“Shpirti i lirë dhe i pavarur, i cili nuk beson në dogma dhe nuk vendos në favor të asnjë partie, nuk mund të gjejë shtëpi në këtë botë”

Dhjetë fragmentet më të bukura nga librat e Stefan Zweig.

“Vetëm fatkeqësia e mërgimit mund të jua japë thellësisht kuptimin dhe pasqyrimin e realiteteve të kësaj bote.”

“Shpirti i lirë dhe i pavarur, i cili nuk beson në dogma dhe nuk vendos në favor të asnjë partie, nuk mund të gjejë shtëpi në këtë botë.”

“Vetëm personi që e ka provuar dritën dhe errësirën, luftën dhe paqen, ngritjen dhe rënien, vetëm ai e provuar vërtetë jetën.”

“Kisha mbërritur në një moshë në të cilën të tjerët tashmë veç ishin të martuar për kohë të gjatë, kishin bërë fëmijë dhe mbanin pozita të rëndësishme dhe që kishin qenë të obliguar ta prodhonin më të mirën që ka qenë brenda tyre, me energjinë e tyre të plotë.

Ndërsa unë ende e konsideroja veten të ri, një amator që e kishe kohën e pakufishme, dhe që hezitoja për çfardo vendimi përfundimtar.”

“Bota e djeshme”, Stefan Zweig

“I tronditur në thellësitë e shpirtit tuaj, e dini që dikush është duke pritur për ju ditë dhe netë, duke menduar për ju, duke u përgjëruar me psherëtim për ju – një grua, një e huaj.

Ajo të kërkon, ajo të dëshiron me secilën fije të qënies së saj, me trupin e saj, me gjakun e saj.

Ajo i dëshiron duart e tua, flokët e tu, buzët e tua, natën dhe ditën tënde, emocionet e tua, ndjenjat e tua dhe gjithë mendimet dhe ëndërrat e tua.

Ajo dëshiron të ndajë çdo gjë me ju, të marrë gjithçka nga ti, dhe ta tërheq atë brenda me frymën e saj.

Prandaj, që këtej e tutje, ditën dhe natën, pavarësisht nëse jeni mashkull i fjetur apo i zgjuar, ekziston diku në botë, një qënie që është zgjuar për ju, dhe ju jeni qendra e zgjimit dhe ëndrrës së saj.

Është i kotë tentimi i juaj si mashkull për të mos menduar për të, për atë që mendon gjithmonë për ju.

Më kotë ju tentoni të arratiseni, sepse ju nuk rroni më tek vetja e juaj, por tek ajo.”

“Kujdes dhe Keqardhje”, Stefan Zweig

“Forca e një dashurie nuk mund të matet kurrë saktë, kur njeriu e vlerëson atë nga forca që e lind dhe jo nga tensioni që ndjehet më parë, nga ajo hapësirë e zgavërt dhe e errët zhgënjimi e vetmie, që u paraprin të gjitha ngjarjeve të mëdha të zemrës.

Edgarin e mundonte prej kohësh pesha e tejrëndë e ndjenjave të pakonsumuara dhe tani ai u derdh krahëhapur drejtë njeriut, të parë, që dukej se e meritonte dashurinë.”

– “E fshehta përvëluese”Stefan Zweig

“Unë nuk e di, në e më njeh me të vërtetë. Nuk besoj. Gjithmonë mendoj se ti më mbivlerëson. Unë nuk jam ndonjë njeri i madh dhe nuk bëj pjesë tek ata që… që e sundojnë jetën të kënaqur dhe të sigurtë në vetvete.

Do të desha të isha si ata, por nuk jam. Unë i përshtatem jetës, unë jam nga ata që lakmojnë atë që duan. Thjesht jam si të gjithë burrat; kur dua një grua, unë nuk kënaqem vetëm duke e adhuruar, por unë… unë edhe e dëshiroj atë…

Dhe… unë nuk dua të të gënjej me gjëra që janë të huaja për mua. Nuk dua që ti të më përbuzësh. Ti më je shumë e shtrenjtë. Nuk dua të të humbas.”

“Dashuria e Erikës”, Stefan Zweig

“Ajo ishte në atë momentin kritik, kur një grua fillon të pendohet që i ka qëndruar besnike një burri të cilin nuk e ka dashur vërtetë, atëherë kur ngjyrat shkëlqyese të bukurisë së saj i ofrojnë asaj një zgjedhje urgjente të fundit, mes dashurisë amënore dhe asaj femërore.

Në momente të tilla, vihet edhe një herë në pikëpyetje rruga e një jete, e cila ishte menduar se moti është përcaktuar.

Për herë të fundit gjilpëra e kompasit të vullnetit rri pezull mes dorëheqjes përfundimtare dhe shpresës për një përvojë erotike.”

“E fshehta përvëluese”, Stefan Zweig

“Njerëzit më braktisnin, gratë vinin dhe shkonin, nuk ndihesha aspak ndryshe, nga ai që rri në dhomë dhe e sheh shiun në xhama, mes meje dhe ngjarjeve të papritura gjendej diku një mur i qelqtë, të cilin nuk kisha forcë ta shembja me vullnet.

Megjithëse e ndjeva qartë këtë tani, kjo njohje nuk më solli asnjë shqetësim, meqenëse, e thashë pra, që unë dhe gjërat që më përkisnin i merrja me indiferencë.

As për të vuajtuar nuk më kishin mbetur më ndjenja.

Me mjaftonte që ky defekt shpirtëror ishte shumë pak i dukshëm jashtë, pak a shumë si impotenca fizike e një mashkulli që kuptohet vetëm në çastet intime, dhe unë qëndroja shpesh në shoqëri duke e demostruar admirimin përmes një pasioni artificial, përmes ekzagjerimeve spontane të mallëngjimit për të fshehur, se sa i thatë dhe sa mospjesmarrës isha përbrenda.

Ne dukje jetoja përsëri jetën time të vjetër, të këndshme, të shpenguar, pa e ndryshuar drejtimin e saj; javë, muaj, shkisnin lehtë dhe ktheheshin ngadalë në vite pa e kuptuar.”

“Natë fantastike”, Stefan Zweig

“Kur një grua i reziston një pasioni të paftuar, ajo është duke iu bindur plotësisht ligjit të gjinisë së saj; veprimi fillestar i refuzimit, në mënyrë që ato të flasin, është instikt i lashtë në çdo femër dhe nëse ajo e refuzon madje edhe pasionin më të zjarrtë, ajo nuk mund të quhet jo-njerëzore.

Por, sa shkatërruese është atëherë kur, fati e ç’rregullon balancën, kur një grua e mposht modestin e saj natyrale, duke ia zbuluar pasionin e saj një mashkulli, atëherë kur pa qenë e sigurt se pasioni do t’i kthehet, ajo e ofron dashurinë e saj, ndërsa ai, mbetet i ftohtë dhe në mbrojtje.

Një lëmsh i pazgjidhshëm ky, gjithmonë, sepse të mos ia kthesh dashurinë një gruaje, do të thotë të ia thesh krenarinë, ta dhunosh modestinë e saj.

Mashkulli, i cili nuk i pranon përparësitë e një gruaje, e plagos atë në ndjenjat e saj më fisnike. Rezistenca e tij, në mënyrë të padukshme, bëhet mizori.”

“Kujdes dhe Keqardhje”, Stefan Zweig

“Asgjë nuk e zgjon më shumë inteligjencën se sa dyshimi pasionant, asgjë nuk i zhvillon më shumë aftësitë e një mendjeje rinore, se sa gjurmët që ikin drejt errësirës.”

“E fshehta përvëluese”Stefan Zweig

“Duket pothuajse një hakmarrje e ligë e natyrës ndaj njeriut kur vë re se tërë arritjet e teknologjisë, falë të cilave ai ka mundësi të bëhet zot i forcave më misterioze të saj, çorodisin njëherazi shpirtin e tij.

Teknologjia s’na ka hedhur mallkim më të keq se sa duke mos na lënë, qoftë edhe për një çast të vetëm, të shkëputemi nga e tashmja.

Në kohë katastrofash, brezat e mëparshëm mund të iknin larg e të strukeshin sërish në vetmi, ndërsa ne jemi të detyruar të dimë e të ndiejmë brenda orës, madje brenda sekondës, çdo gjë të keqe që ndodh në planetin tonë.”

“Bota e djeshme”Stefan Zweig

“Duhej luftuar kundër luftës! E kisha njohur kundërshtarin që do ta luftoja – heroizmi i rremë, që preferon t’i dërgojë të tjerët drejt vuajtjes e vdekjes, optimizmi bajat i profetëve të pandërgjegjshëm, politikë dhe ushtarakë, të cilët, duke premtuar pa skrupuj fitoren, zgjatin kasaphanën dhe pas tyre kori i paguar i tërë atyre “fjalshumëve të luftës”, siç i damkoste me turp Verfeli në poezin e vet të bukur.

Kushdo që shprehte ndonjë dyshim, i bezdiste në allishverishin e tyre patriotik; këdo që paralajmëronte për ndonjë rrezik, e quanin pesimist dhe talleshin me të; këdo që dilte kundër luftës, nga e cila ata nuk vuanin fare, e stigmatizonin si tradhëtar.

Ishte gjithnjë e njëjta klikë, ajo klika e përjetshme përmes epokave, klika e atyre që quajnë frikacakë të kujdesshmit dhe të dobët humanët, për të mbetur pastaj edhe vetë të hutuar në çastin e katastrofës që e kanë shkaktuar me mendjelehtësin e tyre.”

– “Ai brez të cilit morali i’a ndalonte çdo shpjegim ose çdo afrim të padjallëzuar me seksin tjetër, qe njëmijë herë më i dhënë pas erotizmit se sa rinia e sotme, që ka liri më të madhe në dashuri.

Kjo ndodhte sepse, vetëm gjëja e refuzuar e nxiste dëshirën, vetëm e ndaluar e shtonte lakminë, dhe, sa më pak të shihte syri, sa më pak të dëgjonte veshi, aq më shumë ushqehej mendimi me ëndërrime.

Me një fjalë, ajo trysni mbi rininë tonë bëri që të ngjizej tek ne jo një moral më i lartë, por vetëm mosbesim e zemërim kundër tërë atyre instancave të shoqërisë.” / KultPlus.com

Zweigu për Aleksandër Moisiun: E prita me gëzim, sepse e doja vërtet si vëlla

Stefan Zweigu për Aleksandër Moisiun: Me një pamje jashtëzakonisht tërheqëse, i zgjuar, i gjallë, por edhe njeri i dashur e mjaft entuziast, ai i jepte çdo vepre diçka nga ajo magjia e vet. Megjithatë, shkrimtari austriak u frikësua t’i ruaj atij rolin kryesor në një premierë të një vepre të tij. “Pasi zbriti nga vagoni (në Cyrih), u sul drejt meje, u përqafuam italiançe…”, shkruan Stefan Zweig në librin e tij “Bota e djeshme. Kujtime të një europiani”.

Besoj se do të më kuptoj lexuesi po të them se e kisha bezdi të ngulja këmbë për të vazhduar punën në fushën e artit dramatik, dhe se më kaplonte një ndjenjë shqetësimi sapo dorëzoja në teatër ndonjë pjesë të re. Fakti që dy aktorët më të mëdhenj të Gjermanisë vdiqën pas provave me vargjet e mia, bëri ta ndieja veten supersticioz, dhe s’më vjen turp ta pohoj një gjë të tillë. Vetëm disa vjet më vonë e mblodha veten e iu vura sërish dramaturgjisë dhe, kur drejtori i ri i Burgteatrit, Alfred Baron Bergeri, specialist i shquar i teatrit dhe mjeshtër në artin e gojëtarisë, e pranoi menjëherë dramën time, kontrollova gati me frikë listën e aktorëve që kishte zgjedhur; si mora frymë në një mënyrë të çuditshme, thashë me vete: “Lavdi Zotit, s’ka asnjë të famshëm mes tyre”. Pra, s’kishte asnjë ku mund të vepronte fataliteti. E megjithatë, ndodhi e pabesueshmja. Fatkeqësia, po t’i mbyllësh një derë, të hyn nga një derë tjetër. Kisha menduar vetëm për aktorët, jo për drejtorin, i cili e kishte ruajtur për vete vënien në skenë të tragjedisë sime “Shtëpia në breg të detit” dhe pati hartuar planin regjisorial, pra, s’kisha menduar për Alfred Baron Bergerin. Dhe vërtet: dy javë para datës që ishte caktuar për fillimin e provave, ai vdiq. Mallkimi që dukej se rëndonte mbi veprat e mia dramatike, ishte ende në fuqi. Madje, edhe dhjetë vjet më vonë, kur veprat e mia “Jeremia” dhe “Dhelpra” u vunë në skenë pas Luftës Botërore në gjuhë nga më të ndryshmet, prapë nuk e ndieja veten të sigurt. Dhe veprova me dashje kundër interesave të mia kur pata përfunduar, vitin 1931, një pjesë të re me titull “Qengji i të varfrit”. Një ditë pasi i kisha dërguar dorëshkrimin, mora nga miku im Aleksandër Moisiu një telegram, nëpërmjet të cilit më lutej t’i ruaja rolin kryesor në premierën e veprës. Moisiu, i cili kishte sjellë nga atdheu i vet, Italia, një kumbim të ëmbël e sensual të gjuhës, që skena gjermane s’e kishte dëgjuar ndonjëherë më parë, ishte asokohe i vetmi pasardhës i madh i Jozef Kajncit. Me një pamje jashtëzakonisht tërheqëse, i zgjuar, i gjallë, por edhe njeri i dashur e mjaft entuziast, ai i jepte çdo vepre diçka nga ajo magjia e vet; s’do të përfytyroja dot një interpretues më ideal për atë rol. Megjithatë, kur Moisiu më bëri këtë propozim, m’u kujtuan (aktori gjerman i vdekur papritur Adalbert) Matkovski dhe Kajnci, dhe ia refuzova kërkesën duke nxjerrë një pretekst, por pa treguar shkakun e vërtetë. E dija që pati trashëguar nga Kajnci të ashtuquajturën unazë të Iflandit, të cilën aktori më i madh i Gjermanisë ia linte gjithmonë trashëgim pasardhësit të vet më të madh. Po sikur të trashëgonte edhe fatin e Kajncit? Sidoqoftë, unë për veten time s’doja të bëhesha edhe një herë tjetër shkas fataliteti për aktorin më të madh gjerman të kohës. Dhe kështu, nga supersticioni dhe nga dashuria për të, hoqa dorë prej asaj përsosurie interpretimi, thuajse vendimtare për suksesin e veprës sime. E megjithatë, nuk arrita dot ta mbroja, edhe pse ia refuzova rolin, edhe pse qysh nga ajo kohë nuk dhashë asnjë vepër të re për t’u vënë në skenë. Po vazhdoja akoma, pa pasur pikë faji, të ngatërrohesha në fatalitetin e të tjerëve.

*

Image

E di që njerëzit do të pandehin sikur po u rrëfej ndonjë histori fantazmash. Le ta zëmë se ajo që ndodhi me Matkovskin dhe Kajncin mund të shpjegohet si pasojë e një rastësie ogurkeqe. Por pse edhe Moisiu pas tyre, përderisa ia refuzova rolin dhe nuk shkrova më asnjë dramë tjetër? Dhe ja si ndodhi: vite e vite më pas – në këtë kronikë po bëj një kapërcim përpara në kohë -, gjatë verës së vitit 1935, isha në Cyrih dhe s’më shkonte mendja për asgjë kur mora papritur një telegram që Aleksandër Moisiu ma dërgonte nga Milanoja dhe më njoftonte se në mbrëmje do të vinte enkas në Cyrih për të më takuar dhe më lutej ta prisja patjetër. E çuditshme, thashë me vete, ç’të ketë vallë që ngutet kaq shumë, tani që s’kam ndonjë drame të re dhe qysh prej vitesh s’po më intereson fare teatri? Por natyrisht që e prita me gëzim, sepse e doja vërtet si vëlla atë njeri të zjarrtë e të përzemërt. Pasi zbriti nga vagoni, u sul drejt meje, u përqafuam italiançe, dhe, qysh kur ishim në makinën që na solli nga stacioni, më tregoi, me atë padurimin e vet të mrekullueshëm, se ç’mund të bëja për të. Tha se donte të më lutej për diçka, për diçka me shumë rëndësi. Pirandeloja i kishte bërë një nder të veçantë duke i besuar premierën e dramës së vet të re “Non si sà mai”, dhe jo vetëm për në Itali, por edhe për premierën e vërtetë botërore, që duhej të jepej në Vjenë dhe në gjuhën gjermane. Shtoi se ishte hera e parë që një mjeshtër i tillë italian i jepte përparësi botes së jashtme për njërën prej veprave të veta, madje skishte pranuar kurrë as Parisin. Por Pirandeloja, i cili trembej se mos në përkthim humbisnin karakteri muzikor dhe ato kadencat e brendshme të prozes së tij, pati shprehur një dëshirë që e kishte fort për zemër: do t’i pëlqente shumë që dramën të mos e përkthente dokushdo, por unë, sepse i çmonte qysh prej një kohë të gjatë aftësitë e mia në fushën e gjuhës artistike. Natyrisht që Pirandeloja pati ngurruar të më kërkonte të harxhoja kohën me përkthime, prandaj Moisiu e kishte marrë vetë përsipër të më lutej për këtë gjë. Dhe vërtet, kisha vite që s’merresha më me përkthime. Por e adhuroja shumë Pirandelon, me të cilin kisha pasur disa takime të këndshme, dhe s’mund ta zhgënjeja; para së gjithash, do të ishte kënaqësi për mua t’i jepja një dëshmi dashurie vëllazërore një miku të ngushtë siç qe Moisiu. E lashë mënjanë për nja dy javë punën time; pas disa javësh u njoftua në Vjenë se do të jepej premiera botërore e drames së Pirandelos në përkthimin tim dhe se, për arsye të sfondit politik, kjo premierë do të shoqërohej me një solemnitet të veçantë. Pirandeloja kishte premtuar se do të merrte pjesë personalisht, dhe, meqë Musolini mbahej ende asokohe si mbrojtës i deklaruar i Austrisë, të gjitha qarqet zyrtare, me kancelarin në krye, njoftuan se do të ishin të pranishme në shfaqje. Ajo mbrëmje duhej të ishte në të njëjtën kohë edhe një manifestim politik i miqësisë austro-italiane (në të vërtetë, i protektoratit të Italisë mbi Austrinë).

Unë vetë u ndodha rastësisht në Vjenë gjatë atyre ditëve kur duhej të fillonin provat e para. U gëzova që po takohesha sërish me Pirandelon dhe isha gjithashtu kureshtar të dëgjoja fjalët e përkthimit tim të thëna me atë diksionin muzikor të Moisiut. Por, me një ngjashmëri të përbindshme, u përsërit pas një çerek shekulli e njëjta ngjarje. Kur shfletova gazetën herët në mëngjes, lexova se Moisiu kishte mbërritur nga Zvicra me grip të rëndë dhe se provat do të shtyheshin për shkak të sëmundjes së tij. E po, grip është, mendova unë, s’do të jetë ndonjë gjë dhe aq serioze. Por zemra nisi të më rrihte fort kur iu afrova hotelit – lavdi Zotit, thashë si për të ngushëlluar veten, s’është hoteli Saher, por Grand Hoteli! – ku po shkoja për të takuar mikun tim të sëmurë; kujtimi i vizitës sime të padobishme te Kajnci erdhi e ma përshkoi tërë trupin si një drithërimë. Dhe të njëjtat rrethana u përsëritën pas një çerek shekulli me aktorin më të madh të asaj kohe. S’më lanë ta takoja Moisiun, sepse sapo kishte rënë në kllapi nga temperatura e lartë. Pas dy ditësh u ndodha, njësoj si në rastin e Kajncit, para arkivolit të tij dhe jo në provat e shfaqjes.

*

Këtë kapërcim përpara në kohë e bëra për të treguar fazën e fundit në plotësimin e atij mallkimi misterioz që lidhej me sprovat e mia në fushën e teatrit. Sigurisht që këtë përsëritje e quaj vetëm si një rastësi, por s’ka dyshim se në atë kohë vdekja e Matkovskit dhe e Kajncit njëri pas tjetrit pati një ndikim vendimtar në rrjedhën e jetës sime. Në qoftë se asokohe Matkovski në Berlin e Kajnci në Vjenë do të kishin vënë në skenë dramat e para të një djaloshi njëzetegjashtëvjeçar, do të kisha arritur, falë artit të tyre, i cili mund të bënte të kishte sukses edhe një vepër teatrore nga më të dobëtat, të bëhesha i njohur shumë më shpejt e mbase me pa të drejtë për një publik më të gjerë, por s’do të kisha përjetuar ato vitet e mia të studimit të ngadalshëm e të eksplorimit të botës. Në atë kohë e quaja veten, dhe kjo është e kuptueshme, si të përndjekur nga fati, sepse qysh në fillim teatri zuri të më ofronte perspektiva aq joshëse, saqë s’kisha guxuar kurrë as t’i ëndërroja, dhe m’i rrëmbente pastaj mizorisht mu në çastet e fundit. Por vetëm në vitet e para të rinisë duket ende sikur rastësia dhe fati janë e njëjta gjë. Më vonë njeriu e di se rrjedha e vërtetë e një jete përcaktohet nga diçka e brendshme. Sado e çuditshme e sado absurde të na duket që rruga jonë nuk përputhet me dëshirat që kemi, prapëseprapë ajo na çon më në fund te synimi ynë i padukshëm. /koha/ KultPlus.com