para vitit 1914 – vizitave në Indi dhe SHBA, pa pasur nevojë për një pasaportë apo vizë – një situatë e pakonceptueshme kjo, për brezin midis dy luftërave. Tani ai, ashtu si të gjithë refugjatët, përballej me poshtërimin e negocimit me një burokraci të ngathët. Cvajgu përshkruante “burokraciofobinë” e tij të fortë, teksa zyrtarët e emigracionit i kërkonin gjithnjë e më shumë dëshmi identiteti. Vetë Cvajgu u thoshte me shaka miqve të tij, se në përshkrimin e punës, kishte vendosur: “Dikur shkrimtar, tani ekspert në viza”.
Teksa forcat e Hitlerit përhapeshin në të gjithë Evropën, Cvajgu u zhvendos nga banesa e tij në Bath në Mbretërinë e Bashkuar, në Ossining, Nju Jork. Atje ai ishte pothuajse i panjohur për të gjithë, përveç refugjatëve të tjerë, të cilët nuk kishin lidhjet dhe rehatinë e tij materiale, dhe që shpesh i bënin apel bujarisë së tij legjendare. Cvajgu nuk ndjehej në shtëpi në SHBA – ai e konsideronte amerikanizimin, si shkatërrimin e dytë të kulturës evropiane, pas Luftës së Parë Botërore – dhe shpresonte të kthehej në Brazil, i cili e kishte magjepsur gjatë një turneu leksionesh në vitin 1936.
Brazili: Toka e të ardhmes”, është një lartësim lirik i një kombi, bukuria dhe bujaria e të cilit i kishin lënë përshtypje të thella Cvajgut. Ai ishte shumë i befasuar nga ky vend, dhe qortonte veten për injorancën dhe “arrogancën europiane”. Cvajgu shkruan për historinë, kulturën, ekonominë dhe gjeografinë e Brazilit, por mendimet e vërtetë të librit burojnë nga këndvështrimi që ai ka për kontinentin e tij.
Në përshkrimin e Cvajgut, Brazili shndërrohet në gjithçka që ai do që Europa të jetë: sensuale, intelektuale, e qetë dhe e kundërvënë ndaj militarizmit dhe materializmit. Në Brazil nuk ka “fanatikët e racës” si në Europë, nuk ka “skena të ekstazive të çmendura dhe adhurimit të heronjve” si në Europë, nuk ka “nacionalizëm të marrë dhe imperializëm” si në Europë, dhe nuk ka “vetëvrasje” si në Europë.
Në kadencat shabllone dhe ngjyrat e saj, Brazil është rrënjësisht i ndryshëm nga imazhi ndrydhur Zëeig së Habsburgëve Vjenës, por bukuria e identitetit të saj hibrid duket se përligj opinionin e tij. Në Brazil, pasardhësit e Afrikës, portugeze, gjermane, italiane, sirianë dhe japoneze emigrantët përzier lirisht: “të gjitha këto gara të ndryshme jetojnë në harmoni të plotë me njëri-tjetrin”. Brazil mëson ‘civilizuar’ Evropën si të jetë i qytetëruar: “Ndërsa bota jonë e vjetër është më shumë se sunduar ndonjëherë nga përpjekje të çmendur për të rriten njerëz racore kulluar, i ngjashëm garë-kuaj dhe qentë, kombi Brazilian për shekuj me radhë ka qenë e ndërtuar mbi parimin e një martesë e përzier pa pagesë … Ajo është duke shkuar për të parë fëmijët e të gjitha ngjyrave – çokollatë, qumësht, dhe kafe – vijnë nga shkollat e tyre krah-për-krah … nuk ka ngjyra-bar, ka ndarje, nuk ka klasifikimi arrogant. .. për të cilët këtu do të krenohem me pastërti absolute racore? “
Stefan Cvajgu besonte në një botë pa kufij, por ai erdhi e u përcaktua prej tyre: “Kriza ime e brendshme konsiston në atë, që unë nuk jam në gjendje të identifikohem me unin e pasaportës sime, me vetveten e mërgimit”. Kjo gjë e mundonte Cvajgun (“Ne jemi vetëm fantazma – ose kujtime”) dhe në letrën e vetëvrasjes, ai shkruante se ishte “i lodhur nga vite të tërë bredhjesh pa një shtëpi”. Stefan dhe Lotte, të dy bashkë shkruanin: “Ne nuk kemi të tashme dhe të ardhme … Ne vendosëm, të lidhur në dashuri, që të mos e lëmë njëri-tjetrin. /bota.al/ KultPlus.com
Dhjetë fragmentet më të bukura nga librat e Stefan Zweig.
“Vetëm fatkeqësia e mërgimit mund të jua japë thellësisht kuptimin dhe pasqyrimin e realiteteve të kësaj bote.”
“Shpirti i lirë dhe i pavarur, i cili nuk beson në dogma dhe nuk vendos në favor të asnjë partie, nuk mund të gjejë shtëpi në këtë botë.”
“Vetëm personi që e ka provuar dritën dhe errësirën, luftën dhe paqen, ngritjen dhe rënien, vetëm ai e provuar vërtetë jetën.”
“Kisha mbërritur në një moshë në të cilën të tjerët tashmë veç ishin të martuar për kohë të gjatë, kishin bërë fëmijë dhe mbanin pozita të rëndësishme dhe që kishin qenë të obliguar ta prodhonin më të mirën që ka qenë brenda tyre, me energjinë e tyre të plotë.
Ndërsa unë ende e konsideroja veten të ri, një amator që e kishe kohën e pakufishme, dhe që hezitoja për çfardo vendimi përfundimtar.”
“Bota e djeshme”, Stefan Zweig
“I tronditur në thellësitë e shpirtit tuaj, e dini që dikush është duke pritur për ju ditë dhe netë, duke menduar për ju, duke u përgjëruar me psherëtim për ju – një grua, një e huaj.
Ajo të kërkon, ajo të dëshiron me secilën fije të qënies së saj, me trupin e saj, me gjakun e saj.
Ajo i dëshiron duart e tua, flokët e tu, buzët e tua, natën dhe ditën tënde, emocionet e tua, ndjenjat e tua dhe gjithë mendimet dhe ëndërrat e tua.
Ajo dëshiron të ndajë çdo gjë me ju, të marrë gjithçka nga ti, dhe ta tërheq atë brenda me frymën e saj.
Prandaj, që këtej e tutje, ditën dhe natën, pavarësisht nëse jeni mashkull i fjetur apo i zgjuar, ekziston diku në botë, një qënie që është zgjuar për ju, dhe ju jeni qendra e zgjimit dhe ëndrrës së saj.
Është i kotë tentimi i juaj si mashkull për të mos menduar për të, për atë që mendon gjithmonë për ju.
Më kotë ju tentoni të arratiseni, sepse ju nuk rroni më tek vetja e juaj, por tek ajo.”
“Kujdes dhe Keqardhje”, Stefan Zweig
“Forca e një dashurie nuk mund të matet kurrë saktë, kur njeriu e vlerëson atë nga forca që e lind dhe jo nga tensioni që ndjehet më parë, nga ajo hapësirë e zgavërt dhe e errët zhgënjimi e vetmie, që u paraprin të gjitha ngjarjeve të mëdha të zemrës.
Edgarin e mundonte prej kohësh pesha e tejrëndë e ndjenjave të pakonsumuara dhe tani ai u derdh krahëhapur drejtë njeriut, të parë, që dukej se e meritonte dashurinë.”
– “E fshehta përvëluese”, Stefan Zweig
“Unë nuk e di, në e më njeh me të vërtetë. Nuk besoj. Gjithmonë mendoj se ti më mbivlerëson. Unë nuk jam ndonjë njeri i madh dhe nuk bëj pjesë tek ata që… që e sundojnë jetën të kënaqur dhe të sigurtë në vetvete.
Do të desha të isha si ata, por nuk jam. Unë i përshtatem jetës, unë jam nga ata që lakmojnë atë që duan. Thjesht jam si të gjithë burrat; kur dua një grua, unë nuk kënaqem vetëm duke e adhuruar, por unë… unë edhe e dëshiroj atë…
Dhe… unë nuk dua të të gënjej me gjëra që janë të huaja për mua. Nuk dua që ti të më përbuzësh. Ti më je shumë e shtrenjtë. Nuk dua të të humbas.”
“Dashuria e Erikës”, Stefan Zweig
“Ajo ishte në atë momentin kritik, kur një grua fillon të pendohet që i ka qëndruar besnike një burri të cilin nuk e ka dashur vërtetë, atëherë kur ngjyrat shkëlqyese të bukurisë së saj i ofrojnë asaj një zgjedhje urgjente të fundit, mes dashurisë amënore dhe asaj femërore.
Në momente të tilla, vihet edhe një herë në pikëpyetje rruga e një jete, e cila ishte menduar se moti është përcaktuar.
Për herë të fundit gjilpëra e kompasit të vullnetit rri pezull mes dorëheqjes përfundimtare dhe shpresës për një përvojë erotike.”
“E fshehta përvëluese”, Stefan Zweig
“Njerëzit më braktisnin, gratë vinin dhe shkonin, nuk ndihesha aspak ndryshe, nga ai që rri në dhomë dhe e sheh shiun në xhama, mes meje dhe ngjarjeve të papritura gjendej diku një mur i qelqtë, të cilin nuk kisha forcë ta shembja me vullnet.
Megjithëse e ndjeva qartë këtë tani, kjo njohje nuk më solli asnjë shqetësim, meqenëse, e thashë pra, që unë dhe gjërat që më përkisnin i merrja me indiferencë.
As për të vuajtuar nuk më kishin mbetur më ndjenja.
Me mjaftonte që ky defekt shpirtëror ishte shumë pak i dukshëm jashtë, pak a shumë si impotenca fizike e një mashkulli që kuptohet vetëm në çastet intime, dhe unë qëndroja shpesh në shoqëri duke e demostruar admirimin përmes një pasioni artificial, përmes ekzagjerimeve spontane të mallëngjimit për të fshehur, se sa i thatë dhe sa mospjesmarrës isha përbrenda.
Ne dukje jetoja përsëri jetën time të vjetër, të këndshme, të shpenguar, pa e ndryshuar drejtimin e saj; javë, muaj, shkisnin lehtë dhe ktheheshin ngadalë në vite pa e kuptuar.”
“Natë fantastike”, Stefan Zweig
“Kur një grua i reziston një pasioni të paftuar, ajo është duke iu bindur plotësisht ligjit të gjinisë së saj; veprimi fillestar i refuzimit, në mënyrë që ato të flasin, është instikt i lashtë në çdo femër dhe nëse ajo e refuzon madje edhe pasionin më të zjarrtë, ajo nuk mund të quhet jo-njerëzore.
Por, sa shkatërruese është atëherë kur, fati e ç’rregullon balancën, kur një grua e mposht modestin e saj natyrale, duke ia zbuluar pasionin e saj një mashkulli, atëherë kur pa qenë e sigurt se pasioni do t’i kthehet, ajo e ofron dashurinë e saj, ndërsa ai, mbetet i ftohtë dhe në mbrojtje.
Një lëmsh i pazgjidhshëm ky, gjithmonë, sepse të mos ia kthesh dashurinë një gruaje, do të thotë të ia thesh krenarinë, ta dhunosh modestinë e saj.
Mashkulli, i cili nuk i pranon përparësitë e një gruaje, e plagos atë në ndjenjat e saj më fisnike. Rezistenca e tij, në mënyrë të padukshme, bëhet mizori.”
“Kujdes dhe Keqardhje”, Stefan Zweig
“Asgjë nuk e zgjon më shumë inteligjencën se sa dyshimi pasionant, asgjë nuk i zhvillon më shumë aftësitë e një mendjeje rinore, se sa gjurmët që ikin drejt errësirës.”
“E fshehta përvëluese”, Stefan Zweig
“Duket pothuajse një hakmarrje e ligë e natyrës ndaj njeriut kur vë re se tërë arritjet e teknologjisë, falë të cilave ai ka mundësi të bëhet zot i forcave më misterioze të saj, çorodisin njëherazi shpirtin e tij.
Teknologjia s’na ka hedhur mallkim më të keq se sa duke mos na lënë, qoftë edhe për një çast të vetëm, të shkëputemi nga e tashmja.
Në kohë katastrofash, brezat e mëparshëm mund të iknin larg e të strukeshin sërish në vetmi, ndërsa ne jemi të detyruar të dimë e të ndiejmë brenda orës, madje brenda sekondës, çdo gjë të keqe që ndodh në planetin tonë.”
“Bota e djeshme”, Stefan Zweig
“Duhej luftuar kundër luftës! E kisha njohur kundërshtarin që do ta luftoja – heroizmi i rremë, që preferon t’i dërgojë të tjerët drejt vuajtjes e vdekjes, optimizmi bajat i profetëve të pandërgjegjshëm, politikë dhe ushtarakë, të cilët, duke premtuar pa skrupuj fitoren, zgjatin kasaphanën dhe pas tyre kori i paguar i tërë atyre “fjalshumëve të luftës”, siç i damkoste me turp Verfeli në poezin e vet të bukur.
Kushdo që shprehte ndonjë dyshim, i bezdiste në allishverishin e tyre patriotik; këdo që paralajmëronte për ndonjë rrezik, e quanin pesimist dhe talleshin me të; këdo që dilte kundër luftës, nga e cila ata nuk vuanin fare, e stigmatizonin si tradhëtar.
Ishte gjithnjë e njëjta klikë, ajo klika e përjetshme përmes epokave, klika e atyre që quajnë frikacakë të kujdesshmit dhe të dobët humanët, për të mbetur pastaj edhe vetë të hutuar në çastin e katastrofës që e kanë shkaktuar me mendjelehtësin e tyre.”
– “Ai brez të cilit morali i’a ndalonte çdo shpjegim ose çdo afrim të padjallëzuar me seksin tjetër, qe njëmijë herë më i dhënë pas erotizmit se sa rinia e sotme, që ka liri më të madhe në dashuri.
Kjo ndodhte sepse, vetëm gjëja e refuzuar e nxiste dëshirën, vetëm e ndaluar e shtonte lakminë, dhe, sa më pak të shihte syri, sa më pak të dëgjonte veshi, aq më shumë ushqehej mendimi me ëndërrime.
Me një fjalë, ajo trysni mbi rininë tonë bëri që të ngjizej tek ne jo një moral më i lartë, por vetëm mosbesim e zemërim kundër tërë atyre instancave të shoqërisë.” / KultPlus.com
