Etiketë: Ulurima e ujkut

“Ulurima e Ujkut” i Ag Apollonit përfshihet brenda kolanës së autorëve të famshëm botërore, në mesin e tyre Umberto Eco

Posted on by Kult Plus

 

Biljana Miranoviq, redaktore në Entin e Teksteve dhe Mjeteve Mësimore, në Podgoricë, ka dhënë një intervistë për “Prosvjetni rad”, lidhur me romanin e Ag Apollonit, “Ulurima e Ujkut”, të cilin e kanë përfshirë brenda kolanës së autorëve të famshëm botërorë, si: Umberto Eco, Ewa Lipska, Adam Zagajeaski etj.

Së fundi, në botimin e Entit të Teksteve dhe Mjeteve Mësimore – Podgoricë, brenda bibliotekës “Mostovi”, u botua romani “Ulurima e Ujkut”, i një autori shumë të çmuar kosovar – Ag Apolloni. Me këtë rast bëmë bisedë me redaktoren e këtij botimi, Bilana Miranoviq.

Si erdhi deri te bashkëpunimi me Ag Apollonin?

Ag Apolloni është një shkrimtar bashkëkohor kosovar, i cili ia arriti ta kapë atmosferën e kohës në të cilën jeton, ta shpjegojë prej së afërti dhe të shtrojë pyetje të rëndësishme për dekadat gjatë të cilave ai vepron. Krijimtaria e tij letrare është e njohur në rajon, po ashtu edhe në Evropë, dëshmi janë përkthimet e veprave të tij në anglisht, italisht, çekisht, maqedonisht dhe serbisht. Romani “Ulurima e ujkut” është botuar në vitin 2013, në Prishtinë, kurse në gjuhën malazeze është përkthyer në vitin 2022. Me opusin letrar të Apollonit jemi njoftuar më thellësisht gjatë Panairit të librit në Tuz, në vitin 2021, kurse bashkëpunimi ynë është konfirmuar në edicionin e 24 të Panairit te Librit në Tiranë, po në të njëjtin vit. Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore – Podgoricë, si promovoues i librave, në panairet e librave në Tuz dhe Tiranë, vizitorëve u prezanton tekste të pasura shkollore dhe jashtëshkollore, në gjuhën shqipe, e cila ështe një segment shumë domethënës i shtëpisë sonë botuese.

Na tregoni diçka për romanin, çfarë tematike ka në fokus, dhe çfarë e rekomandoi për përkthim dhe botim në Ent?

“Ulurima e ujkut” është një roman ekzistencial, në të cilin narratori, tridhjetëvjeçar, përmes një udhëtimi simbolik përgjatë Ferrit të Dantes, haptas flet për kohën dhe mjedisin në të cilin jeton. Shpreh revoltë kundër gjithçkaje shqiptare: historisë shqiptare, letërsisë, politikës, institucioneve, dhe mentalitetit shqiptar. Është kritik ndaj tërë botës, sidomos ndaj rajonit të Ballkanit. Shtjellon tema të llojllojshme prej disa perspektivave. Aludon për paaftësinë politike në Kosovën dhe Ballkanin e sotëm, aludon për problemet e sistemit arsimor dhe sistemit të shëndetësisë, për ekstremizmin fetar që vjen duke u rritur, dhe aludon për varfërinë. Romani flet për vuajtjet e njerëzve gjatë luftës, për të vdekurit, për të humburit, për fatin e tmerrshëm të njerëzve të cilët krimet e përjetuara nuk mundën t’i ballafaqojnë, e as të jetojnë me to, por përfunduan në spitale, apo bënë vetëvrasje për shkak të tyre.

Njëkohësisht dhe shumë haptas, në stil të Bukowskit, përshkruan marrëdhëniet e dashurisë dhe marrëdhëniet seksuale në nivele të ndryshme të kotësisë së tyre. Vepra është e mbushur me melankoli, me zemërim të përcjellë me ironi. Në aspektin e zhanrit, teksti përmban segmente të brikolazhit, përmes poezisë, intervistave skenike e përfundon deri te drama.

Në roman shpesh hasim në aludime dhe citate, në një numër të madh të referencave në vepra të tjera letrare, në pop-muzikë, film, teatër dhe pikturë. Autori është në gjendje të përziejë kalimtaren me atë të pavdekshmen, dhe jo rastësisht “Ulurima e ujkut” ka trembëdhjetë kapituj. Ngjarjet janë të bazuara në Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, Mal të Zi, Itali, dhe në Vjenë, aty ku përfundon romani. Romani është i shkruar në mënyrë të thjeshtë, të kuptueshme, merret me tematika të cilat i njohim mirë të gjithë. Duke i përdorur veçantitë lokale, autori vë gisht në probleme universale. Pra, krejt të lartpërmendurat e rekomanduan këtë roman për përkthim dhe botim në Ent.  

Si do ta karakterizoni gjuhën dhe stilin në të cilin është shkruar romani? Si është dukur transpozimi i kësaj vepre në një gjuhë tjetër nga këndi i përkthyesit?

Regjistri stilistik në romanin “Ulurima e ujkut” është i gjerë, rrjedh prej dialekteve më të rënda e deri në fjalorin e një profesori të universitetit. Romanin në gjuhën malazeze e përktheu Danilo Brajoviq. Transpozimi i një regjistri kaq të gjerë stilistik është gjithsesi kërkues dhe sfidues, por në këtë rast, sipas mendimeve të shumë personave, Danilo Brajoviq, ia doli me sukses.

Që të kemi një njohuri më të madhe për punën e përkthyesit e gjithashtu për sfidën që ia paraqiti ky roman, do të doja ta citoja vetë Danil Brajoviqin: “Romani ‘Ulurima e Ujkut’ është një mozaik esesh, këngësh, tekstesh, tregimesh, ditarësh, dialogësh, me një gjuhë të stuhishme, të dhunshme, emocionale, e cila ngrin dhe ngroh njëkohësisht, gjuhë krenare, gjuhë e trazuar, e cila lë përshtypje të fortë të spontanitetit dhe sinqeritetit. Është një prozë e cila mbështetet dhe ndërtohet në themelet e poezisë dhe dramës. Është një lirikë me elemente të pasura të mitologjisë, filozofisë, muzikales, dhe shpirtërores. Jehona e egërsisë brenda nesh shfaqet në konfrontimet alegorike brenda kësaj vepre. Gërshetimi i të gjitha këtyre elementeve është padyshim i ndërlikuar, por efekti është mbresëlënës. Autori është në gjendje të përziejë kalimtaren me të pavdekshmen, me këtë gjë tregon sasinë e dijes dhe lehtësinë të cilën mund t’ia mundësojnë vetes vetëm ata shkrimtarë me aftësi të mëdha, që janë profesionistë në këto lloje të proceseve letrare. Është karakteristik numri i madh i citateve që nuk e kanë për funksion të tregojnë horizontet e autorit, apo që ta bëjnë lexuesin që të ndihet inferior në çdo faqe të librit që shpalos një kontekst të pasur, sepse Ag Apolloni nuk bën dallime mes citateve të Gëtes dhe teksteve të këngëve të Justin Timberlake. Duke i pasur të gjitha këto parasysh, vetë procesi i përkthimit ka qenë kërkues dhe sfidues, si nga aspekti leksik, ashtu edhe nga aspekti i sintaksës, por edhe nga aspekti që të njihet dhe të përçohet çdo emocion, notë, erë, ritëm, ngjyrë etj., të cilat ishin prezente me bollëk. Vetë përkthimi paraqet transformimin e një vepre letrare në një gjuhë tjetër, por duke mos e ndryshuar përmbajtjen e saj, në aspekt artistik, figurativ, diskurs poetik, që të mund të përçohen eksperiencat e njëjta, emocionet e njëjta si në origjinal (as më pak, e as më shumë). Dhe, për fund, procesi i këtij përkthimi është shoqëruar me ndjenja të përgjegjësisë profesionale dhe një vemendje të posaçme, por përveç këtyre ndjenjave,  edhe me ndjenjën e kënaqësisë që lexuesve të Malit të Zi do të mund t’ua përçoj në gjuhën malazeze, çdo gjë që e bën këtë libër kaq të jashtëzakonshëm.”

Pse mendoni që ky roman do të mund t’u interesonte shumë lexuesve në Mal të Zi?

“Ulurima e ujkut” është një roman bashkëkohor, i shkruar në mënyrë të thjeshtë dhe të kuptueshme. Haptas flet për mentalitetin e Ballkanit, dhe për problemet të cilat i kemi të përbashkëta të gjithë, e jo vetëm në Ballkan. Autori ia ka arritur që me specifika lokale të tregojë problemet universale, të cilat janë motivi themelor i këtij romani. Narratori i romanit është një ballkanik kontinental, pa sharm mesdhetar, i shkolluar, i suksesshëm, mizogjen, i dhunshëm, konsumon drogë me kontroll, kurse alkoolizohet pa kontroll. Është një tridhjetëvjeçar. E ka një katalog të mbushur me femra të bukura, shumicën e rasteve femra të huaja, arsye kjo pse s’mund të jetë me femrën që don; beson në dashurinë e vetëm një gruaje – në dashurinë e nënës. Ulërin si ujk gati në çdo anë të këtij romani. Janë ulërima të tmerrshme të pashpresës, dhimbjes, zemërimit, por edhe ulurima të epshit. Mes të tjerave, më lehtë është t’i shohësh dobësitë e tjetrit, se ato të tuat.

Libri është i botuar brenda bibliotekës “Mostovi” (“Urat”). Mbi cilat ide është themeluar ajo?

“Ulurima e ujkut” është libri i tetë në produksionin e bibliotekës “Mostovi”. Siç thotë vetë emri, edhe sipas fjalëve të Nagja Durkoviqit, këshilltares për botim në Entin e Teksteve dhe Mjeteve Mësimore – Podgoricë, kjo bibliotekë përpiqet për të lidhur vizionet e ndryshme të botës së krijimtarisë dhe njeriut brenda saj, format e letërsisë, stilet letrare, gjuhën, si dhe reagimin e lexuesve, gatishmërinë e tyre që të lexojnë krijimtaritë më të vlefshme letrare. Brenda këtij edicioni, do të botojmë veprat e famshme të autorëve letrarë botërorë, të shkruar për fëmijë, të rinj dhe të rritur, mes ndërmjetësimit të përkthyesve më të mirë nga Mali i Zi, si dhe nga rajoni. Duam që kjo bibliotekë të inkurajojë përkthimin e veprave letrare në Mal të Zi, dhe në këtë mënyrë të kontribuojmë në atë segment që i mungon më së shumti kulturës sonë.

(Shkrimi u botua në revistën pedagogjike malazeze, “Prosvjetni rad”, nr. 63, f. 20)

Përktheu nga gjuha malazeze: Donika Berishaj. / KultPlus.com

Mos i lexoni autorët tanë, lexoni të huajt!

Posted on by Kult Plus

Romani i autorit kosovar Ag Apolloni, “Ulurima e ujkut”, jo vetëm që sjell një depërtim të rrufeshëm mbi situatën ende problematike të Ballkanit, por i vendos përpara pasqyrën letërsisë çeke dhe (mos)interesimit për të nëpër botë, domethënë (jo)zotësisë së saj për t’u bërë tërheqëse jashtë shtetit

Shkruan: Ondřej Horák

Për çfarë mund të na shërbejë përkthimi i mirë i romanit të një autori kosovar? Për shembull, për të marrë ndonjë informacion mbi Kosovën bashkëkohore. Në radhë të parë që njerëzit aty jetojnë pak më keq se ne dhe për më tepër, aty bëhen edhe gjithë ato intriga. P.sh. një deputet te “Ulurima e ujkut” thotë: “Boll jena tu punu, e kemi bâ Kosovën Paris, po ky popull u mësu m’u anku”. Ndërsa, kur pastaj kamerieri mundohet t’i shpjegojë që nuk mund të paguajë me kartelë, sepse në atë lokal ende nuk i kanë pajisjet për kartelë, deputeti reagon: “Ah, harrova qi Kosova â’ Afganistan”.

Kjo gjë tek ne nuk ndodh, tek ne deputetët e mbingarkuar me punë mund të paguajnë me kartelë kudo, madje edhe në tramvaj – megjithëse as nuk kanë nevojë, sepse biletën kuptohet që e kanë falas. Megjithatë, ata tramvajin as nuk e përdorin si mjet transporti. Kështu që, duhet të jemi të lumtur që jetojmë këtu dhe jo në Kosovë, ku shoferi i taksisë mund të mbajë këtë dialog me narratorin e romanit:

            “-Dukesh njeri i mirë. Pse s’bâhesh politikan?

            – Se jam njeri i mirë.”

            A e ndjeni distancën dhe ndryshimin në kulturën politike? Në vendin tonë që sa vjen e më shumë po thahet, politikanët janë vetëm njerëz të mirë – madje kemi aq shumë njerëz të këtillë saqë disa prej tyre ende nuk e kanë gjetur rrugën drejt politikës.

Ag Apolloni (1982) në romanin e tij të shkruar në gjuhën shqipe, të cilin e botoi Kniha Zlín (shtëpia botuese “Albatros”), me përkthim të Orkida Backus Borshit, na ofron njëfarë imazhi të Kosovës aktuale, që me siguri ka specifikën e vet. Megjithatë, këtu hasim një mashtrim optik, sepse sado kritik të jetë syri i Ag Apollonit – dhe është pa masë – ai duket sikur e karakterizon mjaft mirë edhe ambientin ku jetojmë ne. Ky është edhe motivi themelor i këtij romani, tensioni midis veçorive lokale dhe gjithçkaje universale, domethënë gjërave që janë të njëjta kudo.

As ndërgjegje e kombit

Ag Apolloni është nga Kosova, por është shumë kritik ndaj saj. Ag Apolloni është shkrimtar, por është shumë kritik ndaj letërsisë së vendit të tij: “Letërsia jonë, që më duket aq e huaj, mund të përdoret si mjet torture nëpër burgje. Ajo vërtet ka dhënë shkrimtarë të mëdhenj kombëtarë, por s’ka dhënë asnjë shkrimtar botëror. Në letërsinë pa identitet kombëtar, çfarë e sugjeronte Hesse, shkrimtarët tanë nuk kanë shpresë të mbijetojnë. Ata madje nuk arritën të bëhen as ndërgjegje e kombit, pasi gjatë diktaturës, ose heshtën, ose u përshtatën”.

Këtu prapë shikojmë shumë ngjashmëri me ne, megjithëse mund të themi se nga ky aspekt ne jemi pak më mirë se Kosova, sepse kemi Hashekun, Çapekun, Hrabalin, Kunderën.

Sidoqoftë, letërsia bashkëkohore është mjaft e trishtueshme. Megjithatë, zbulimi kryesor për ambientin çek nuk qëndron te fakti qetësues që jemi mirë në krahasim me Kosovën. “Ulurima e ujkut” më tepër se gjithçka na tremb, duke na kujtuar se, krahas botës perëndimore, jemi pothuajse njëlloj me Kosovën. Ajo që mbase mund të quhej një njohje me letërsinë kosovare, në të vërtetë u shndërrua në një lajm të dhimbshëm – një  pasqyrim – për letërsinë çeke.

Në fakt, duhet të kemi parasysh që romanet nga aspekti primar nuk i lexojmë në mënyrë që të njihemi me ndonjë shtet ose me kulturën e tij, nuk kemi të bëjmë me sondazh, ose me ndonjë analizë politologjike, ose sociologjike. Megjithatë, “Ulurima e ujkut” e skicon kontekstin aktual të Kosovës në një mënyrë mjaft domethënëse. Kosova ndodhet e rrethuar me “Maqedoninë e vogël që kapet fort për bolet e Aleksandrit të Madh; Serbinë e marrë që është dashuruar në Kosovën e shëmtuar; Shqipërinë e shkretë që s’po e gjen udhën as për inat të shqiptarëve”.

Për veten e tij pastaj Apolloni shkruan: “mendoj që jam vetëm një personazh në librin e quajtur jetë, ku shoqëria ma shpif”.

Ekonomia turke

Prozatori kosovar është mjaft kritik ndaj vendit të tij dhe në përgjithësi edhe ndaj gjithë regjionit ballkanik, megjithatë ai nuk përpiqet ta tregojë Kosovën si një vend të largët ose ekzotik – nuk është njëfarë narratori mistik si p.sh. Gabriel Garcia Marquez, apo Salman Rushdie. Natyrisht që toka në Kosovë është e ngjyer në gjak dhe kuptohet që çështja e kombësisë aty është ende e hapur. Natyrisht që në “Ulurimën e ujkut” mund të gjejmë dëshmi nga më të ndryshmet për nivelin e avancuar të ekonomisë turke në vend, megjithatë nga asnjëra prej këtyre Ag Apolloni nuk mundohet të nxjerrë në pah ekzotikën ballkanike, pasqyrimi i së cilës mund t’i interesojë një lexuesi të ndrojtur perëndimor.

Mënyra që ka zgjedhur shkrimtari kosovar është krejt e ndryshme. Ai është kritik ndaj vendit dhe kulturës së vendit të tij dhe mundohet ta rrahë me dru gjithë mediokritetin dhe vogëlsinë e njeriut, sidomos në pasazhet ku citon veprat kanonike – duke filluar  nga “Komedia hyjnore” – dhe kulturën e famshme. Dikush mund të shohë edhe në këtë hap përpjekje të Apollonit për ta përqafuar botën perëndimore, për të treguar se ai vetë nuk i përket Kosovës, por botës moderne dhe dashamirëse të kulturës – me fjalë të tjera është “më turk se turku vetë”. Duket sikur prozatori kërkon ta adoptojnë, kur në fakt ndërkohë e ka riedukuar vetveten.

Megjithatë duhet nënvizuar që në rastin e autorit kosovar lexuesi nuk ka nevojë të luftojë me asnjë lloj pretendimi fals – dhe citimet që përmban libri nuk janë përpjekje për të treguar se sa horizont të gjerë ka vetë Apolloni. Për më tepër, kemi të bëjmë me një thikë me dy tehe: nga njëra anë, aluzionet dhe citimet e shpeshta mund t’i lënë lexuesit përshtypje të mirë, por, nga ana tjetër, romanin mund ta dëmtojnë, sepse lexuesi në çdo faqe i ekspozohet një konteksti me kualitet shumë të lartë, ku fillon ta ndiejë veten si një pisanjos i vogël.

S’ke sesi të mos e kujtosh Aushvicin

Në fillim të këngës nr. 18 të “Komedisë hyjnore” të Dante Alighierit lexojmë: “Është një vend në ferr që quhet Malebolge/ krejt prej guri me ngjyrë hekuri”. Ashtu siç është e qartë nga rreshtat e mësipërm, në romanin “Ulurima e ujkut” ka aluzione të shumta nga Dante, gjë që të bën të kuptosh se nëse në Evropë ekziston ezofagu i djallit, ky vend është pikërisht në Kosovë. Përveç kësaj autori përmend emrin e Primo Levit, në librin e të cilit “A është vallë njeri…?” gjejmë edhe kapitullin “Kënga e Odisesë”. Në këtë të fundit Primo Levi, në disa momente të rralla kur sorollaten duke shkuar për të ngrënë supë, i citon drejtpërdrejt një bashkë të burgosuri të tij “Komedinë” e Dantes.

Megjithatë duhet theksuar edhe një herë që aluzionet e këtilla nuk përpiqen të krijojnë përshtypje megalomane, përkundrazi. Fjalia kryesore në librin e Primo Levit “A është vallë njeri…?”, e cila më tepër se një kujtim përfytyron një analizë të thellë të tmerreve të kaluara, është: “Nuk jam më aq i gjallë sa të jem në gjendje të vetëvritem”. Për fat të mirë, jo çdo njeri mund të kalojë në këtë gjendje dhe për më tepër jo çdo njeri mund ta mbijetojë një gjendje të tillë dhe të jetë i zoti ta formulojë dhe ta përshkruajë atë me saktësinë e Primo Levit.

Romani “Ulurima e ujkut” flet gjithashtu edhe për një sërë njerëzish të vrarë gjatë luftës dhe konflikteve të tjera në Kosovë. Megjithatë fjalitë e Ag Apollonit nuk kanë të njëjtën urgjencë dhe detyrim si ato të Primo Levit. “Po ta shohësh trenin nëpër Kosovë, s’ke sesi të mos e kujtosh Aushvicin”. Kjo është  më e se kuptueshme, autori kosovar nuk është i vetmuar në këtë perceptim, këtu kemi të bëjmë me një simptomë prezente në të gjithë kulturën bashkëkohore.

Thrilleri me Michaelin

Po të qëndrojmë edhe pak më gjatë në regjimin e drojës vigjilente dhe ta ndryshojmë pak këndvështrimin, citimi i këtyre veprave të rëndësishme letrare mund të na duket si i motivuar jo vetëm nga mundi i autorit për të treguar nivelin e tij të lartë, por më tepër për t’i krijuar lexuesit vjedhurazi përshtypjen që edhe ky roman bën pjesë në veprat madhore të lartpërmendura. Megjithatë, “Ulurima e ujkut” në asnjë drejtim nuk ta lë përshtypjen e një mashtrimi të ulët letrar. Gjë që rrjedh nga fakti se romani vetë e hedh poshtë këtë pretendim patetik. Ag Apolloni në fjalë të tjera nuk bën dallim midis citimeve nga Goethe dhe teksteve të këngëve të Justin Timberlakut. Bile në disa momente gjendemi në kufi me çfarë konsiderohet ende e akceptueshme, si p.sh. pasazhi i fotografive të njerëzve të humbur të vendosura përreth parlamentit, të cilin autori e përcjell me vargje nga kënga e James Bluntit. Mirëpo autori i “Ulurimës së ujkut” mund të jetë ekzibicionist, por në asnjë mënyrë nuk pozon. Ai është në gjendje të trazojë gjërat efemere me ato të pavdekshmet. Sot mbase ka më shumë kuptim të citosh në roman popkulturën sesa vepra  letrare madhështore – megjithatë as në rastin e aluzioneve të këngëve të njohura, ose të filmave, nuk është me vend që autori të akuzohet nëse e ka bërë mirë llogarinë. Ag Apolloni ka dhuntinë të krijojë përshtypjen se është i besueshëm.

Romani “Ulurima e ujkut” përbëhet nga një sërë pjesësh pak a shumë autonome – kompozicioni i tij është nën kontroll, megjithatë përmbajtja e kapitujve individualë përcjell një përshtypje spontane. Dëshmia më e fortë për faktin e trazimit të gjithçkaje pavarësisht se nga vjen ose se sa larg gjendet, shfaqet te rreshtat e mëposhtëm: “Viti 1982 është datë historike, sepse atë vit Michael Jackson kishte edituar albumin më të mirë në histori, Thriller. Në anën tjetër të botës, në një skutë të Evropës, po në këtë vit kisha lindur unë që gjithmonë do ta shihja Michael Jackson-in si një thriller. Shtatëmbëdhjetë vjet më vonë, më 1999, kur Kosova po digjej dhe banorët e saj po vriteshin e dëboheshin, tamam si në Earth song dhe kishin mbetur pa kurrfarë kujdesi, tamam si në They don’t care about us, Mbreti kishte dhënë një milion dollarë për refugjatët kosovarë”.

Romani i autorit kosovar Ag Apolloni, “Ulurima e ujkut”, jo vetëm që sjell një depërtim të rrufeshëm mbi situatën ende problematike të Ballkanit, por i vendos përpara pasqyrën letërsisë çeke dhe (mos)interesimit për të nëpër botë, domethënë (jo)zotësisë së saj për t’u bërë tërheqëse jashtë shtetit.

I ngjaj babait

Çfarë do të thonë të gjitha këto? Që Ag Apolloni me gjithë mend qëndron me këmbët mbi tokë në atdheun kosovar, por mendja e tij gjendet me qindra kilometra larg? Që kuadri kulturor brenda të cilit ai krijon është i zhvendosur? Shumë gjëra do të flisnin pro. Si p.sh. kombinimi i jetës së tij intime dhe pozitës së tij publike, shumë herë të përziera. 

Në aspekt më të gjerë pastaj kemi të bëjmë me konfliktin e një djali të zakonshëm me artistin, para të cilit vendosen gjithë ato sfida të mëdha. Kështu, në një pasazh citohet filmi i Guiseppe Tornatores, “Nuovo Cinema Paradiso”, në të cilin Alfredo që e luan Philippe Noiret këmbëngul që Totoja i ri të shkojë në Romë dhe që të mos kthehet më asnjë herë, sepse ajo është mënyra e vetme për të arritur diçka në jetë – nëse qëndron, nuk do të arrijë  asgjë asnjëherë; këtu hasim dëbimin e shpeshtë të artistëve nga vendet e mëdha ose të vogla, pak rëndësi ka – nguti që të ikin, që të ndërrojnë ambientin, shpesh  herë edhe gjuhën, sepse përndryshe nuk do të arrijnë asgjë, talenti i tyre nuk do të evoluojë në mënyrë të favorshme, për shkak se u mungojnë kushtet.

Megjithatë, Ag Apolloni në romanin e tij është tepër i sinqertë për t’ia mbushur mendjen vetes së tij që njeriu mund të zhvendosë rrënjë nga një vend në tjetrin e që po ta parafrazojmë lirshëm dalim te rezultati që djalin mund ta transferosh nga Kosova, por Kosovën nuk mund t’ia shkulësh atij nga shpirti. Prandaj, tek “Ulurima e ujkut” gjejmë pasazhin e mëposhtëm: “Dhe që, pos pamjes, kisha trashëguar dhe tabiatet e tij, e kuptova befas një natë: derisa po kërkoja ca libra në dhomë këtu në Prishtinë, më erdhi shurra dhe në vend se të shkoja në banjo, dola në ballkon dhe pshurra nga kati i pestë. Derisa po lirohesha nga uji i tepërt, m’u kujtua që babai shpesh pshurrte nga dritarja e shtëpisë, derisa nëna i bërtiste dhe e pyeste mos ishte trenuar”. Gjenet nuk gënjejnë.

Nëse qëndrojmë edhe pak në këtë atmosferë të sinqertë, atëherë mund ta pyesim veten pse pikërisht të zgjedhim për ta lexuar “Ulurimën e ujkut”, për shembull, në vend të librave të rinj të autorëve çekë – midis të cilëve është e mundur të hasim vepra jo dhe aq interesante sa ajo e shkrimtarit kosovar, por në të njëjtën kohë mund të gjejmë edhe shkrime më interesante. Këtu mjafton të shtojmë se njeriu i shikon me lehtë të metat te një i huaj se te vetja e tij. Gjë që narratori në romanin e Ag Apollonit e konfirmon edhe vetë kur thotë: “Prandaj, të lutem mos i lexo tanët, të cilët do t’i kontribuonin letërsisë vetëm duke hequr dorë prej saj. Zoti, ata që i do, i ruan nga leximet e kota! Ti lexo shkrimtarë të huaj! Po pse them të huaj, kur në fakt, të huaj për mua janë shkrimtarët tanë?”

(Ky recension i shkrimtarit dhe kritikut çek, Ondřej Horák, është botuar së pari në “Lidové noviny”, më 29 qershor 2019. Recensionin e përktheu në gjuhën shqipe Orkida Backus Borshi, përkthyese dhe profesoreshë në Universitetin e Pragës) / KultPlus.com

Fragment nga romani “Ulurima e ujkut” i Ag Apollonit

Posted on by Kult Plus

Duke pirë kafenë, në tavolinën ku tashmë ishim katër veta, meqë s’më interesonte biseda akademike, nxora letrën dhe e pashë fillimin: I dashur Poet. Ngreha veshët përpjetë si ujk. E palosa shpejt dhe u mundova të dukesha se po dëgjoja bisedën që zhvillohej aty, sado që mendja ime kishte fluturuar tashmë te ti. M’u kujtuan sytë e tu të përqendruar në gojën time, derisa e mbaja meshën para deleve të perëndisë. Nuk ishte bariu që shikonte me syrin e ujkut delen e tij. Këtë herë ishte delja ajo që e shikonte me syrin e ujkut bariun. E çuditshme, por kjo ishte meshë mes djajsh.

Si erdhëm këtu?

Ishte eklips dhe mesdita dukej si mbrëmje. Unë, me një mantel të zi dhe jaka të ngrehura përpjetë, po sillja shtatin tim të hollë e të gjatë në kampusin Alma Mater, para të cilit qëndronte statuja e një korbi gjigant. Mund të jetë hija e këtij korbi shkaku i mungesës së diellit në këtë roman? Kjo hije nga e cila nuk po mund të lirohemi?

Pas një shtrëngimi duarsh me dekanin, u ulëm përballë njëri-tjetrit. Dialogun tonë e përcillte nga një gravurë në mur heroi ynë me brirë cjapi. Tunda kokën në shenjë pohimi dhe të dy dolëm për t’u njohur me ambientin ku do të punoja. Në fund të shkallëve njëri nga referentët na përshëndeti me një selam alejkum[1].

– Duhet të di arabisht këtu? – e pyeta dekanin.

– Jo, por s’mund t’i ndalojmë të flasin ata që dinë, – ma ktheu derisa më printe korridorit.

Meqenëse mjekra më ishte bërë dy gisht, tjetri mund të ketë menduar se jam njeri i fesë. Por, në fakt, feja ime kushton pesëdhjetë cent. Vetëm në raste kur duhet t’i blej dy zhileta, kushton një euro.

Në katin e parë, në ballë të korridorit ishte varur një kopje e madhe e triptikut Kënaqësitë e kopshtit tokësor, ndërsa në sallë, siç mund të shiheshin nga dera gjysmë e hapur, ndodheshin pra ndonjë rend: këmbalecë, kanavacë, ngjyra, brusha, amerë, skalpetë, statuja e çkamos, derisa profesoresha i bërtiste studentit, i cili ishte i vendosur të mos bënte portrete, sepse feja nuk ia lejonte.

Në katin e dytë, në ballë të korridorit ishte varur një afishe e Fantomit të Operës, ndërsa në sallë siç shihej nga xhami i thyer i dritarëzës së derës, instrumentet kishin mbyllur gojën dhe partiturat kishin hapur krahët, derisa profesori tullac i bërtiste studentit të parruar e të pakrehur që refuzonte të luante ritmin ¾ sepse, sipas tij, ky ishte ritmi i aktit seksual dhe një gjë të tillë nuk ia lejonte morali.

[1] Arabisht: As-salam alaykum – përshëndetje muslimane që do të thotë paqja qoftë me ty.