Videoja tregonte një radhë që vazhdonte në pjesën e jashtme të Muzeut të Arteve të Bukura në Odesa. Ishte e diela e 20 shkurtit dhe – ndoshta për herë të fundit – burra, gra dhe fëmijë ishin rreshtuar për të parë thesaret e tij (10,000 vepra arti nga shekulli i 16-të e tutje, duke përfshirë pikturat e hershme nga odesianja, pionierja e artit abstrakt, Wassily Kandinsky), transmeton KultPlus.
Vetëm katër ditë më vonë, rusët pushtuan Ukrainën.
Tani, si shumë qytete anembanë vendit, Odesa, e themeluar nga Katerina e Madhe në fund të viteve 1700, me arkitekturën e saj të shekullit të 19-të, të ruajtur në mënyrë perfekte dhe Teatrin e bukur të Operës neo-barok, përgatitet për sulm. Drejtoresha në detyrë e muzeut, Oleksandra Kovalchuk, iku në Bullgari për hir të djalit të saj njëvjeçar. Por ajo është e shkatërruar tërësisht.
“Ndihem si tradhtare”, më tha ajo. “Unë e kam zhgënjyer stafin tim. Sigurisht që ndihem fajtore për këtë. Muzeu i Arteve të Bukura në Odesa ka qenë si një fëmijë i imi për shumë vite, kështu që në thelb ishte një vendim se cilin fëmijë dëshiroja të braktisja dhe vendosa që jam e detyruar të kujdesem për tim bir”.
Në kryeqytetin ukrainas, Kiev, një tjetër drejtoreshë muzeu, Olesia Ostrovska-Liuta, ka marrë një vendim ndryshe, por po aq të vështirë. Ajo qëndron në vend, megjithëse më tha se “gjendja e muzeumeve dhe institucioneve kulturore nuk ndryshon nga spitalet, shkollat dhe zonat e banuara, ne jemi të gjithë nën granatime”.
Mystetskyi Arsenal është një nga muzetë më të mëdhenj të artit në Evropë, që mban vepra avangarde dhe bashkëkohore ukrainase. Mbrojtja e tyre është misioni i saj dhe ajo thotë se do të qëndrojë në Kiev “për aq kohë sa ne mund të ruajmë institucionin tonë”.
“Kur kjo nuk është më e mundur, atëherë situata ndryshon”, thotë ajo.
“Ne po përballemi jo vetëm me një sulm ndaj Ukrainës, por një sulm ndaj kulturës sonë,” më tha ajo në një linjë Zoom-i që u pengua dhe u ndal. Ajo është në një zonë lufte. Ndoshta është më e habitshme që funksionoi në radhë të parë.
Ukraina është shtëpia e shtatë vendeve të trashëgimisë botërore të UNESCO-s, duke përfshirë Katedralen e Shën Sofisë në Kiev me kupolat e saj të mrekullueshme të arta dhe afreskun mahnitës bizantin të Virgjëreshës Mari, si dhe ekspozitën historike arkitekturore në qendër të Lvivit në perëndim.
Siç thotë Anna Reid, autore e Borderland: A Journey Through the History of Ukraine, bombardimi i Lvivit, Odesës, Kievit ose Chernihivit në veri, me kishat, manastiret dhe koleksionet e pashoqe të ikonave mesjetare do të jetë “një humbje kulturore për Evropën në shkallën e shkatërrimit të Dresdenit në Luftën e Dytë Botërore”.
Kur bëhet fjalë për muzetë e vendit, mund të ketë pak gjëra që stafi mund të bëjë për të mbrojtur ndërtesat e tyre nga sulmet ruse. Dhe sipas Kovalchuk, mungesa e investimeve do të thotë se muzetë “nuk kanë një sistem që do ta menaxhonte zjarrin”.
“Çfarëdo muzeu të fillojë të marrë flakë në të,” thotë ajo, me një anglishte pothuajse të përsosur, “ai do të digjet dhe ne do të humbim shumë vepra të bukura arti, trashëgimie dhe artefakte historike.”
Por është duke u zhvilluar një garë për të mbrojtur thesaret brenda tyre dhe një kuptim i frikshëm i çmimit të lartë që tashmë po paguhet. Raportet nga Ivankivi, në veriperëndim të Kievit, thonë se muzeu lokal dhe veprat e tij të artit janë djegur nga forcat ruse.
Brenda kishte 25 piktura të artistes popullore të njohur ukrainase Maria Prymachenko, ngjyrat e ndritshme dhe stili naiv i së cilës e bënë Pablo Picasso-n ta konsideronte atë një “mrekulli artistike”.
Thuhet se disa nga veprat u shpëtuan. Sipas The Times, një vendas vrapoi në ndërtesën e djegur për të shpëtuar sa më shumë që mundi. Mendohet se ai shpëtoi rreth 10 vepra të mëdha arti nga flakët, megjithëse nuk është ende e qartë se cilat prej tyre.
Disa javë para luftës, sipas kritikut të artit të lindur në Kiev, Konstantin Akinsha, Ministria e Kulturës dhe Politikës së Informacionit të Ukrainës nxori udhëzime për mbrojtjen dhe evakuimin e mundshëm të koleksioneve muzeale.
Z. Akinsha thotë se ishte i dëshpëruar që punimet të evakuoheshin menjëherë. Ai më tha: “Presidenti ynë është një hero, por ishte në një kohë kur ai thoshte se nuk kishte asgjë për të bërë panik, se nuk do të kishte pushtim. Autoritetet penguan evakuimin e veprave të artit sepse kishin frikë se do të krijonte panik.”
Më kanë thënë për disa nga përpjekjet që po bëhen tani nëpër disa mijëra muze të Ukrainës; përpjekje të nxituara për të krijuar një inventar të plotë dixhital të veprave, në rast se bien në duart ruse, përpjekje për të zhvendosur pjesët në vende të pazbuluara dhe madje edhe të stafit të muzeut në disa raste që flenë të barrikaduar në bodrume me veprat më të çmuara të artit pranë tyre.
Askush nuk dëshiron të flasë publikisht për atë që po ndodh, nga frika se mos lajmërojnë pushtuesit rusë ose grabitësit. Por Kovalchuk më tha: “Pothuajse në çdo muze, punëtorët flenë, qëndrojnë për ditë të tëra për të qenë pranë artit, për të marrë disa vendime të minutës së fundit. Nuk mund të them më shumë për fat të keq.”
Dhe kur bëhet fjalë për Muzeun e Arteve të Bukura në Odesa, ajo thotë se “bëri gjithçka që ishte e mundur, çfarëdo që mundëm, për ta mbajtur koleksionin të sigurt”.
Gjithçka që Ostrovska-Liuta do të më thoshte për muzeun Mystetskyi Arsenal është: “Kur filloi lufta, ne kishim udhëzimet tona se si të vepronim në këtë situatë. Ne bëmë planet tona të sigurisë dhe po veprojmë sipas tyre. Muzeu është mbyllur dhe i ruajtur”.
Me rusët që po i afrohen Kievit dhe shpërthimet në kryeqytet në orët e fundit, tani mund të jetë tepër vonë për të zhvendosur disa nga thesaret më të lëvizshme të qytetit (shumë shpresojnë se mund të ketë ndodhur tashmë fshehurazi në disa raste të paktën).
Por ka presion për të mbrojtur veprat e artit të mbajtura në vende që nuk janë ende nën zjarr. Anna Reid thotë se qytetet që nuk janë të okupuara tashmë, si Odesa dhe Lvivi, të cilat kanë muze me koleksione të pasura “duhet t’u jepet sa më shumë ndihmë që të mundemi për t’i çuar ato koleksione në një vend të sigurt”, qoftë në strehimore për sulme ajrore apo edhe jashtë vendit.
Për ndërtesat, të cilat duket qartë se nuk mund të zhvendosen, është një histori tjetër. “Lvivi është si Salzberg,” thotë ajo. “Odesa është një qytet i shekullit të 19-të i ruajtur në mënyrë perfekte, i famshëm për pemët e tij të bukura, rrugët me kalldrëm, bregdetin. Është një xhevahir dhe ka nevojë për mbrojtje ajrore.”
Kievi tashmë po përballet me sulme. Ostrovska-Liuta thotë: “Ne jemi të gjithë nën një rrezik të madh nga qielli. Kjo është arsyeja pse ka një thirrje të fortë nga të gjithë ukrainasit për të krijuar një zonë të ndaluar fluturimi mbi Ukrainë.”
Është e qartë se populli i Ukrainës është prioritet; ruajtja e tyre sa më shumë që të jetë e mundur është më e rëndësishmja. Por ky është një komb me një histori krenare dhe një të kaluar të afërt që pa figura kulturore dhe vepra arti të shkatërruara nga administratat e mëparshme sovjetike. “Frika është se rusët duan ta përsërisin këtë”.
Kovalchuk thotë: “Unë besoj se do të kishte kuptim që ata të shkatërronin artin që tregon trashëgiminë tonë ukrainase, që tregon se ne kemi histori të ndryshme, që jemi të ndryshëm, jo rusë. Për këtë art, në Federatën Ruse, nuk do të ketë vend. Ai do të pushojë së ekzistuari.”/ KultPlus.com
