James Mercer Langston Hughes (Joplin, 1 shkurt 1901 – New York, 22 maj 1967), ka qenë poet, prozator, dramaturg dhe gazetar amerikan.
PASSING
Nga Langston Hughes
Çikago, e diel, 10 tetor
E dashur Ma,
U ndjeva si qen, kur mbrëmë në qendër të qytetit kalova pranë teje dhe nuk të fola. Ti ishe madhështore, sidoqoftë. Nuk e dhe as shenjën më të vogël se më njihje, e lëre më se isha yt bir. Po të mos e kisha me vete atë vajzën, Ma, do të kishim mundur të flisnim. Nuk jam aq i frikësuar më siç isha më herët në lidhje me atë se dikush mund të më marrë për person me ngjyrë veç pse më sheh duke folur me një zezak. E marr me mend se sidoqoftë në dukje jam një lloj dëshmie e dyshimtë. Ti e mban mend se sa periudha të vështira kam kaluar në shkollë duke u munduar t’i bind mësuesit se jam përnjëmend me ngjyrë. Nganjëherë, edhe pasi të takonin ty, nënën time, nuk arrinin ta besonin. Thjesht mendonin se kisha një nënë mulate, ma ha mendja. Prej se kam filluar ta quaj veten të bardhë, askush kurrë s’e ka vënë në dyshim se jam njeri i bardhë. Aty ku punoj shefi është jugor dhe gjithmonë i shan zezakët në praninë time, duke mos ia prerë mendja se edhe unë jam një i tillë. Është për të qeshur!
Është qesharake, megjithatë, Ma, se si disa njerëz të bardhë nuk i duan fare njerëzit me ngjyrë, apo jo? (Po ta bënin, s’do të më duhej të shtiresha si i bardhë për ta mbajtur vendin tim të punës). Nganjëherë nuk lënë gur pa lëvizur që të thonë gjëra të këqija për njerëzit me ngjyrë, duke vënë në dukje se të gjithë ne jemi hajna dhe gënjeshtarë, ose të prekur nga tifoja dhe sifilizi, e gjëra të ngjashme. Nuk është për t’u habitur sa zor është për një zezak të zërë një punë të mirë me këtë lloj propagande të rreme që zien përreth. Kurrë s’e kam ditur se ata bënin praktikë për të thënë gjëra kaq të tmerrshme rreth nesh derisa fillova të shtiresha i bardhë, i dëgjova muhabetet e tyre dhe i jetova jetët e tyre.
Po s’e kisha mendjen të bëhesha i ‘bardhë’, Ma, dhe ishte shumë bujare nga ana jote që më nxite të vazhdoja tutje, të përdorja lëkurën time të hapët dhe flokët e drejta. Ma solli këtë vend pune, Ma, ku ende paguhem 65 dollarë në javë pavarësisht depresionit. Dhe jam në radhë të ngrihem në detyrë si sekretar i zyrës kryesore, nëse z.Weeks shkon në Uashington. Kur e shikoj djalin derëtar me ngjyrë, i cili e pastron zyrën, mendoj se kjo do të ishte ajo që do të bëja po të mos isha lëkurë hapët mjaftueshëm për t’ia dalë mbanë. S’ka rëndësi sa i mençur i duhet këtij djali të jetë, ata nuk do ta pranonin nëpunës në zyre, edhe po ta njihnin për të tillë. Veç si derëtar. Ja pse nganjëherë ma ka ëndja t’i jap ndonjë gjë bosit, të cilit kurrë s’mund t’i shkojë në mendje se e ka një sekretar me ngjyrë.
Por, Ma, u ndjeva tepër keq për atë që ndodhi mbrëmë. Hera e parë që u takuam në publik në atë mënyrë. Kjo është ajo lloj gjëje që e bën shtirjen të rëndë, duke qenë se duhet të mohosh familjen tënde kur i sheh. Natyrisht, unë e ti të dy e kuptojmë se kjo është për më të mirën tonë, po sidoqoftë është e tmerrshme. Të dua, Ma, dhe e urrej ta bëj këtë, edhe nëse ti thua se nuk e ke dert.
Po çka mendon për atë vajzën që ishte me mua, Ma? Ajo është çupa që do ta martoj. Ka pamje të lezetshme, apo jo? Rregullim i mirë. Prindërit mbahen mirë. Farefisi i saj janë gjermano-amerikanë dhe nuk kanë aq paragjykime. E çova atë të shihte një variete me ngjyrë javën e kaluar dhe u nda krejt e kënaqur. Ajo tha, “Zeshkanët janë shumë të hijshëm dhe të hareshëm”. Pyes veten çka do të thoshte po t’i tregoja se jam me ngjyrë, ose gjysëm me ngjyrë – se plaku im ishte i bardhë, por ti jo? Por s’do mend se nuk do ta bëj. Prej se kam ndarë mendjen të jetoj në botën e bardhë dhe kam bërë vend në të (një vend të mirë), pse të mendoj për racën më? Jam krenar që s’do të më duhet, kaq gjë di unë.
Shpresoj që Çarli dhe Gledis nuk po ndihen keq shkaku im. Është qesharake se unë isha i vetmi nga fëmijët mjaftueshëm me lëkurë të hapët që të kaloja. Çarli është më i zeshkët se ti, madje, Ma. E di se në shkollë prekej kur mësuesit më merrnin për të bardhë, para se ta dinin se ishim vëllezër. Edhe unë po ashtu ndihesha keq për këtë shkak, atëherë. Po tash jam i lumtur që më ke mbështetur, që më ke thënë të vazhdoj tutje dhe të marr gjithë atë që mundem nga jeta. Kjo është ajo që do të bëj, Ma. Do të martohem bardhë dhe do të jetoj bardhë dhe nëse ndonjëri nga fëmijtë e mi lindin të zeshkët do të bej be se nuk janë të mitë. Nuk do të ngec më në baltën e ngjyrës. Jo unë. Unë jam i lirë, Ma, i lirë!
Do të gëzohem, megjithatë, nëse do të mund të largohem nga Çikago, të transferohem në zyrën e Nju Jorkut, ose në degën e firmës në San Françisko – diku ku ajo që bëri vaki mbrëmë nuk do të ndodhë kurrë më. Ishte e tmerrshme të kaloja bri teje dhe të mos të të flisja. Sikur Gladis ose Çarli të më takonin në rrugë, s’do të ishin me aq takt sa ishe ti – ngase nuk duket të jenë aq të lumtur pse po shtirem i bardhë. S’e di pse, sidoqoftë. Nuk po i lëndoj ndonjë gjë dhe po të dërgoj ty para çdo javë, po jap ndihmën time po aq sa edhe ata, nëse jo më shumë. Thuaju të mos ma prishin, Ma, nëse rastësisht më hasin mua dhe mikeshen time kudo qoftë. Mbase do të kishte me qenë më mirë sikur ti dhe ata të kishit qëndruar në Sinsinati dhe unë të kisha ardhur vetëm kur vendosëm të lëviznim pasi që vdiq plaku. Ose, tekembramja, duhej të kishim shkuar në qytete të ndryshme, apo jo?
Jezus, Ma, kur mendoj se si babai ia la të gjitha familjes së tij të bardhë dhe ti nuk mund të ndërmerrje asgjë legalisht për ne fëmijët, gjaku më zien. Ti nuk kishe asnjë shans në gjykatën e Kentakit, e di, po mbase sikur megjithatë të kishe provuar, fëmijët e tij të bardhë do të të kishin paguar diçka që ta mbyllje gojën. Mbase s’do të kishin dashur të merrej vesh në gazeta se kanë vëllezër me ngjyrë. Por ti ishe shumë krenare, apo jo, Ma? Unë s’do të kisha qenë aq krenar.
Mirë, ai ta kishte blerë një shtëpi dhe na kishte dërguar ne fëmijëve në shkollë. Më vjen mirë që unë e kam përfunduar kolegjin në Pitsburg para se ai të vdiste. U ndodhi shumë keq Çarlit dhe Gledit që u desh ta ndërprisnin, por shpresoj që Çarli të ketë diçka më të mirë për të bërë se sa të punojë në garazh. Nga ajo sa më the në letrën e fundit rreth Gledisit, nuk ta shoh për të madhe pse je në merak për të – ngase po dëshiron të bëhet pjesë e korit të një prej atyre kabareteve të Bregut Jogor. O Zot! E di se është e vështirë për vajzat të gjejnë çfarëdo pune gjatë kësaj periudhe të depresionit, posaçërisht për vajzat me ngjyrë, edhe pse Gledis është goxha e verdhë dhe e mençur. Por shpresoj të mund ta mbash në shtëpi dhe larg atyre plehrave të Bregut Jugor. S’është vend për një vajzë të mbarë.
Mirë pra, Ma, po e mbyll se kam premtuar ta çoj debolesën time në kinema këtë mbrëmje. A nuk është e ëmbël, leshverdhë dhe sykaltër? Po bëjmë plane për shtëpinë tonë kur të martohemi. Do të marrim një apartament të vockël në bregun Verior, në një vendbanim të mirë, matanë atyre rrugëve anësore të këndshme të qeta ku ka pemë. Do të marr një kuti postare në postë për letrat e tua. Sidoqoftë, më vjen mirë që s’ka kush t’i ndalë letrat ta kapërcejnë kufirin e ngjyrës. Edhe nëse s’mund të takohemi shpesh, mund t’i shkruajmë njëri-tjetrit, a s’është kështu, Ma?
Me dashuri nga yt bir, Jack
Shënim:
Passing, në sociologji, është aftësia e një personi që të konsiderohet si anëtar i një grupi ose kategorie identitare, si identiteti racor, etniciteti, kasta, klasa shoqërore, orientimi seksual, gender, religjioni, mosha dhe/ose statusi i aftësisë së kufizuar, i cili është shpesh i ndryshëm nga ai i tiji. Passing mund të përdoret për të shtuar pëlqimin shoqëror për t’i bërë ballë stigmës duke e larguar stigmën nga vetja e prezantuar dhe mund të rezultojë po aq me benifite të tjera sociale. Kësodore, passing mund të shërbejë si një formë e vetëruajtjes ose vetëmbrojtjes në rast se shprehja identitetit të vërtetë ose atij paraprak mund të jetë e rrezikshme. (Wikipedia)
Duke qenë se termi në origjinal përdoret pothuajse në të gjitha gjuhët e mëdha i tillë, nuk e kemi përkthyer as ne në titull, por, për lehtësime të rastit, kemi përdorur brenda në tekst termat dhe shprehjet që i konsideronim të pranueshme, në italik.
/Marrë nga Langston Hughes, “The Short Stories”, University of Missouri Press, 2002/Përkthimi: Gazeta Express/ KultPlus.com
