Po më mirë të isha horizontale. Une nuk jam pemë me rrënjë në dhe që dashuri thith, e minerale, prej tokës amë e që çdo mars rrezëllinë në shpërthime fletësh. As nuk jam bukuria e një valleje në lulishte, që vjel psheretima me ngjyrat mahnitëse, e paditur për petalet që shpejt zhvishen. Ballë meje, pema është e pavdekshme e një kompozitë s’është më e lartë, por më magjepse… …e unë dua jetëgjatësinë e pemës e guximin e tjetrës.
Sonte, nën dritën aq të vockël të yjeve, pemët e lulet i shpërhapin aromat e freskëta. Mes tyre eci e s’më vëne re. Nganjëherë, them se u ngjaj me shumë kur fle: mendimet zbehen atëherë. Është më e natyrshme për mua të jem shtrirë, se çelim një bisede qielli . E do të jem e dobishme kur të bie më në fund: Pemët do të mund të më prekin e lulet do të kenë kohë për mua më shumë.
Ashtu si Sylvia Plath, edhe prindërit e saj Otto e Aurelia është dashur të mbajnë një barrë të vështirë. Plath i ka përdorur prindërit – dhe shumë të tjerë – si material për letërsinë e saj.
Ekzistonin si persona realë, prej të cilëve donte lavdërimet, por njëherazi qenë edhe një resurs për imagjinatën e vet. Qenë me të, por jo për të: një pasqyrë që pasqyronte çdo mundësi dhe që ajo, duke u shqyrtuar thellësinë, i hidhte erëzat. Nisi të kuptojë se tek prindërit gjallonte rrënja e anktheve të saj dhe, nga fundi i viteve Pesëdhjetë, e inkurajuar nga psikiatri, nisi të shpërthejë kundër tyre, fillimish në ditarë dhe më pas në poezi. Plath e akuzonte babain për mungesën dhe nënën për afërsinë e pacipë. Mbesnin karikatura të deformuara, të çimentuara në qelibar. Në poezinë më të famshme Daddy Otto – që vdiq kur ajo ishte 8 vjeç – është një tiran patriarkal, një “bastard” nazist. Aurelia, e futur në The Bell Jar, është martirja e armatosur që kërkon përsosmërinë e së bijës. Por nëse Plath e ka trashëguar ankthin dhe depresionin nga prindërit, është e vërtetë edhe se nga ata ka marrë inteligjencën, disiplinën, ambicien.
Në rastin e Otto Plath, miti e ka errësuar të vërtetën. Për shumë lexues të Plath, Otto është babai arian dhe nazist. Praktikisht Otto Plath, pacifist i bindur që hoqi dorë nga shtetësia gjermane më 1926, e kishte shikuar i dyzuar ngjitjen e Hitlerit. U përmbahej kodeve të ngurta morale; priste që të tjerët të vepronin njëlloj. Në një fotografi të bërë kur ishte student në Wisconsin, rreth vitit 1910, të jep idenë e një burri që mezi i duron budallenjtë. I ulur në plan të parë, midis bashkëmoshatarësh të dehur, duke mbajtur gotën në dorë. Është një njeri serioz dhe i motivuar, që nuk lejon që idealet e tij të kompromentohen, edhe pse kjo nënkupton të prishet me familjen. Një rregull që vepro thellësisht në natyrën e së bijës.
Të paktën tri gjenerata të familjes Plath kanë jetuar në provincën Posen, në Prusinë Perëndimore, përpara se të transferoheshin në Shtetet e Bashkuara. Sot Posen (Poznan) është pjesë e Polonisë, në të ashtuquajturin “Korridor Polak”: ju dha Polonisë nga Perandoria Gjermane pas Traktatit të Versajës të 1919. Ashtu si territori i Alzacë – Lorenës, qe objekt kontestimesh dhe tensionesh të mëdha midis polakëve dhe gjermanëve. Pavarësisht se pjesa më e madhe banorëve qe polake, Hitleri tentoi ta aneksojë këtë territor më 1939 në një prej akteve të para të agresionit që e shtynë Francën dhe Britaninë e Madhe t’i shpallnin luftë Gjermanisë. Megjithëse Otto Plath e ka lënë Posen më 1900, shumë përpara shpërthimit të dy luftërave, por për Sylvia do të përfaqësonte gjithmonë portretin e agresionit imperialist gjerman.
Posen, popullsia e të cilit përfshinte gjermanë, polakë dhe hebrej, që jetonin në enklava etnike të ndara, ishte ndoshta provinca më e varfër e Prusisë. Nga fundi i Tetëqindës, të tërhequr nga ekonomia e lulëzuar industriale që ishte zhvilluar në Ren dhe në ashtu si edhe nga liria amerikane, gjermanët nisën ta lënë masivisht rajonin. Më shumë se 2 milion qenë nisur në fillimet e Nëntëqindës, përfshi stërgjyshërit nga babai të Sylvia Plath, gjyshërit, xhaxhallarët, hallat, babain. Stërgjyshi, Johann Plath, ishte një fshatar analfabet, por i nipi, Otto, do të bëhej pedagog në Harvard University, dhe stërmbesa një poete pionieristike. “Perfeksionizmi” i Sylvia, shpesh i reduktuar në devijim patologjik, duhet të kuptohet në kontekstin historik dhe sociologjik të emigracionit amerikan, që ka kornizuar jetën e saj. Dëshira për të shkëlqyer në të gjitha fronte i ka rrënjët e saj në etikën e punës, në shpirtin gjerman që është trashëgimia e saj.
Origjina gjermane e Otto Plath qe e rëndësishme për të bijën. Sylvia ka shkruar shpesh se i ndjen “në mënyrë mjaft të fuqishme rrënjët e mia gjermane”; ia ka rrëfyer mikut të penës Hans-Joachim Neupert. “Ndjej një afërsi të fuqishme më gjithçka që është gjermane”, i shkruan më 1949. “Mendoj se gjermanishtja është gjuha më e bukur e botës dhe çdo herë që dëgjoj ndonjë të flasë gjermanisht apo që ka emër gjerman ndjej një intimitet sekret të papritur”. Kur lexonte Thomas Mann ndjente të mbërthehej nga një lloj “krenarie patriotike”; dëgjonte Bach dhe Beethoven, lexonte Nietzsche dhe Goethe me të ëmën. Por ajo e tija ishte një trashëgimi e dyfishtë, pasi i ishte thënë se gjatë Luftës së Parë Botërore familja e nënës së saj ishte ngacmuar nga fqinjë irlandezë e italianë në Winthorp të Massachusetts. Sylvia ishte e shqetësuar se gjatë Luftës së Dytë Botërore disa anëtarë të familjes mund të kenë qenë internuar në një kamp për gjermanë amerikanë. Babai i saj ishte arrestuar më 1918 nga FBI prej simpative të presupozuara progjermane. Në dhjetorin e 1958 shënoi në ditarin e saj skeletin e një tregimi – që do të bëhej The Shadow – të përqëndruar tek një vajzë gjermane amerikane e trajtuar me dyshim nga fqinjët gjatë luftës: “Tema ka të bëjë me vetëdijen e një sistemi të komplikuar fajëi të cilët i janë subjekt gjermanët në një komunitet hebre apo katolik… Fëmija nuk mund ta kuptojë. Si mund të jetë fajtor për burgosjen e babait të tij?”. Qysh e re, Sylvia ka kuptuar se identiteti gjerman i ndarë me të atij ishte në një farë mënyre i rrezikshëm, burim i fshehtë turpi.
Ditarët e Plath nënvizojnë frustrimin e saj ndaj paaftësisë për ta zotëruar gjermanishten. Ende në vitin 1962 dëgjonte disqe në gjermanisht, sintonizohej në programin radiofononik gjemranisht të BBC. Sylvia ishte vajza e një emigranit gjerman dhe e një austriakeje të gjeneratës së parë, që kishte studiuar gjuhën dhe letërsinë gjermane dhe njihte gjermanishten. Prindërit e nënës së saj, Schober-ët, flisnin gjermanisht në shtëpi. Pavarësisht se shkëlqente në shumë fusha, nuk e kishte lehtë me gjermanishten. Disa biografë mendojnë se mbiemri Plath fillimisht ka qenë “Platt” dhe se është anglishtizuar me të arritur në Shtetet e Bashkuara. Sipas një anëtari të familjes, mbiemri në Gjermani shkruhej si “von Plath”. Stërgjyshërit nga babai të Sylvia, John (Johann) von Plath dhe Caroline (Katrina) Katzsezmadek, u lindën në rajonin e Posen respektivisht më 1829 dhe më 1826. Johann ishte gjerman dhe luteran, kurse Katrina polake dhe katolike: çifti i tejkaloi ndarjet për t’martuar në vitet Pesëdhjetë të Tetëqindës. I kanë rritur fëmijët si luteranë, pavarësisht se tensionet fetare ekzistonin në jetën martesore. Flisnin polonisht dhe gjermanisht. Patën 8 fëmijë: Theodore, babai i Otto, i lindur më 1850, ishte më i madhi. Të 6 që mbijetuan deri në moshë të rritur, emigruan të gjithë në Amerika midis viteve 1882 e 1901 dhe u vendosën në North Dakota, Illinois, Wisconsin, Oregon.
Fakti që të gjithë von Plath kanë emigruar të lë të kuptosh se nuk ecnin dot përpara në Posen. Në Shtetet e Bashkuara u bënë kovaçë dhe rrobaqepëse, kasapë, punëtorë hekurudhash. Mary Plath pati një fakt jashtëzakonisht të errët. Sipas historive të përcjella në familje, u dashurua me një djalë nga Cando, në North Dakota, teksa ishte duke vizituar prindërit. Mbeti shtatzënë me të, por ai e la për një grua tjetër. E braktisur dhe e vetme, gjeti strehim në një pension në St. Paul të Minnesota, ku vdiq gjatë lindjes. Vdekja e Maria tregon për çmimin që duhej paguar kur devijohet nga kodet doket tradicionale luterane të sjelljes.
Theodore Friedrich, djali i madh i John dhe Caroline, u martua me Ernestine Kottke (e lindur më 1853) në një kishë protestante të Posen më 1882. Ai ishte 32 vjeç, ajo 29: për epokën, një martesë e vonuar. Ernestine është nëna e Otto, gjyshja e Sylvia Plath. Theodore dhe Ernestine patën 6 fëmijë: Otto, Paul, Max, Theodore, Hugo, Martha, Frieda, të gjithë të lindur midis viteve 1885 dhe 1896. Një fëmijë tjetër, i lindur kur Ernestine ishte vetëm 19 vjeç, jashtë martese, vdiq shpejt. Ernestine i rriti fëmijët e vetme, pasi i shoqi mungonte për periudha të gjata: shiste pajisje të kompanisë McCormick në Gjermania, Poloni, Francë dhe Rusi. Gjatë udhëtimeve të tij mësoi shumë gjuhë: një talent i trashëguar nga i biri Otto.
Puna e Theodore në Gjermani ishte e qëndrueshme e mirëpaguar: por nga fundi i shekullit McCormick u restaurua dhe në vijim familjarët hipotezuan se mos Theodore ishte pushuar nga puna. Gjithsesi, Theodore u nis nga Hamburgu më 3 mars të 1901, duke zbritur në New York 16 ditë më vonë. Në moshën 50 vjeçare, qe i fundit i vëllezërve von Plath që emigroi. Zbriti në Shtetet e Bashkuara me 125 dollarë në xhep dhe asnjë kontratë pune, me qëllimin që të transferohej tek e motra Mathilde dhe i shoqi i saj në Chicago. Ernestine u nis nga Liverpool, duke arritur në St. John të Kanadasë, në dhjetorin e 1901, me 5 prej 6 fëmijëve të saj të vegjël. Fillimisht shkoi në Maza të North Dakota, ku Emil, një vëlla i Theodore, punonte si kovaç dhe ku pak kohë më pas u bashkua me të shoqin. Jetoi në Maza deri më 1907; atë vit u transferuan në Harney të Oregon; në vitin 1912 qenë në Oregon City. Theodore ishte i punësuar si kovaç dhe si bujk.
Nga ai moment, Ernestine zhduket nga kronikat. Ernestine Plath rezulton e vdekur në shtatorin e 1919 në Oregon Hospital for the Insane. Theodore ia kishte besuar çmendinës së Salem në tetorin e 1916. Ishte 63 vjeçare. Sipas fletës së shtrimit, shëndeti fizik i saj kishte qenë “normal” deri më 1905, kur Ernestine pësoi episodin e parë të “çmendurisë” në North Dakota. Mjekësi që ka pranuar Ernestine e gjeti “shumë të depresuar, të frikësuar… haluçinante… nuk fliste”. Infermierja vëren se ishte e “mirëushqyer, e pastër, por e pambrojtur”. Nga netët në spital mësojmë se gruaja kishte flokë të errët, sy të kaltër, ishte e gjatë pak më shumë se 1 metër e gjysmë. “Ngrihet nga krevati… mendon se dikush dëshiron që ta vrasë. Lutet që ta mbajmë midis nesh, ka frikë se mos e largojnë”. Diagnoza e përkohshme e mjekut: “demenza senile”.
Tulipanët janë shumë nervozë, është dimër këtu, Shiko si çdo gjë është e bardhë, e qetë, me dëborë. Mësoj paqen, ndërsa prehet e qetë afër meje si drita mbi këto mure të bardha, si ky shtrat, si këto duar. S’jam askushi, s’kam të bëj me shpërthimet. I dhashë emrin tim dhe rrobat e mia infermiereve, historinë time anestezistit dhe trupin tim kirurgëve.
Kanë mbështetur kokën time midis jastëkut dhe buzës së çarçafit si një sy midis qepallave të bardha që s’do të mbyllen. Bebëz budallaqe, duhet të grumbullosh gjithçka. Infermieret kalojnë dhe rikalojnë, nuk turbullojnë, kalojnë si pulëbardhat drejt tokës me skufjet e tyre të bardha, duke bërë gjëra me duar, të barabarta me njëra-tjetrën, kështu që është e pamundur të thuhet se sa janë.
Trupi im është një gur për ata, bëhen gati si uji për gurët mbi të cilat duhet të rrjedhë, duke i lëmuar me mirësjellje. Më japin topitje me gjilpërat e halave xixëlluese, më japin gjumë. Tani kam humbur veten time jam e lodhur nga bagazhet – Çanta ime prej lëkurë si një kutizë e zezë pilulash, burri dhe fëmija im buzëqeshin në fotografinë familjare; buzëqeshjet e tyre më mbërthejnë lëkurën, grepa të vegjël të buzëqeshur.
Kam hedhur gjëra në det, unë, anija tridhjtëveçare. bashkangjitur fort tek emrin im dhe tek adresa. Ata kanë fshirë të gjitha ndjenjat e mia. E frikësuar dhe e zhveshur mbi barelën e gjelbër plastike Kam parë çajnikun tim, komonë e rrobave, librat e mi të zhyten thellë, si dhe ujin të më arrijë mbi kokë. Jam një murgeshë, tani nuk kam qenë kurrë kaq e pastër.
Nuk doja lule, doja vetëm të shtrihem, me pëllëmbët lart krejtësisht bosh. Të jesh i lirë, s’e keni idenë se sa të lirë jeni- paqja është kaq e madhe sa të verbon, S’ kërkon asgjë, një etiketë me emrin, ndonjë çikërrimë. Me këtë, më në fund, mbyllin të vdekurit; i përfytyroj duke e mbllaçitur si një meshë kungimi.
Tulipanët janë tepër të kuq në radhë të parë, më plagosin. Edhe nëpërmjet dhuratës së paketuar si dhuratë i dëgjoja të merrnin frymë ngadalë, nëpërmjet fashës së bardhë, si një fëmijë monstruoz.
Faqekuqët i flasin plagës sime, i përgjigjen. Janë tradhtarë:duken se valëzojnë, edhe nëse më tërheqin poshtë, duke më ngatërruar me gjuhën e tyre të beftë e me ngjyrën, një duzinë tulipanësh të kuq të plumbtë rreth qafës sime.
Më parë asnjë s’më përgjonte, tani po më përgjojnë. Tulipanët kthehen drejt meje, dhe dritarja pas ku drita çdo ditë zgjerohet e hollohet, unë shoh veten, madje, qesharake, hije letre e riprerë midis syrit të diellit dhe syve të tulipanëve, nuk kam fytyrë, kam dashur të shuhem. Tulipanët gjallërues konsumojnë oksigjenin tim.
Para se të vinin atmosfera ishte mjaft e qetë, Pulsonte, frymëmarrje pas frymëmarrjeje, pa ndërprerje. Pastaj tulipanët e mbushën me zhurmë të madhe. Tani ajri i shtyn dhe i vërtit përreth si lumë i shtyn dhe i shtjell rreth një makine të kuqe-ndryshku të thellë. Koncentrojnë vëmendjen time, që ishte e lumtur duke luajtur e duke pushuar pa u angazhuar.
Edhe muret duken se u ngrohën midis tyre. Tulipët duhej të qëndronin pas hekurave si kafshë të rrezikshme; hapen si goja e një tigri të madh afrikan, dhe unë kujtohem për zemrën time: hap e mbyll vazon e saj të gonxheve të kuqe për dashurinë time të vërtetë. Uji që shijoj është i ngrohtë dhe i kripur si deti, dhe vjen nga një vend i largët si shëndeti./ KultPlus.com
Kujtojmë se sot shënohen gjithsej 90 vite nga lindja e poetes të njohur, Sylvia Plath, shkruan KultPlus.
Ajo shëtiti gjatë atë mbrëmje rrugëve të Londrës, e bindur se djaloshi që një natë më parë e kishte puthur lehtë në qafë do të shfaqej sërish në jetën e saj. Ai ishte i gjatë, shumë më i gjatë se ajo dhe në fytyrë i dalloheshin ca rrudha të lehta, edhe pse sapo i kishte kaluar të 30-at. Sylvia Plath atëherë nuk mund ta besonte se vargjet që kishte lexuar në revistë muaj më parë ishin të tij.
Ai shkruante bukur dhe ndjeshmërinë e vargjeve ajo e ndjeu dhe kur fytyra e tij u skuq ndërsa prekte të sajën. Atë natë ata kishin pirë nën shoqërinë e disa miqve të përbashkët dhe Sylvia ndjente sikur kishte kohë që kishte qenë pranë tij. Dy ditë më pas, ai do të telefononte në shtëpinë e saj dhe teksa rendte në vrap për ta takuar atë në kafenenë bri rrugës, ajo ndjehej e gjitha e pushtuar prej tij.
Sylvia Plath dhe Ted Hughel do të bashkonin duart poshtë tavolinës ku gjendeshin dy filxhanë çaj për të mos u ndarë më për vite me radhë. Lidhja me Ted, një nga poetët më të rëndësishëm të shekullit XX, nuk do të ishte thjesht një lidhje dashurore, por një lidhje që do të ndikonte në krijimin e individualitetit të saj si poete.
Ted diti të shihte brenda trishtimit të saj dhe të shtynte talentin e lindur të kësaj gruaje të shpërthente. Në ditarin e saj, Plath do të përshkruante orët e gjata të mbrëmjes që ata i kalonin duke i lexuar poezi njëri tjetrit. “Ted ishte si një këngëtar. Ai lexonte aq bukur dhe u jepte fjalëve ritmin e duhur”, shkruante ajo. Më 15 qershor të vitit 1956, ata u martuan. Vitet e para të martesës do të ishin të mbushura plot pasione për çiftin që adhuronte letrat. Në këto kohë, ata shfaqën interes për astrologjinë dhe të mbinatyrshmen.
Pas një depresioni që kishte kaluar në adoleshencë, Plath gjithnjë kishte frikë të afrohej me poezinë. Ajo e ndjente se depërtimi i thellë brenda vetes, mund ta fuste në skuta të errëta nga të cilat do ta kishte të vështirë të dilte. Por, Ted e ndihmoi të bënte këtë rrugëtim dhe të nxirrte prej andej jo copa errësire, por vargje që ende lexohen sot me ëndje.
Në vitin 1957, ata u zhvendosën për të jetuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku Plath nisi të studionte në Kolegjin Smith. Kjo do të ishte një kohë e vështirë për vajzën që ishte mësuar të kishte më shumë hapësirë për poezinë, ndaj vetëm një vit më vonë ata zhvendosen në Boston. Ajo nisi punë si recepsioniste në një spital psikiatrik dhe filloi të ndiqte leksionet mbi poezinë nga Robert Lowell, ku shkonin dhe poetë si Anne Sexton apo George Starbuck. Të dy, Lowell dhe Sexton, e inkurajuan Plath të shkruante përvojat e saj dhe ajo ashtu bëri.
sylviaAta diskutuan hapur për depresionin apo për përpjekjet për vetëvrasje që Sexton kishte bërë shpesh, duke e shtyrë Plath të shkruante nga një perspektivë më shumë femërore. Në këtë kohë, Sylvia nisi ta shihte veten si një poete më serioze, duke parë që vargjet që shkruante nisën të merrnin formën që vetë ajo kishte dashur t’u jepte kohë më parë. Në dhjetor të vitit 1959, çifti kthehet sërish në Londër.
Një vit më vonë, lind vajza e tyre Frieda. Përmbledhjen e saj të parë me poezi “Koloseo” ajo e botoi më 1961. Shtatzënia e saj e dytë përfundoi me dështim, gjendje të cilën poetja nuk do ta kalonte lehtë. Pothuajse të gjitha poezitë e shkruara në atë periudhë përfshihen nga dëshpërimi. Në gusht të atij viti, ajo botoi dhe një libër autobiografik. Nikolasi, fëmija i saj i dytë lindi më 1962.
Në shtëpinë e madhe, Hughes nisi të mbante bletë që u bënë frymëzim për disa poezi të Plath. Ajo përfshihet në këtë kohë në një aksident me makinë, që u interpretua si një tentativë për vetëvrasje nga miqtë e saj. Pas këtij incidenti, jeta e saj nuk do të ishte më ajo e dikurshmja. Ajo zbulon tradhtinë e të shoqit me Assia Wevill dhe kërkon divorcin.
Kjo ndarje do të shënonte dhe rrugëtimin drejt fundit të jetës së Plath. Pas ndarjes, ajo jetonte në “Fitzroy Road” vetëm disa metra larg apartamenteve Chalcot, ku kishte jetuar poeti i njohur irlandez Willliam Butler Yeats. Plath e quante një shenjë të mirë faktin që ai kishte jetuar aty. Depresioni, të cilin ajo mendonte se e kishte mposhtur, kthehet sërish, por këtë herë Ted nuk ishte pranë saj për ta mbrojtur. Asnjë burrë nuk ishte pranë gruas me sytë e thellë kafe dhe flokët e verdhë. Ajo nuk mundi ta përballonte dot mendjen e saj, dimrin e madh e të gjatë të vitit 1963…
Pavarësisht kurimeve që mori, Plath, një nga zërat më interesantë të poezisë, i dha fund jetës së saj më 11 shkurt 1963 dhe ishte vetëm 31 vjeçe. Robert Lowell, mik i sfidave të përbashkëta me të, do ta quante atë “një heroinë të madhe klasike”.
Plath është autore e një sërë librash poetikë, tronditës e mallëngjyes të publikuar në shekullin XX. Imazhet janë ato që karakterizojnë dhe e bëjnë të dallueshme poezinë e Plath. “Unë duartrokas përdorimin e fjalëve si mjete për të skalitur imazhe nga ajri i hollë dhe për t’iu dhënë atyre substancë”, shprehej dikur ajo.
Plath ka dhënë një kontribut të madh në thyerjen e tabuve në vitet 1960. Ajo solli një stil krejt të ri në të shkruar dhe në tematikë. Kjo do ta bënte atë të radhitej ndër autoret më të veçanta, duke marrë parasysh edhe tiparet rrëfimtare, që bëri që të tërhiqej më shumë vëmendja drejt jetës së saj. Ndër veprat e saj më të rëndësishme janë “The Colossus and Other Poems” dhe “Ariel”. Në vitin 1982, ajo u nderua me çmimin “Pulitzer” pas vdekjes për “Poema të zgjedhura”.
Kritika vijon ta shohë poezinë e saj si thellësisht vetjake dhe të ndjerë, një rrëfim i çiltër deri në brutalitet i një ekzistence të trazuar e me fund tragjik. Sylvia Plath lindi më 27 tetor, në Jamaica Plain, Massachusetts. Fëmija e parë e Ottos dhe Aurelia Schoeber Plath. I ati ishte profesor gjermanishteje dhe entomologjie (specialist bletësh) në Universitetin e Bostonit; e ëma ishte mësuese gjimnazi dhe nxenëse e të shoqit. Sylvia ndoqi shkollat në Wellesley, Massachusetts dhe më pas shkoi në Kolegjin Smith, në sajë të meritave shkollore.
Në vitin 1953, u zgjodh në bordin e kolegjit për revistën “Mademoiselle”, falë publikimit të poezive dhe tregimeve të saj. Gjatë vitit të parafundit në kolegj, e ëma vuri re tiparet e depresionit (sëmundje kjo që rridhte në familje nga ana e të atit). Si rrjedhojë, Sylvia iu nënshtrua mjekimeve të njohura si elektrokonvulsivë bipolarë. Në gusht të vitit 1953, tentoi vetëvrasje, duke pirë sasi të madhe ilaçesh. Pas shërimit (gjashtë muaj në terapi intensive), iu kthye shkollës.
Diplomën e mbrojti me një ese mbi Dostojevskin, duke u diplomuar në fund me të gjitha nderet. Fitoi më pas bursë studimi për në Kolegjin e Newnham, Kembrixh, për ku u nis në vitin 1955. Jeta e saj në Angli njihet si tepër “seksuale”. Në shkrimet e asaj kohe vihet re kundërshtimi dhe urrejtja e saj kundrejt sjelljeve me standard të dyfishtë, si dhe shpalosja e idesë së heqjes së kufijve mbi të drejtat e saj në lidhje me përvojat seksuale (nga kjo anë kërkonte barazi me burrat).
Sylvia vrau veten në 11 Shkurt, 1963./ KultPlus.com
KultPlus sjell në shqip një artikull nga BBC mbi poeten e famshme Sylvia Plath dhe mitin mbi vdekjen e saj.
Kur një autore grua vdes nga vetëvrasja, ajo gjithmonë definohet nga ky akt. Duke nisur nga Virgina Woolf deri te Sarah Kane, gjithçka qe ato bëjnë, gjithçka që ato krijojnë gjatë jetës së tyre, shëndrrohet në një narrativë rreth vdekjes së tyre. Veprat e grave shihen si manifestime të sëmundjeve të tyre mentale, ndërsa veprat e burrave arsyetohen pavarësisht problemeve të njëjta që ata mund të kenë.
Që nga vdekja e saj në 1963, Sylvia Plath është shëndrruar në një imazh të zemërimit femëror. Veprat e saj shihen si simbol i vajzave rebele por në depresion, ky simbol u shëndrrua në imazh hollivudian, i përsëritur në shumë filma dhe shfaqje. Ky simbol përfaqëson vajzën e cila i kundërshton normat shoqërore, dhe e merr jetën dhe vdekjen e saj në duart e veta.
Sylvia Plath është ndër autoret e para që arriti të depërtojë në mënyrë të sinqertë në realitetin e të qenit grua. Qysh para valës së dytë të feminizmit, ishte Plath ajo që shkroi për pakënaqësitë e saj me pozitën inferiore të grave, nevojat e tyre seksuale dhe sesi këto presione ndikojnë në problemet me shëndetin mendor. Problemi me të cilin përballemi kur flasim për Sylvia Plath është se jeta e saj është shëndrruar në mit, duke e hedhur poshtë dhe artin e saj, dhe duke e bërë akoma më të vështirë ta njohim Sylvia Plath-in e vërtetë. Libra biografik të cilët fokusohen në jetën private dhe vdekjen e saj publikohen vazhdimisht dhe janë të panumërta.
‘”The Silent Woman”, një libër nga shkrimtarja amerikane Janet Malcom, synon të thyejë imazhin e Sylvias si mit dhe tregon për atë si një grua normale, që jeton si gjithë të tjerët, ky është ndoshta libri më human për shkrimtaren deri më tani.
Sidoqoftë, Sylvia Plath mbetet ndër figurat më enigmatike dhe komplekse të botës letrare – pjesërisht për shkak të vdekjes së saj të hershme, që nuk i dha kurrë mundësinë autores ta tregojë vetë storien e saj, dhe pjesërisht për shkak të kompleksitetit të karakterit të saj, një personalitet me shumë veçori të ndryshme, që e bëri gati të pamundshme të njihet se kush ishte ajo në të vërtetë. Ne mund të mendojmë se po arrijmë ta njohim me qartësi figurën e saj, mirëpo Sylvia Plath do të mbetet gjithmonë pakapshme.
KultPlus ju sjell një poezi të poetes që titullohet “Djegia e Shtrigave”
Në sheshin e pazarit stivojnë në turrë degë të thata. Imishta e hijeve – është një fustan i varfër. Po e mbush Trajtën time prej dylli, kurmin e kukullës. Sëmundja merr fill këtu: për shtrigat jam nishan. Djallin mund ta shpëtojë vetëm djalli. Në muajin e gjetheve të kuqërremta unë ngjitem në shtratin e zjarrtë.
Kollaj ta fajësosh errësirën: gojën e derës, Barkun e qilarit. Ata ma fikën zjarrin tim bengalez. Dama, e flatërt, si një brumbull i zi, Po më mban në kafaz me papagajtë. Çfarë sysh të mëdhenj kanë të vdekurit! Jam mikeshë më fantazmën leshatore. Rrotat prej tymi rrokullisen prej sqepit të kotruves.
Nëse vogëloshe jam, prej meje s’vjen e keqja. Nëse përpëlitem, asgjë nuk thyej. Kështu thashë, Duke ndenjur poshtë kapakut në vorbë, Thërmickë dhe e palëvizshme, si një kokrrizë orizi. Ata ndezin pipthat e llampës, unazë pas unaze. Përplot jetë jemi, o miqtë e mi të vegjël. Rritemi. Tepara kjo është e dhimbshme. Gjuhëzat e kuqe Na mësojnë të vërtetën.
Nënë brumbujsh, thjesht çlire dorën. Do të flatroj përmes gojës së qiririt si flutur, pa i përzhitur krahët. Ma ktheni trajtën time të zanafillës. Jam gati t’i deshifroj ditët. U bashkova me pluhurin nën hijen e gurit. Sytë e këmbëve më shndrijnë. Shndritja m’i larton kofshët e mia. Vdiqa, vdiqa nën manto prej gjithë kësaj drite. / KultPlus.com
Mua nuk më duhet një kuti e rëndomtë, më duhet një sarkofag Me lara tigri dhe me fytyrë sipër kapakut. I rrumbullt, si hëna që ta shihnin të gjithë ç’përposh. Dua t’i shoh të gjithë ata, kur të vijnë, Duke depërtuar përmes gurëve memecë dhe rrënjëve. Tashmë i shoh, – fytyra të zbehta, të largëta, si yjet. Tanimë ata janë një hiç, madje as foshnja. I përfytyroj pa nëna e baballarë, si zotat e parë. Ata pyesin, në duhet t’isha vallë.
Prej fundjavës sime duhet të ziesh reçel, si prej frutash! Pasqyra ime mbulohet mjegullishtë. Edhe një hukamë tjetër dhe në të nuk mbetet pasqyrim. Lulet dhe fytyrat lëbardhen asisoj, sa shndërrohen në çarçafë.
Nuk ia kam besën. Ai zhduket, si avull Në ëndrra përmes vrimës së syve ose gojës. Unë nuk mund ta ndaloj. Një dite të bukur ai nuk do kthehet. Gjërat janë sajuar tjetërsoj. Ata mbeten, madhështitë e tyre të veckla Të ngrohura janë me përçikje të shpeshta. Kur më mërdhijnë këmbët, Syri blu i bruzit tim më ngroh. M’i jepni kotruvet e bakërta, jepuni kutive me pomadë Të shpleksin rreth meje lulet kundërmuese të natës. Ata do të më mbështjellin në fasha, ata do ta vënë zemrën time Në një bohçe të pastër te këmbët e mia. Zor se do ta njoh veten. Ka me qenë errët. Dhe drita e këtyre vogëlimave është më e mrekullt se fytyra e Ishtar-it* .
Ajo shëtiti gjatë atë mbrëmje rrugëve të Londrës, e bindur se djaloshi që një natë më parë e kishte puthur lehtë në qafë do të shfaqej sërish në jetën e saj. Ai ishte i gjatë, shumë më i gjatë se ajo dhe në fytyrë i dalloheshin ca rrudha të lehta, edhe pse sapo i kishte kaluar të 30-at. Sylvia Plath atëherë nuk mund ta besonte se vargjet që kishte lexuar në revistë muaj më parë ishin të tij.
Ai shkruante bukur dhe ndjeshmërinë e vargjeve ajo e ndjeu dhe kur fytyra e tij u skuq ndërsa prekte të sajën. Atë natë ata kishin pirë nën shoqërinë e disa miqve të përbashkët dhe Sylvia ndjente sikur kishte kohë që kishte qenë pranë tij. Dy ditë më pas, ai do të telefononte në shtëpinë e saj dhe teksa rendte në vrap për ta takuar atë në kafenenë bri rrugës, ajo ndjehej e gjitha e pushtuar prej tij.
Sylvia Plath dhe Ted Hughel do të bashkonin duart poshtë tavolinës ku gjendeshin dy filxhanë çaj për të mos u ndarë më për vite me radhë. Lidhja me Ted, një nga poetët më të rëndësishëm të shekullit XX, nuk do të ishte thjesht një lidhje dashurore, por një lidhje që do të ndikonte në krijimin e individualitetit të saj si poete.
Ted diti të shihte brenda trishtimit të saj dhe të shtynte talentin e lindur të kësaj gruaje të shpërthente. Në ditarin e saj, Plath do të përshkruante orët e gjata të mbrëmjes që ata i kalonin duke i lexuar poezi njëri tjetrit. “Ted ishte si një këngëtar. Ai lexonte aq bukur dhe u jepte fjalëve ritmin e duhur”, shkruante ajo. Më 15 qershor të vitit 1956, ata u martuan. Vitet e para të martesës do të ishin të mbushura plot pasione për çiftin që adhuronte letrat. Në këto kohë, ata shfaqën interes për astrologjinë dhe të mbinatyrshmen.
Pas një depresioni që kishte kaluar në adoleshencë, Plath gjithnjë kishte frikë të afrohej me poezinë. Ajo e ndjente se depërtimi i thellë brenda vetes, mund ta fuste në skuta të errëta nga të cilat do ta kishte të vështirë të dilte. Por, Ted e ndihmoi të bënte këtë rrugëtim dhe të nxirrte prej andej jo copa errësire, por vargje që ende lexohen sot me ëndje.
Në vitin 1957, ata u zhvendosën për të jetuar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku Plath nisi të studionte në Kolegjin Smith. Kjo do të ishte një kohë e vështirë për vajzën që ishte mësuar të kishte më shumë hapësirë për poezinë, ndaj vetëm një vit më vonë ata zhvendosen në Boston. Ajo nisi punë si recepsioniste në një spital psikiatrik dhe filloi të ndiqte leksionet mbi poezinë nga Robert Lowell, ku shkonin dhe poetë si Anne Sexton apo George Starbuck. Të dy, Lowell dhe Sexton, e inkurajuan Plath të shkruante përvojat e saj dhe ajo ashtu bëri.
sylviaAta diskutuan hapur për depresionin apo për përpjekjet për vetëvrasje që Sexton kishte bërë shpesh, duke e shtyrë Plath të shkruante nga një perspektivë më shumë femërore. Në këtë kohë, Sylvia nisi ta shihte veten si një poete më serioze, duke parë që vargjet që shkruante nisën të merrnin formën që vetë ajo kishte dashur t’u jepte kohë më parë. Në dhjetor të vitit 1959, çifti kthehet sërish në Londër.
Një vit më vonë, lind vajza e tyre Frieda. Përmbledhjen e saj të parë me poezi “Koloseo” ajo e botoi më 1961. Shtatzënia e saj e dytë përfundoi me dështim, gjendje të cilën poetja nuk do ta kalonte lehtë. Pothuajse të gjitha poezitë e shkruara në atë periudhë përfshihen nga dëshpërimi. Në gusht të atij viti, ajo botoi dhe një libër autobiografik. Nikolasi, fëmija i saj i dytë lindi më 1962.
Në shtëpinë e madhe, Hughes nisi të mbante bletë që u bënë frymëzim për disa poezi të Plath. Ajo përfshihet në këtë kohë në një aksident me makinë, që u interpretua si një tentativë për vetëvrasje nga miqtë e saj. Pas këtij incidenti, jeta e saj nuk do të ishte më ajo e dikurshmja. Ajo zbulon tradhtinë e të shoqit me Assia Wevill dhe kërkon divorcin.
Kjo ndarje do të shënonte dhe rrugëtimin drejt fundit të jetës së Plath. Pas ndarjes, ajo jetonte në “Fitzroy Road” vetëm disa metra larg apartamenteve Chalcot, ku kishte jetuar poeti i njohur irlandez Willliam Butler Yeats. Plath e quante një shenjë të mirë faktin që ai kishte jetuar aty. Depresioni, të cilin ajo mendonte se e kishte mposhtur, kthehet sërish, por këtë herë Ted nuk ishte pranë saj për ta mbrojtur. Asnjë burrë nuk ishte pranë gruas me sytë e thellë kafe dhe flokët e verdhë. Ajo nuk mundi ta përballonte dot mendjen e saj, dimrin e madh e të gjatë të vitit 1963…
Pavarësisht kurimeve që mori, Plath, një nga zërat më interesantë të poezisë, i dha fund jetës së saj më 11 shkurt 1963 dhe ishte vetëm 31 vjeçe. Robert Lowell, mik i sfidave të përbashkëta me të, do ta quante atë “një heroinë të madhe klasike”.
Plath është autore e një sërë librash poetikë, tronditës e mallëngjyes të publikuar në shekullin XX. Imazhet janë ato që karakterizojnë dhe e bëjnë të dallueshme poezinë e Plath. “Unë duartrokas përdorimin e fjalëve si mjete për të skalitur imazhe nga ajri i hollë dhe për t’iu dhënë atyre substancë”, shprehej dikur ajo.
Plath ka dhënë një kontribut të madh në thyerjen e tabuve në vitet 1960. Ajo solli një stil krejt të ri në të shkruar dhe në tematikë. Kjo do ta bënte atë të radhitej ndër autoret më të veçanta, duke marrë parasysh edhe tiparet rrëfimtare, që bëri që të tërhiqej më shumë vëmendja drejt jetës së saj. Ndër veprat e saj më të rëndësishme janë “The Colossus and Other Poems” dhe “Ariel”. Në vitin 1982, ajo u nderua me çmimin “Pulitzer” pas vdekjes për “Poema të zgjedhura”.
Kritika vijon ta shohë poezinë e saj si thellësisht vetjake dhe të ndjerë, një rrëfim i çiltër deri në brutalitet i një ekzistence të trazuar e me fund tragjik. Sylvia Plath lindi më 27 tetor, në Jamaica Plain, Massachusetts. Fëmija e parë e Ottos dhe Aurelia Schoeber Plath. I ati ishte profesor gjermanishteje dhe entomologjie (specialist bletësh) në Universitetin e Bostonit; e ëma ishte mësuese gjimnazi dhe nxenëse e të shoqit. Sylvia ndoqi shkollat në Wellesley, Massachusetts dhe më pas shkoi në Kolegjin Smith, në sajë të meritave shkollore.
Në vitin 1953, u zgjodh në bordin e kolegjit për revistën “Mademoiselle”, falë publikimit të poezive dhe tregimeve të saj. Gjatë vitit të parafundit në kolegj, e ëma vuri re tiparet e depresionit (sëmundje kjo që rridhte në familje nga ana e të atit). Si rrjedhojë, Sylvia iu nënshtrua mjekimeve të njohura si elektrokonvulsivë bipolarë. Në gusht të vitit 1953, tentoi vetëvrasje, duke pirë sasi të madhe ilaçesh. Pas shërimit (gjashtë muaj në terapi intensive), iu kthye shkollës.
Diplomën e mbrojti me një ese mbi Dostojevskin, duke u diplomuar në fund me të gjitha nderet. Fitoi më pas bursë studimi për në Kolegjin e Newnham, Kembrixh, për ku u nis në vitin 1955. Jeta e saj në Angli njihet si tepër “seksuale”. Në shkrimet e asaj kohe vihet re kundërshtimi dhe urrejtja e saj kundrejt sjelljeve me standard të dyfishtë, si dhe shpalosja e idesë së heqjes së kufijve mbi të drejtat e saj në lidhje me përvojat seksuale (nga kjo anë kërkonte barazi me burrat).
Sylvia vrau veten ne 11 Shkurt, 1963./ filozofia.al/ KultPlus.com
Disa poezi të panjohura më parë, nga poetja tragjike Sylvia Plath janë zbuluar të fshehura në pjesën e pasme të një prej fletoreve të saj, shkruan The Guardian.
Hulumtuesit që po punonin në një libër të ri për poeten, zbuluan një letër karboni që përmbante dy prej poemave të Plath, dhe ndoshta edhe një të tretë, e cila ende nuk është verifikuar.
Në të njejtën letër, Plath ka shtypur edhe tabelën e përmbajtjes për përmbledhjen e poezive të shkruara prej burrit të saj, Ted Hughes. Aty ndodhen dy poezi të publikuara “The Shrike” dhe “Natural History,” dhe dy të tjera të papublikuara.
Duke përdorur Photoshop-in, studiusi i Plath, Peter K. Steinberg dëshifroi poezinë “To a Refractory Santa Claus,” një poezi që përsiat për motin e ngrohtë të Spanjës gjatë dimrit anglez. (Plath dhe Hughes kaluan muajin e mjaltit në pjesën lindore të Spanjës.) “Edhepse thuhet që poezia është inferiore krahasuar me punimet e mëvonshme të Plath, akademikët e përshkruajnë këndvështrimin vizual të poezisë si ‘spektakular’ sipas Guardian.
Poezia e dytë, “Megrims”, është një fjalim i një pacienti paranoik drejtuar doktorit të tij. Poema e tretë është më e ngjajshme me shkrimet e saj të mëvonshme, por ende nuk është dëshifruar.
Libri i Steinberg dhe Crother, “These Ghostly Archives” tregon këto dhe zbulime të tjera për poeten që ndërroi jetë në 1963./KultPlus.com
