Truri njerëzor është i aftë të perceptojë një tekst në plotëninë e tij, njësoj sikur të bëhej fjalë për ndonjë peizazh fizik. Dhe kur lexojmë, ne, jo vetëm rikrijojmë një botë me fjalët e historisë në fjalë, por ndërtojmë një riprezantim mendor të tekstit në vetvete.
Duke kaluar faqet e një libri prej letre, realizojmë një aktivitet të ngjashëm me lënien e një gjurme pas një tjetre në një udhë, ka një ritëm, një kadencë dhe një regjistër pamor në procesin e kalimit të faqeve të shtypura. Revista prestigjioze “Scientifican American” publikoi një artikul me anë të të cilit kërkonte që t’i jepte një shpjegim këtij paradoksi: në kohën e hiperkontaktimit, kur çdo ditë e më shumë kemi ekipe që na mundësojnë leximin me më shumë lehtësi dhe kemi mundësinë që të hyjmë në biblioteka të tëra në formatin elektronik, shumë njerëz pëlqejnë formatin e letrës.
Libri tradicional, revista, dhe ditari vazhdojnë të jenë të pëlqyerit e publikut në përgjithësi. Edhe pse na rezulton e vështirë që të besohet, duke qenë se formatet digjitale na hapin dyert e shumë lirive. Letra versus paisjet elektronike Rezultati i shumë punëve tregon se në paisjet teknologjike lexohet më lehtë, por megjithatë mbahet mend më pak. Ka “lehtësi” në të lexuar, thotë Maryanne Wolf e Universitetit të Tufts. Por njerëzit kanë nevojë të ndjejnë letrën kur lexojnë, truri e kërkon në mënyrë të pavetëdijshme. Ne nuk kemi lindur me qarqe trunore të përkushtuar leximit, sepse të shkruarit u zbulua relativisht vonë në evolucionin tonë: rreth 4 mijëvjeçarë para Krishtit. Ne fëmijëri, truri improvizon qarqe të reja për të lexuarit dhe për këtë përdor pjesë të tjera të përkushtuara për të folurit, aftësi e cila përmbledh kordinimin motorik dhe vizionin. Truri fillon të njohë shkronjat në bazë të linjave të kthyera dhe hapësirave dhe përdor procese të prekjes që kërkojnë aktivizimin e syve dhe të duarve. Qarqet e të lexuarit të fëmijëve të moshës 5 vjeçare tregojnë aktivitet kur fëmijët praktikojnë të shkruarit me dorë, por jo kur ata i shkruajnë fjalët në tastierë. Përtej trajtimit të shkronjave individuale si objekte fizike, truri njerëzor mund të perceptojë një tekst në plotninë e tij, si një lloj peizazhi të prekshëm. Kur lexojmë ne ndërtojmë një riprezantim mendor të tekstit. Natyra ekzakte e këtyre lloj riprezantimeve mbetet e qartë, por disa studiues besojnë se janë të ngjashme me një hartë mendore që krijojmë prej terrenesh të caktuara si, malet dhe qytetet dhe prej hapësirash të brendshme siç janë departamentet dhe zyrat.
Paralelisht, në shumicën e rasteve, librat në letër kanë një topografi më të dukshme sesa teksti në një mjet teknologjik. Një libër prej letre i hapur prezanton anë qartësisht të përcaktuara: faqet e majta dhe ato të djatha dhe një totalitet prej 8 këndesh në të cilat njeriu orientohet. Duke kaluar faqet e një libri prej letre realizohet një aktivitet i ngjashëm me lënien e një gjurme pas një tjetre në një udhë, ka një ritëm, një kadencë dhe një regjistër pamor në procesin e kalimit të faqeve të shtypura. Të gjitha këto karakteristika lejojnë formimin e një harte mendore, koherente të tekstit. Në kontrast me këtë, shumica e pajisjeve digjitale ndërhyjnë me lundrimin intiutiv të një teksti dhe megjithse e- readers (librat elektronikë) dhe tabletat përsërisin modelin e faqeve të letrës, këto janë efemere.
Sapo lexohen, këto faqe zbehen. “Ndjeshmëria implicite nga ku ju jeni në një libër fizik bëhet më e rëndësishme se sa besojmë” thotë artikulli i Scientifican American. Gjithashtu vë në pikëpyetje që prodhuesit e librave elektronikë kanë kaluar përvojën e duhur rreth asaj se si është e mundur të vizualizohet se ku ndodhet lexuesi i një libri. Një një punë për kuptimin e tekstit, duke krahasuar nxënësit që lexuan në letër me të tjerët që lexuan një tekst në versionin PDF në një pajisje elektronike, u arrit në përfundimin se të parët kishim më shumë rendiment. Hulumtues të tjerë janë në dakord me faktin se të lexuarit të bazuar në pajisje teknologjike mund të përkeqësojë të kuptuarit, meqë është mendërisht më kërkues dhe gjithashtu fizikisht më i lodhshëm se sa të lexuarit në letër.
Shkrimi elektronik reflekton në dritën e ambjentit njësoj si shkronja e një libri prej letre, por ekranet e kompjuterave, të telefonave të meçur dhe të tabletave bëjnë që drita të ndriçojë drejpërdrejt në fytyrat e njerëzve dhe leximi mund të shkaktojë lodhje të shikimit, dhimbje koke dhe vizion që fshihet. Në një eksperiment i realizuar nga Erik Wästlund, i Universitetit të Karlstad në Suedi, personat që bënë një provë të leximit dhe kuptimit në një ekip elektronik morën pikë më të ulta dhe kishin të dhëna të nivelit më të lartë të stresit dhe lodhjes se sa personat që këtë provë e bënë në letër. Hulumtimet më të fundit sugjerojnë se zëvëndësimi i letrës me ekrane në një moshë të hershme ka disavantazhe. Në 2012, një studim i realizuar në Joan Ganz Cooney Center, në qytetin e New Yorkut 32 çifte prindërish të fëmijëve të moshave 3 e 6 vjeç. Fëmijët kujtuan më shumë detaje prej historive që kishin lexuar në letër pavarësisht se ato digjitalet ishin të pajisura me animacione interaktive, video dhe lojëra, të cilat në të vërtetë e largonin vëmendjen nga rrëfimi.
Si rezultat ndjekja e këtij sondazhi, një punë që përfshiu 1.226 prindër, u mor informacioni se për të lexuarit bashkë, shumica e prindërve dhe fëmijëve të tyre parapëlqenin librat e shtypur më shumë se sa librat elektronikë. Kur u lexonin librat e letrës fëmijëve të tyre të moshës nga 3 deri në 5 vjeç, fëmijët mundnin t’ua tregonin historinë përsëri prindërve të tyre, por kur u lexonin një libër elektronik me efekte zanore, prindërve herë pas here u duhej që të ndërprisnin leximin për t’i kërkuar fëmijës që të mos luante me butonat dhe të kthente përqëndrimin tek rrëfimi. Këto lloj shpërqendrimesh më në fund pengonin në kuptimin e esencës së ngjarjeve.
Shumë persona thonë me siguri se kur realisht duan të gjejnë veten në një tekst, e lexojnë atë në letër. Për shembull, në një sondazh të realizuar në 2011 me studentë postuniversitarë, në Universitetin Kombëtar të Tajvanit, shumica thonin me bindje se lundronin disa paragrafë të një artikulli online para se të printonin të gjithë tekstin për një lexim më të thellë.
Dhe në një sondazh të realizuar në 2003, në Universitetin Kombëtar Autonom të Meksikës, rreth 80 % e 687 studentëve u përgjigj se pëlqente tekstin e shtypur.
Sondazhe dhe raporte rreth lexuesve sugjerojnë se aspektet ndijore të leximit në letër u interesojnë njerëzve më shumë se sa supozohej: ndjeshmëria e letrës dhe bojës, mundësia për ta shenuar apo përthyer një faqe me gishtërinj, tingulli i veçantë i ndërrimit të faqes, mundësia për të nënvizuar, për t’u ndaluar dhe për të mbajtur shënim, bëjnë që të zgjidhet më shumë letra.
Kompozimi i bojës elektronike është e ngjashme me kimikën tipike të bojës, dhe dizajni i thjeshtë i ekranit të Kindle (një firmë e librit elektronik) i ngjan shumë një faqeje të një libri prej letre. Megjithatë, këto përpjekje – që u replikuan nga konkurruesja e saj Apple iBooks – deri tani kanë më shumë efekte estetike sesa praktike.
Zhvendosja vertikale mund të mos jetë forma ideale e lundrimit të një teksti të gjatë dhe të ngjeshur si në librat me shumë faqe, por në media si New York Times, Washington Post e ESPN bën të mundur krijimin e artikujve aktivë, me shumë shikime, që nuk mund të shfaqen në shtyp, sepse kombinojnë tekstin me filma dhe me arkiva zanorë.
Është e mundshme që organizmi i të rinjëve të lindur në epokën digjitale të krijojë rrjete të tjera të neuroneve që i lejojnë të pëlqejnë leximin elektronik karshi atij në letër, por ndërkohë, sot, pjesa tjetër e popullësisë vazhdon të pëlqejë kontaktin me “fletët historike.”
Marrë nga: “Klubi i librave të humbur” i gjendshëm në: https://www.elclubdeloslibrosperdidos.org/2018/04/por-que-el-cerebro-prefiere-los-libros.html?fbclid=IwAR0b9Keix5A-LG20mk9gDdk_cJJkp-M62s1dHAJNRxZOfoUc0v7VqVLifLk
Solli në shqip nga spanjishtja: Manjola Brahaj./KultPlus.com
