Shqipëria është shtëpia e një sërë monumentesh me rëndësi të vlefshme kulturore dhe historike. Disa prej tyre janë njohur nga UNESCO si “Vende të Trashëgimisë Botërore” për shkak të veçantisë dhe rëndësisë së tyre për interesat kolektive të njerëzimit.
Butrinti – Një kombinim i rrallë i arkeologjisë së pacenuar dhe bukurisë natyrore, Butrinti i banuar që nga kohërat parahistorike u braktis në mesjetën e vonë pasi një tërmet i madh përmbyti zonën. Butrinti mbrohet nga UNESCO që nga vitin 1996.
Berati dhe Gjirokastra – Të strehuar në kodrat e Shqipërisë së Jugut, Berati dhe Gjirokastra kanë qenë të banuara vazhdimisht që nga kohërat e lashta deri në ditët e sotme dhe pasqyrojnë diversitetin e ndikimeve kulturore dhe fetare në Ballkan. Qyteti i fortifikuar i Beratit është shtëpia e një kështjelle, e njohur në vend si Kala, e cila u ndërtua në shekullin e 13-të, megjithëse një pjesë e strukturës daton në shekullin e IV para Krishtit. Gjirokastra mund të mburret me një kështjellë të shekullit të 13-të, një pazar, xhami dhe kisha të shekullit të 18-të. Shtëpitë të ndërtuara në shpatet e kodrave pasqyrojnë arkitekturën klasike ballkanike të shekujve 18 dhe 19. Berati dhe Gjirokastra mbrohen nga UNESCO që nga viti 2005.
Liqeni i Ohrit – Liqeni i Ohrit është një liqen i thellë dhe i lashtë i cili ka ekzistuar vazhdimisht për rreth dy deri në tre milionë vjet. Ujërat e tij janë shtëpia e mbi 200 llojeve të bimëve dhe kafshëve unike për liqenin, duke përfshirë algat, krimbat e sheshtë, kërmijtë, krustacet dhe peshqit. Vendet arkeologjike rreth bregut të liqenit kanë zbuluar objekte që datojnë që nga periudha neolitike. Liqeni i Ohrit mbrohet nga UNESCO që nga viti 2011.
Amfiteatri i Durrësit – Amfiteatri i Durrësit është një nga më të mëdhenjtë në Ballkan dhe më i madhi në Shqipëri, dikur me një kapacitet prej 20,000 personash. I përdorur për shfaqje deri në shekullin e 4-të pas Krishtit, monumenti ishte më vonë vendi i një kishe të hershme të krishterë, e dekoruar bukur me mozaikë dhe afreske. Amfiteatri është cilësuar si një nga vendet më të rrezikuara të trashëgimisë kulturore në të gjithë Evropën. Amfiteatri i Durrësit mbrohet nga UNESCO që nga viti 1996.Varret Mbretërore të Selcës – Në brigjet e lumit Shkumbin pranë qytetit të Pogradecit, shtrihen rrënojat e qytetit antik të Pelionit. Ky vendbanim ishte një qendër e rëndësishme tregtare dhe rezidenca e mbretërve ilirë të shekujve IV dhe III. Varret mbretërore janë gdhendur në shkëmb. Arkeologët kanë zbuluar një sërë objektesh, duke përfshirë armë, enë bronzi, qeramikë dhe bizhuteri ari. Qyteti filloi të bjerë pasi rruga romake Via Egnatia anashkaloi vendndodhjen e saj dhe u shkatërrua përfundimisht nga sllavët. Varret Mbretërore të Selcës mbrohen nga UNESCO që nga viti 1996./atsh/KultPlus.com
UNESCO rekomandon përfshirjen e Venedikut, qytetin italian të famshëm për kanalet dhe gondolat e tij, në listën e Trashëgimisë Botërore në Rrezik, shkruan trt.net.tr.
Sipas CNN, që Venecia të hyjë në listën e trashëgimisë botërore në rrezik, do të duhet miratimi i shteteve anëtare të mbledhur në një takim të Komitetit të Trashëgimisë Botërore të planifikuar për 10 deri më 25 shtator në Riad të Arabisë Saudite.
Ekspertët shpresojnë se ky regjistrim do të nxisë angazhim më të fortë dhe mobilizim më të gjerë të aktorëve vendorë, kombëtarë dhe ndërkombëtarë për të trajtuar këtë problem të gjatë.
Megjithatë, sipas raportit të Qendrës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s, këto masa deri më tani kanë qenë të pamjaftueshme për të luftuar përkeqësimin e situatës në Venecia dhe janë “të pamjaftueshme” veçanërisht për shkak të turizmit masiv që po pushton Serenissima dhe ndaj ndryshimeve klimatike.
Qendra e Trashëgimisë Botërore beson, ndër të tjera, se “ndërtesat” e larta, të cilat mund të “kanë një ndikim të rëndësishëm negativ vizual” në qytetin lagunor, duhet të ndërtohen larg qendrës së Venecias.
Venecia, e cila ka lënë gjurmë të pashlyeshme në kulturën dhe jetën artistike evropiane, ka pritur shumë artistë.
Shkurtin e kaluar, për shkak të thatësirës së madhe, gondolat, taksitë e ujit dhe autoambulancat nuk mundën të lundronin në disa nga kanalet e famshme të saj, ndërsa pas përmbytjeve të nëntorit 2019, disa ndërtesa historike ishin në rrezik./atsh/KultPlus.com
Ekspertët e UNESCO-s kanë rekomanduar që qyteti italian i Venecias dhe laguna e tij të futen në listën e rrezikut të trashëgimisë së organizatës, duke përmendur kërcënime të shumta.
“Efektet e përkeqësimit të vazhdueshëm për shkak të ndërhyrjes njerëzore, përfshirë zhvillimin e vazhdueshëm, ndikimet e ndryshimeve klimatike dhe turizmit masiv kërcënojnë të shkaktojnë ndryshime të pakthyeshme në vlerën e jashtëzakonshme universale të saj”, paralajmëruan dje ekspertët nga agjencia e Kombeve të Bashkuara.
Shpresohet që përfshirja e Venecias në listën e rrezikut do të nxisë më shumë angazhim nga aktorët vendas, kombëtarë dhe ndërkombëtarë për të zhvilluar strategji korrigjuese efektive dhe të qëndrueshme.
Komiteti i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s do ta shqyrtojë rekomandimin në takimin e tij në shtator.
Dy vjet më parë, komiteti hodhi poshtë një rekomandim të ngjashëm ekspertësh për vendosjen e Venecias në të ashtuquajturën listë të kuqe.
Venecia dhe laguna përreth saj janë në Listën e Trashëgimisë Botërore të Organizatës për Arsim, Shkencë dhe Kulturë të OKB-së që nga viti 1987.
Venecia ka parë përmbytje të përsëritura gjatë dekadave, veçanërisht në muajt e vjeshtës dhe të dimrit, megjithëse një sistem mbrojtjeje nga përmbytjet tani po mbron rregullisht qytetin, i cili gjithashtu po lufton kundër turizmit masiv./ atsh / KultPlus.com
OKB caktoi 5 qershorin si Ditën Botërore të Mjedisit për të theksuar se mbrojtja dhe shëndeti i mjedisit është një çështje madhore, e cila ndikon në mirëqenien e njerëzve dhe zhvillimin ekonomik në mbarë botën.
Festimi i kësaj dite na ofron një mundësi për të zgjeruar bazën për një mendim të qartë dhe sjellje të përgjegjshme nga individët, ndërmarrjet dhe komunitetet në ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit.
Viti 1972 shënoi një pikë kthese në zhvillimin e politikës ndërkombëtare mjedisore, me konferencën e parë të madhe për çështjet mjedisore, e njohur si Konferenca për Mjedisin Njerëzor ose Konferenca e Stokholmit.
Më vonë atë vit, më 15 dhjetor, Asambleja e Përgjithshme miratoi një rezolutë duke caktuar 5 qershorin si Ditën Botërore të Mjedisit dhe duke u kërkuar “qeverive dhe organizatave që të ndërmarrin atë ditë, çdo vit, aktivitete mbarëbotërore që rikonfirmojnë shqetësimin e tyre për ruajtjen dhe përmirësimin e mjedisit, me synim thellimin e ndërgjegjësimit mjedisor”.
”Meqë viti 2021 shënon fillimin e Dekadës së Kombeve të Bashkuara për Restaurimin e Ekosistemit, të udhëhequr së bashku nga Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë e Kombeve të Bashkuara (FAO) dhe Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin (UNEP), dhe me të cilën UNESCO është e lidhur ngushtë, përvoja e grumbulluar deri tani do t’i shërbejë botës”, thotë Audrey Azoulay, drejtoresha e përgjithshme e UNESCO-s.
UNESCO ka një histori të rëndësishme në avancimin e shkencave ekologjike përmes punës pioniere mbi ekosistemet, rezervat e biosferës, ndërtimin e kapaciteteve, vlerësimet shkencore dhe përmbledhjet e politikave për të ndihmuar vendimmarrësit në menaxhimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore.
UNESCO mobilizon njohuritë, njohuritë dhe praktikat e komuniteteve lokale dhe popujve indigjenë për të mbështetur përfshirjen e tyre në vendimmarrjen mjedisore. Rrjeti i saj Botëror i Rezervave të Biosferës demonstron mënyra për të mbrojtur ekosistemet natyrore dhe biodiversitetin përmes shkencës, edukimit dhe qasjeve pjesëmarrëse, ndërkohë që promovon zhvillim ekonomik novator që është i qëndrueshëm mjedisor dhe i përshtatshëm nga ana sociale dhe kulturore.
”Strategjia e UNESCO-s për biodiversitetin zbatohet në vendet e saj të caktuara. Mbi 10 milionë kilometra katrore, afërsisht 6% e Tokës, është tashmë nën një ose më shumë përcaktime të UNESCO-s, përmes 1 121 vendeve të Trashëgimisë Botërore (përfshirë 252 zona natyrore dhe të përziera dhe 114 peizazhe kulturore), 714 Rezervatet e Biosferës dhe 161 Gjeoparke. UNESCO beson se është e mundur që ekosistemet të restaurohen”, thotë nga ana e saj Shamila Nair-Bedouelle, zëvendësdrejtoreshë e përgjithshme e UNESCO-s për Shkencat Natyrore./ atsh / KultPlus.com
Ambasadori i Gjermanisë në Kosovë, Jorn Rohde, së bashku me 25 pjesëtarë të UNESCO-s, sot kanë vizituar Manastirin e Deçanit, shkruan KultPlus.
Lajmin e ka bërë të ditur ambasadori Rohde në Twitter.
“Sot shijuam një tjetër vizitë të këndshme në Manastirin e Deçanit, së bashku me 25 kolegë nga UNESCO”.
“Në emër të kolegëve të mi dhe meje, dëshiroj të shpreh mirënjohjen time të sinqertë për igumenin Sava Janjiq për mikpritjen e tij”, ka shkruar Rohde në Twitter./KultPlus.com
Lufta në Ukrainë ka shkaktuar dëme me vlerë rreth 2,6 miliardë dollarë, në objektet e trashëgimisë dhe kulturore të vendit, sipas organit kulturor të Kombeve të Bashkuara, UNESCO, cituar nga CNN.
Raporti i UNESCO-s, kushtuar kulturës dhe turizmit, i cili përfshin luftën 1-vjeçare në Ukrainë midis 24 shkurtit 2022 dhe 24 shkurtit 2023, është një vlerësim i përbashkët i kryer nga qeveria ukrainase, Banka Botërore, Komisioni Evropian dhe Kombet e Bashkuara.
“Në 24 shkurt 2023, kostoja totale e dëmeve të shkaktuara nga aktivitetet e identifikuara ushtarake vlerësohet në 2,6 miliardë dollarë”, thuhet në raport. /atsh / KultPlus.com
epa10222285 The damaged surroundings of the Sviatohirsk Lavra (cave monastery) in Sviatohirsk, Donetsk area, Ukraine, 03 October 2022 (issued 04 October 2022). Ukrainian forces recaptured the town of Sviatohirsk from Russian troops in September 2022. According to Ukrainian authorities, the major Orthodox Christian monastery of Sviatohirsk Lavra was damaged during Russian shelling on the town in June 2022. Russian troops entered Ukraine on 24 February 2022 starting a conflict that has provoked destruction and a humanitarian crisis. EPA/YEVGEN HONCHARENKO
Që nga 22 marsi 2023, UNESCO ka verifikuar dëmtime në 248 objekte në Ukrainë, sipas unesco.org.
Që nga 24 shkurti 2022, dita kur Rusia filloi pushtimin e Ukrainës, në ish-republikën sovjetike janë shkatërruar 107 objekte fetare, 21 muze, 89 ndërtesa me interes historik dhe/ose artistik, 19 monumente dhe 12 biblioteka.
UNESCO po kryen një vlerësim paraprak të dëmit për pronat kulturore duke kontrolluar incidentet e raportuara me burime të shumta të besueshme.
Këto të dhëna të publikuara përditësohen rregullisht.
UNESCO po zhvillon gjithashtu, me organizatat e saj partnere, një mekanizëm për vlerësimin e pavarur të koordinuar të të dhënave në Ukrainë, duke përfshirë analizën e imazheve satelitore, në përputhje me dispozitat e Konventës së Hagës të vitit 1954 për mbrojtjen e pronës kulturore në rast konflikti të armatosur./ atsh / KultPlus.com
Rreth 3 mijë nga më shumë se 7 mijë gjuhët që fliten aktualisht në botë janë në rrezik të zhdukjes deri në fund të shekullit të 21-të.
Sot shënohet “Dita Ndërkombëtare e Gjuhës Amtare”, e cila u ratifikua në Konferencën e Përgjithshme të UNESCO-s në vitin 1999 me iniciativën e Bangladeshit dhe festohet çdo vit më 21 shkurt që nga viti 2000.
Sipas të dhënave të UNESCO-s, aktualisht në botë fliten mbi 7.000 gjuhë, nga të cilat 6.700 janë gjuhët e popujve indigjenë, duke i bërë ato gjuhët “më të kërcënuara” në botë, shkruan Anadolu, transmeton Klankosova.tv.
Sipas projektrezolutës së miratuar si pjesë e Vitit Ndërkombëtar të Gjuhëve Indigjene të OKB-së të festuar në 2019, UNESCO u bën thirrje shteteve të krijojnë fonde dhe mekanizma për ruajtjen e gjuhëve indigjene.
Sipas UNESCO-s, megjithëse popullsia indigjene përbën një pjesë të vogël të popullsisë së vendeve, këto komunitete janë pjesa më e madhe e diversitetit kulturor dhe gjuhësor. Zhdukja e gjuhëve mund të nënkuptojë zhdukjen e pakthyeshme të kozmopolitizmit dhe trashëgimisë së përbashkët të njerëzimit.
Sipas OKB-së, humbja e diversitetit gjuhësor ndikon në gjithçka, nga jeta biologjike në jetën kulturore.
Atlasi Botëror i Gjuhëve të Rrezikuara i UNESCO-s
Gjuhët që nuk janë folur nga askush që nga viti 1950 konsiderohen gjuhë “të zhdukura”, sipas Atlasit Botëror të Gjuhëve të Rrezikuara të UNESCO-s.
Gjuhët që nuk fliten më nga fëmijët si gjuhë amtare klasifikohen si “definitivisht nën kërcënim”, ndërsa gjuhët që fliten nga fëmijët, por që nuk fliten kudo, klasifikohen gjithashtu si “të cenueshme”.
Që një gjuhë të konsiderohet “e sigurt”, duhet të flitet nga të gjitha brezat pa asnjë kufizim gjuhësor. Sipas këtij klasifikimi, 4 për qind e gjuhëve të folura deri më sot atribuohen si “të zhdukura”.
Ndërkaq, 10 për qind e gjuhëve që fliten sot në botë klasifikohen si “të rrezikuara në mënyrë kritike”, 9 për qind “të rrezikuara rëndë”, 11 për qind “definitivisht të kërcënuara” dhe 10 për qind “të cenueshme”. UNESCO është e shqetësuar se këto gjuhë mund të zhduken deri në fund të këtij shekulli./ KlanKosova/ KultPlus.com
Liqeni i Ohrit është ndër më të vjetrit në Europë, me një biodiversitet të larmishëm dhe habitat natyror për gati 300 specie endemike. Falë vlerave unike natyrore dhe kulturore, edhe pjesa shqiptare e liqenit iu bashkua listës së trashëgimisë botërore të UNESCO-s në vitin 2019.
Por ekosistemi i liqenit kërcënohet nga mijëra tonelata mbetje minerare, të cilat gjenden ende buzë liqenit apo të shpërndara në kodrat përreth tij.
UNESCO e konsideron aktivitetin e shfrytëzimit minerar të papajtueshëm me trashëgiminë botërore dhe i rekomandoi Shqipërisë gjatë një misioni monitorimi në vitin 2020 që të zhvendoste dhe të rehabilitonte në mënyrë urgjente një dampë minerare buzë liqenit si dhe të siguronte mbylljen e përhershme të çdo aktiviteti minerar me ndikim në këtë pasuri.
Dy vjet pas këtij rekomandimi, autoritetet shqiptare vazhdojnë të bëjnë një sy qorr.
Gani Bego, specialist i administratës së zonave të mbrojtura në Pogradec e konsideroi çështjen e mbetjeve minerare një problem të mbartur ndër vite, ndërsa theksoi se katër kompani vazhdojnë të kryejnë aktivitet minerar në vijën e liqenit të Pogradecit.
“Ky aktivitet fatmirësisht vitet e fundit ka pësuar rënie, por ka ende disa subjekte që vazhdojnë aktivitetin. Janë subjekte që shfrytëzojnë në karrierë dhe sigurisht që nga reshjet e shiut, metalet e rënda të këtij aktiviteti përfundojnë lehtësisht në liqen”, tha zoti Bego.
“Ne si Administratë e Zonave të Mbrojtura kemi ushtruar dhe kontrolle, kemi mbajtur aktet e konstatimit në disa subjekte dhe kjo është detyra jonë, të mbajmë aktet e konstatimit”, shtoi ai.
Sipas ekspertit të mjedisit, Arjan Merolli, mbetjet minerare kanë shkaktuar ndotje ekstreme të liqenit, me norma shumë herë më të larta se ato të Bashkimit Europian. Zoti Merolli shton se mbetjet e metaleve të rënda gjenden tashmë në organizmin e tre peshqve më të njohur komercialë të këtij liqeni –koranit, belushkës dhe krapit.
“Në rast se nuk marrim masa me këto mbetje minerare në formë shllamesh, që janë shumë të rrezikshme, do të humbasim me kalimin e kohës kriteret për të cilat ky rajon është shpallur si trashëgimi natyrore botërore. Duke qenë në dimensione shumë të vogla, këto masa e dëmtojnë shumë faunën e liqenit, sepse bëhen ushqim për llojet e ndryshme të peshqve në liqenin e Ohrit”, thotë zoti Merolli.
Bashkia e Pogradecit pretendon se po punon për zbatimin e rekomandimeve të UNESCO-s dhe sipas saj, pjesa më e madhe e mineraleve është pastruar.
“Një ndër problematikat e listuara nga UNESCO është dampa e mineraleve në Gurin e Kuq, një vend-depozitim mineralesh që është prej shumë kohësh atje. Pjesa më e madhe e saj është evaduar dhe pastruar dhe jemi në bashkëpunim me Ministrinë e Energjitikës për të hequr dhe pastruar edhe pjesën tjetër të kësaj mase materialesh”, tha nënkryetari i Bashkisë së Pogradecit, Paskalino Zyko.
Megjithatë, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjetikës tha në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi se dampa të tjera në zonën e liqenit janë duke u shfrytëzuar nga dy kompani koncesionare përmes lejeve të shfrytëzimit, që pritet të zgjasin deri në vitin 2026.
“Këto dy leje minerare përcaktojnë se nuk shfrytëzohet mineral në vendburim, por përdoret gjendja e stokut. Lejet e dhëna kanë si objekt shfrytëzimin e dampave, pasi ato kanë mineral hekur-nikeli. Sipas kontratës, detyrimi i kompanive për të pastruar dampat përfundon në momentin që ju përfundon leja e shfrytëzimit”, u përgjigj ministria.
Eksperti i mjedisit, Arjan Merolli thotë se e ka ndjekur nga afër procesin dhe ka vërejtur shkelje të tjera mjedisore.
“Ajo që është më shumë shqetësuese është që heqja e mineralit nuk ka respektuar asnjë nga nga ato rregulla që të ketë garanci që asnjë nga ato sasi të mineralit të hekur-nikelit mos kalojë përmes shirave apo faktorëve të tjerë atmosferikë në liqen. Përkundrazi, është muri rrethues i saj dhe nëpërmjet mjeteve të ngarkimit është hequr minerali pa respektuar asnjë nga ato rregulla”, përfundoi ai./VOA/ KultPlus.com
Në kuadër të 30-vjetorit të Butrintit në UNESCO, në muzeun arkeologjik është vendosur një ekspozitë fotografike. Në të shfaqen gjithë etapat e zhvillimit të Butrintit si qendër arkeologjike.
Fotot paraqesin vitet ’30 ku u ndërmorën gërmimet e para arkeologjike e në vazhdim. Ekspozita sjell edhe foto të ndërhyrjeve konservuese të monumenteve, si dhe pamje nga mjedisi mbresëlënës që kjo pasuri botërore ka.
Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri në datën 14 dhjetor, data që përkojnë me sesionin e 16-të të Komitetit të Trashëgimisë Botërore në vitin 1992.
30 vite më parë në Santa Fe të Nju Meksikos, u mblodh sesioni i 16-të i Komitetit të Trashëgimisë Botërore. Komiteti analizoi dhe përditësoi listën e pasurive botërore prej datës 7-14 dhjetor të 1992, duke klasifikuar për herë të parë qytetin antik të Butrintit pjesë e Trashëgimisë Kulturore Botërore sipas kriterit (C III).
Prej këtij sesioni e në vazhdim kufijtë e hartës së Butrintit si Pasuri Botërore e UNESCO-s kanë ardhur duke u zgjeruar, e në vitin 2007 gjithë territori i Parkut Kombëtar Butrint aprovohet si zonë buferike për pasurinë botërore. /atsh /KultPlus.com
Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Hajrullah Çeku, deklaroi se Kosova në vjeshtën e vitit të ardhshëm do aplikojë për tu bërë anëtare e UNESCO-s.
Sipas tij, nga anëtarësimi në UNESCO do dëshmohet edhe më shumë pavarësia e sovraniteti i Kosovës.
“Unë besoj që në mundësinë e radhës duhet të aplikohet.E ajo mundësi është në vjeshtën e vitit të ardhshëm, kjo për shkak se konferenca e përgjithshme e UNESCO-s takohet çdo 2 vjet dhe kjo është mundësia për aplikim. Aplikimi në Këshillit e Evropës në Bashkimin Evropian, NATO e shumë shpejt edhe në UNESCO,janë veprime të natyrshme për ta konfirmuar sovranitetin dhe pavarësinë e Kosovës”, deklaroi Çeku në Tëvë1.
Ai tutje përmendi edhe aplikimin e Kosovës për statusin e kandidatit për anëtar në Bashkimin Evropian, e që do ndodhë gjatë këtij muaji.
“Besoj që në të njëjtën logjikë duhet të vazhdojmë edhe me UNESCO-n dhe me organizatat tjera institucionale e ndërkombëtare”, tha ai tutje.
Kujtojmë se kërkesa e Kosovës për t’iu bashkuar organit kulturor të OKB-së në vitin 2015 nuk ka marrë mjaftueshëm vota nga shtetet anëtare të UNESCO-s, për shkak të kundërshtimit të fortë nga Serbia dhe aleatët e saj. /KultPlus.com
Sot është Dita Botërore e Kafes Turke, e cila është regjistruar në listën e trashëgimisë botërore jomateriale të UNESCO-s që prej vitit 2013.
Ishte një nismë e shtetit turk, për të nderuar metodën më të vjetër të të bërit të kafes, pija më e famshme në të gjithë botën. Kafja turke nisi të bëhej në shekullin e 16-të dhe sot mban histori, rituale, por dhe është kthyer në një mënyrë të jetuari.
Përveç aromës më të fortë, kafja turke ka një mënyrë të vecantë përgatitjeje dhe shërbimi. Pasi piqet, bluhet shumë imët dhe zihet në xhezve (enë në formë konike me një bisht të gjatë).
Ndryshe nga shumë versione të tjera ajo nuk filtrohet dhe shërbehet në filxhanë të vegjël. Sa më shumë shkumë të ketë, aq më shumë vlerësohet kafja turke. Krahasuar me mënyra të tjera të përgatitjes së kafesë, ajo turke është më e shëndetshme dhe nëse konsumohet pa sheqer është një antioksidues i fuqishëm.
Pija e vlerësuar nga UNESCO, për të gjithë ata që e konsumojnë është më tepër se vetëm një pije. Ajo është një mjet i fuqishëm për të bërë bashkë njerëzit dhe për të përmirësuar lidhjet mes tyre. Siç thotë dhe një shprehje e vjetër në Turqi “Një kafe e mirë turke, do të kujtohet edhe pas 40 vitesh”./atsh/ KultPlus.com
File Kola ishte 8 vjeçe kur nisi të mësonte nga e ëma dhe tezja se si bëhej xhubleta, ndërsa si 10-vjeçare u ul të punonte në tezgjah.
Xhubleta është një veshje e punuar me dorë, që vishej nga gratë dhe vajzat malësore në Shqipërinë e Veriut, por edhe në një pjesë të Malit të Zi dhe Kosovës.
Është kryesisht e zezë, e punuar në masë të madhe me pëlhurë leshi dhe me motive të qëndisura shumëngjyrëshe. Karakteristikë e saj është pjesa e poshtme në formë të kambanës.
Filja, sot 70 vjeçe, kujton ende në detaje gjithçka nga procesi i bërjes së një xhublete.
“E zgjidhnim leshin e deles ku ishte më i miri, e shprishnim, e lënurnim dhe e tirrnim. Mjetet që duheshin për ta përgatitur xhubletën, ishin: koshi i spikut, veku dhe vajanica. Tirku bëhej në vek [tezgjah] dhe kur përfundonte, e çonim në vajanicë, që ka qenë një vegël prej druri… Ishin si dy çekiçë prej druri që komandoheshin nga forca e ujit, godisnin tirkun dhe krejt copa ngjeshej”, kujton Filja për Radion Evropa e Lirë.
Javën e kaluar, Agjencia e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (UNESCO) e mori nën mbrojtje xhubletën.
Kjo veshje, e vjetër 4 mijë vjet, dikur përdorej në jetën e përditshme.
Megjithatë, përdorimi dhe prodhimi i saj ka qenë në rënie gjatë dekadave të fundit, si për arsye socio-politike, ashtu edhe për arsye ekonomike.
Filja kujton se në kohën e rinisë së saj nuk kishte bojëra për të ngjyrosur leshin e deles, por se ato bëheshin duke zier lëvozhga verri, gjethe frashri, si dhe një gur me ngjyrë blu që thotë se quhej karaboj.
Tetë xhubleta në pajë
“Unë jam martuar me xhubletë dhe kam pasur tetë xhubleta në pajë. Më e mira ishte ajo që vesha kur u bëra nuse dhe e përdorja kur kishim festa. Xhubleta pas së mirës ishte ajo që e vishja kur të afërmit na ftonin në dreka dhe darka, ndërsa të tjerat i kisha për t’i mbajtur përditë”, thotë Filja.
Me keqardhje, ajo tregon se sot i ruan vetëm dy prej tyre.
“Ishin kohë të vështira, varfëri… Të besohet që gjashtë xhubleta i kam prishur dhe me to kam bërë qilima, apo shtrojë, apo mbulojë? Më vjen të qaj kur e kujtoj. Më janë dhimbsur shumë kur i kam prishur se i kisha bërë me këto duar, por nuk kam pasur rrugë tjetër”, thotë Filja.
Ajo nuk jeton më në fshatin e saj të lindjes, Vermosh, ku edhe mësoi zanatin, por në Shkodër – qytet në pjesën veriore të Shqipërisë.
Për ta ruajtur këtë traditë, por edhe për të siguruar të ardhura për veten dhe bashkëshortin, Filja, në shtëpinë e saj, vazhdon të qepë xhubleta dhe tirq – veshje që dikur përdornin burrat malësorë.
Ajo thotë se numrin më të madh të porosive e ka nga emigrantët në Shtetet e Bashkuara.
“Ata i duan xhubletat dhe tirqit ashtu siç kanë qenë dikur, origjinale. Është një punë që merr shumë kohë. Një xhubletë e shes 3 mijë dollarë, por kjo shifër është qesharake, krahasuar me punën që bëj. Më duhet t’i blej stolitë, t’i mbledh nëpër zona të ndryshme, dikush shet një varëse, dikush hajmalinë, dikush postavën, apo brezin e hekurit që kanë mbajtur gratë dikur…”, rrëfen Filja.
Ajo thotë se më së shumti punon imitime të xhubletës, pasi kështu mund t’ia dalë për të siguruar më lehtë të ardhura. Për ta qepur atë në formën origjinale, thotë se i duhet mbështetje edhe nga institucionet.
Xhubleta për raste të ndryshme
Rita Kalaj Shkurtaj, kryetare e Shoqatës Kulturore “Xhubleta e Alpeve Shqiptare”, ka intervistuar rreth 150 gra të moshuara në zonën e Malësisë së Madhe dhe në Mal të Zi për teknikën e punës së bërjes së xhubletës.
Dhe, gjithçka që ka të bëjë me të, e ka dokumentuar në një botim.
Duke folur për Radion Evropa e Lirë, ajo tregon se për të punuar një xhubletë dasme apo festash, janë dashur gjashtë deri në nëntë muaj kohë.
Xhubletat e përditshme, thotë ajo, kanë kërkuar më pak kohë, sepse nuk kanë pasur punime të veçanta dhe qëndisje.
“Xhubleta e ‘vdekjes’ [që ruhej dhe vishej kur varrosej një grua] gjithashtu ka kërkuar kohë, sepse ka pasur shumë punime në pjesën e përparme të saj”, thotë Kalaj Shkurtaj, studiuese dhe sipërmarrëse në ruajtjen dhe kultivimin e xhubletës. Një prej grave që ka intervistuar ajo, ka qenë edhe Age Vuktilaj, sot 94 vjeçe.
Ajo ka treguar në detaje dijen e saj dhe është ndër të rrallat që mban gjallë teknikat më të hershme të bërjes së xhubletës.
Kalaj Shkurtaj thotë se ajo dhe shumë gra të tjera të zonës së Kelmendit të Malësisë së Madhe, që dinë të bëjnë xhubleta, kanë emigruar në SHBA.
Shumë artizane e kanë rikthyer këtë traditë, por një pjesë e tyre nuk punojnë me material origjinal – ose riciklojnë xhubleta të vjetra, ose bëjnë imitime të tyre.
Rikthehet tradita e daljes së nuses me xhubletë
Në zonën e Kelmendit, pjesa veriore e Shqipërisë, shumë familje i ruajnë xhubletat e hershme.
Dilë Vaçaj, 69 vjeçe, nga fshati Vermosh, ruan ende xhubletën e nënës së saj, si dhe pjesët që e shoqërojnë: bohçja e kuqe, pështjellaku i zi, kraholi, gryksa, kapica me ruba, çorapet e qëndisura e të tjera.
“Është e vështirë ta mbash dhe ta veshësh. Xhubleta duhet palosur me kujdes që konet e saj të rrinë në pozicionin e duhur. Jo kushdo di ta ruajë dhe ta veshë. Jam shumë e gëzuar që po rritet interesi për këtë veshje të mrekullueshme. Sivjet, një vajzë në Kelmend erdhi dhe kërkoi xhubletë që të dilte nuse me këtë veshje”, thotë Dilja.
“Ta shohësh një nuse nga afër me xhubletë, ishte shumë bukur”, shprehet ajo. Një prej stolive që ruan, është edhe varësja e mashave.
“Xhubleta ka pasur shumë qëndisje dhe shumë stoli. Peshonte rreth 14-15 kilogramë si veshje. Një prej stolive ishte edhe varësja e mashave, që gruaja malësore e mbante varur në qafë. Në fund të varëses është një si gërshërë e vogël. Me të, gruaja merrte një gacë nga oxhaku dhe ndizte çibukët e burrave në odë”, rrëfen Dilja.
Ajo thotë se një tjetër pjesë e stolive ka qenë edhe hajmalia, ku nuses i hidheshin napolona ari gjatë kërcimit.
Roli i institucioneve
Luljeta Dano është një prej anëtarëve të ekipit që dorëzoi dosjen e xhubletës dhe të bërjes së saj në UNESCO.
Pranimi në këtë organizatë, thotë ajo, nënkupton “obligim për realizimin e disa detyrave nga institucionet qendrore dhe lokale”.
“Duhet të ndërtojnë politika se si të rijetëzohet xhubleta në jetën kulturore, në politikat e turizmit. Më pas vjen përfitimi prej këtij vendimi. Do të prodhohen më shumë xhubleta me teknikën origjinale, do ta shohim këtë kryekostum të etnografisë shqiptare më të pranishëm në festa familjare, në tregun e turizmit etj.”, thotë Dano, koleksioniste dhe drejtore e Qendrës Antropologjike “Xhubleta”.
Më 29 nëntor, kur ka bërë publik lajmin për pranimin e xhubletës në UNESCO, ministrja e Kulturës e Shqipërisë, Elva Margariti, ka thënë se xhubleta nuk do të mbetet një relikt i së shkuarës, por se do ta ketë mbështetjen e institucioneve.
Në ueb-faqen e UNESCO-sshkruan se xhubleta përfaqëson një trashëgimi të kulturës nga ilirët te shqiptarët. Kështu, xhubleta është veshja më e hershme në Shqipëri dhe Ballkan. / KultPlus.com
Një xhubletë e ekspozuar në Muzeun Kombëtar të Kosovës. Kjo veshje shqiptare, e vjetër 4 mijë vjet, tashmë është nën mbrojtjen e UNESCO-s.
Ambasadorja e SHBA-ve në Tiranë, Yuri Kim, ka reaguar pas lajmit se xhubleta është shqiptare është regjistruar në UNESCO.
Nëpërmjet një postimi në Twitter, Yuri Kim uron ministren e kulturës në Shqipëri, Elva Margariti, ndërsa thotë se xhubleta shqiptare është një fustanet më të bukur në botë.
“Xhubleta është një nga fustanet më të bukur në botë. Është e mrekullueshme të shohësh trashëgiminë kulturore të njohur, të mbrojtur dhe të promovuar. Urime Elva Margariti”, shkruan Yuri Kim në Twitter.
Veshja shqiptare katër mijë vjeçare, xhubleta është pranuar në listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale nën mbrojtjen e UNESCO-s. Veshja simbol e trashëgimisë tonë është tashmë pasuri e gjithë njerëzimit. Ministrja e Kulturës, Elva Margariti, e cilësoi si dhuratë për 110-vjetorin e pavarësisë.
Xhubleta njihet si veshje tradicionale e grave të Malësisë. Dosja e dijebërjes artizanale të xhubletës u dorëzua në UNESCO vitin e kaluar, për shkak se veshja tradicionale unike po rrezikonte të humbiste. / KultPlus.com
Përfaqësues nga 44 shtete, më 16 nëntor të vitit 1945, u mblodhën në Londër për të “ndërtuar paqe në mendjen e njerëzve”, për të krijuar një organizatë që do të mishëronte një kulturë të mirëfilltë paqeje, mbështetur në solidaritetin intelektual dhe moral të njerëzimit për të parandaluar shpërthimin e një lufte tjetër botërore.
Nga kjo konferencë lindi UNESCO, akronim në anglisht për Organizatën e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë.
Kushtetuta e UNESCO-s, nënshkruar më 16 nëntor 1945, hyri në fuqi një vit më vonë, pas ratifikimit nga njëzet vende: Australia, Brazili, Kanadaja , Kina, Çekosllovakia, Danimarka, Republika Dominikane, Egjipti, Franca, Greqia, India, Libani, Meksika , Zelanda e Re , Norvegjia, Arabia Saudite, Afrika e Jugut , Turqia, Britania dhe Shtetet e Bashkuara.
Sesioni i parë i Konferencës së Përgjithshme të UNESCO-s u mbajt në Paris nga 19 nëntor-10 dhjetor 1946 me pjesëmarrjen e përfaqësuesve nga 30 vende me të drejtë vote.
Përndryshe, Kosova në vitin 2015 ka aplikuar për t’u anëtarësuar në këtë organizatë, por nuk ka arritur të futet në UNESCO për tri vota./ KultPlus.com
Muaji nëntor konsiderohet si muaji i isopolifonisë pasi në 25 nëntor të vitit 2005 kjo mrekulli e kulturës shqiptare është përfshirë në listën e pasurive gojore të njerëzimit, të mbrojtura nga UNESCO.
DRTK Gjirokastër si një ndër promotoret, mbështetëset e kulturës dhe elementeve kulturore, organizoi sot një takim me mjeshtrin e isopolifonisë, Roland Cenko, i dekoruar me titullin “Mjeshtër i Madh i Isopolifonisë” si dhe me fëmijë të shkollës “Naim Frashëri”, si një ndër shkollat që ka nxjerrë ndër vite breza të cilët e duan isopolifoninë.
Në fjalën e tij, drejtuar të rinjve, mjeshtri u shpreh se isopolifonia është e vjetër sa vetë historia jonë. “Është folur e përmendur nga shumë njerëz që e kanë dashur vendin tonë. Është studiuar nga gjuhëtarë e mbledhës folklori, dhe sot mund të themi se është një ndër krenaritë dhe pasuri e rrallë e jona”, tha mjeshtri Cenko, duke bërë thirrje që brezat ta çojnë para me punë, vullnet dhe dashuri.
“Isopolifonia popullore shqiptare” është në listën e “Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit” mbrojtur nga UNESCO. Juria Ndërkombëtare e mbledhur në Paris nga data 21-24 nëntor 2005, shqyrtoi mbi 60 kandidatura të propozuara për t’u përfshirë në listën “Kryevepër e njerëzimit”, propozime të bëra në rrugë zyrtare nga shtete të ndryshme në çdo anë të botës duke plotësuar dosjet dhe kriteret e shpallura për këtë qëllim. /atsh / KultPlus.com
Në raportin, i cili u përgatit duke shqyrtuar të dhënat satelitore, u trajtua shkrirja e akullnajave, që pranohet gjerësisht si fillimi i ndryshimeve klimatike.
Në raport theksohet se në 50 zona që janë pjesë e Listës së Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s gjenden 18 600 akullnaja, një e treta e të cilave do të zhduken në mënyrë të pashmangshme.
Raporti tërheq vëmendjen se akullnajat do të shkrihen pavarësisht nga lufta e njerëzve kundër ndryshimeve klimatike, duke theksuar se nuk do mbetet gjurmë nga disa akullnaja në Afrikë, Evropë dhe Amerikë.
Akullnajat në malin më të lartë në Afrikë, në Kilimanxharo të Tanzanisë, Alpet zvicerane, Dolomite si dhe parku kombëtar ”Yellowstone” dhe ai ”Yosemite” në SHBA janë në mesin e akullnajave që do të shkrihen deri në vitin 2050, thekson raporti./atsh/ KultPlus.com
Duke përdorur imazhet satelitore para dhe pas, OKB-ja ka dokumentuar dëmtimin ose shkatërrimin e plotë të 207 vendeve kulturore në Ukrainën e shkatërruar nga lufta.
Të dhënat po mblidhen në një platformë online të krijuar posaçërisht, e cila fillimisht do të jetë e aksesueshme vetëm për ekspertët, por së shpejti do të hapet edhe për publikun, njoftoi dje Krista Pikkat nga agjencia arsimore dhe kulturore e OKB-së (UNESCO),në Gjenevë.
Shtatë vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në Ukrainë deri më tani nuk janë dëmtuar si rezultat i pushtimit të plotë të Rusisë tetë muaj më parë, tha ajo.
Vende të tjera, si teatri i dramës në Mariupol, nuk kanë pasur të njëjtin fat. Qindra civilë kërkuan strehim atje menjëherë pas fillimit të luftës në mars. Më 16 mars, bombat ruse shkatërruan pjesën më të madhe të ndërtesës. Imazhet e vlerësuara nga UNESCO janë të 9 marsit dhe 12 majit.
Nga 207 vendndodhje, 88 janë objekte fetare, 15 janë muze, 76 janë ndërtesa me interes historik ose artistik, 18 janë monumente dhe 10 janë biblioteka.
UNESCO po punon me Qendrën Satelitore të Kombeve të Bashkuara me bazë në Gjenevë (UNOSAT) për vlerësimet e fotografive.
Kur UNESCO merr informacion rreth dëmtimit, UNOSAT blen imazhe satelitore nga shitësit komercialë të marra sa më afër që të jetë e mundur, para dhe pas sulmit.
Sipas UNOSAT, imazhe të tilla kushtojnë midis 250 euro (251 dollarë) dhe më shumë se 1000 euro, në varësi të mënyrës se si janë marrë. Ekspertët përpunojnë imazhet satelitore për të treguar shkatërrimin e saktë./atsh / KultPlus.com
1247 eksponate të koleksionit të muzeut publik të Kosovës janë marrë nga Muzeu Kombëtar i Kosovës gjatë kohës së luftës (1998-99) nga Akademia e Shkencave të Serbisë. Por ministri Hajrulla Çeku thekson se Serbia po vazhdon të shkelë konventat e UNESCO-s, përcjell KultPlus.
Më poshtë gjeni postimin e tij të plotë:
Ishte pjesë e projektit gjenocidal të Serbisë kundër historisë dhe identitetit të shqiptarëve, krahas shkatërrimit të mbi 1000 vendeve trashëgimore.
Duke mos i kthyer eksponatet në vendin e tyre të origjinës, Serbia po shkel në mënyrë flagrante konventat e UNESCO-s, marrëveshjen origjinale dhe dokumentin e Ahtisaarit.
Ja disa nga thesaret e vjedhura arkeologjike dhe etnografike që i përkasin koleksionit publik të muzeut të Republikës së Kosovës.
(përshkrimet në mbishkrimet e fotove) / KultPlus.com
Ish-kancelarja gjermane Angela Merkel u nderua sot me “Çmimin e Paqes 2022”, “në njohje të përpjekjeve të saj për të mirëpritur refugjatët”, sipas UNESCO-s, transmeton KultPlus.
Merkel mori çmimin, sipas Twitter dhe faqes së internetit të Organizatës së OKB-së për Arsim, Shkencë dhe Kulturë, për vendimin e saj “guximtar” për të mirëpritur më shumë se 1.2 milion emigrantë në 2015, veçanërisht ata nga Siria, Iraku, Afganistani dhe Eritrea.
Nderimi, i cili zyrtarisht quhet “Çmimi i Paqes Félix Houphouët-Boigny-UNESCO”, mban emrin e ish-presidentit të Bregut të Fildishtë.
Ai u jepet çdo vit që nga viti 1989 individëve, organizatave ose institucioneve që kanë bërë një përpjekje të veçantë për të promovuar, hulumtuar ose siguruar paqen.
Pas 16 vitesh në detyrë, Merkel u largua nga posti i saj si kryetare e shtetit të Gjermanisë në vitin 2021. Kriza e refugjatëve dominoi mandatin e saj të tretë më shumë se çdo çështje tjetër, duke marrë mbështetje nga disa ndërsa ka tërhequr kritika nga të tjerët dhe efektet e saj mund të ndihen ende sot.
Një valë refugjatësh u afrua në kufijtë e Evropës në vitin 2015 si rezultat i luftërave në Lindjen e Mesme, kryesisht në Siri, Afganistan dhe Irak. / KultPlus.com
Si një nga strategjitë mburojë për trashëgiminë kulturore me objektet si dhe dukuritë e saj të rralla, Ministria e Kulturës planifikoi Regjistrin Kombëtar të Pasurive Kulturore. Ndërsa sot flitet për përpjekjet e njohjes së katër dukurive si Kcimi i Tropojës’, Eposi i Kreshnikëve, Xhubleta e Transhumanca, si Pasuri Botërore e Njerëzimit në UNESCO, zëvendësministrja e Kulturës shpjegon nëse janë evidentuar dukuritë që janë në rrezik më të madh zhdukjeje në vend.
Realizimi i regjistrit Kombëtar të trashëgimisë na ka dhënë të gjithë mundësinë që t’i evidentojmë këto dukuri duke qenë se u bë një punë shumë e madhe në terren dhe siç u thashë ishte një punë gjithëpërfshirëse, pra pati edhe pjesëmarrje studentësh. Në të gjitha nivelet që afekton fjala komunitet dhe bartës. Kështu që nga dukuritë që kemi dorëzuar në UNESCO, xhubleta është përzgjedhur si dukuri në rrezik dhe kemi aplikuar bashkë me një plan masash që njihet me emërtimin ndërkombëtar ‘Save Garding Plan’, për ta pasur, për ta ngritur atë dhe për të qenë një dukuri që të vazhdojë transmetimin”, thotë zëvendësministrja e Kulturës Meri Kumbe.
Xhubleta mbijeton prej së paku 4 mijë vjetësh, e gjurmët e saj gjenden ende në zonat e Malësisë së Shkodrës, deri në Mal të Zi e përreth Bjeshkëve të Namuna. Kumbe, rrëfen se cilat janë vështirësitë për ta mbajtur gjallë këtë dukuri.
Është një sfidë shumë e madhe globale, sepse vetë zhvillimi i shoqërisë njerëzore, vetë lëvizjet dialektike të popullatës qoftë në migrim të brendshëm apo të jashtëm, shpesh herë cenojnë elementë të caktuar të trashëgimisë jomateriale Padyshim roli i shtetit në politikbërje për të krijuar terrenin komod për ta mirëmbajtur është domethënës por nga ana tjetër duhet patjetër vullneti i anëtarëve të komunitetit”, shton më tej Kumbe.
Xhubleta është dosja e parë që është futur në proces për t’u pranuar në UNESCO (marsin e kaluar). Pasi ka kaluar fazën e parë të kontrollit administrativ, siç tregon Kumbe, pritet që në dhjetorë të kalojë komiteti të marrë një vendim. Dukuria tjetër ndërkombëtare për të cilën ministria e Kulturës shpjegon se ka marrë një sërë masash për ruajtjen e zhvillimin e saj, është Transhumanca, pra Rituali i lashtë i shtegtimit të bagëtive”, të cilën si dosje ndërkombëtare (të dorëzuar këtë mars) UNESCO e ka parë me prioritet.
Pa regjistrim pasuritë kulturore nuk shkojnë në UNESCO
Zëvendësministrja e Kulturës, Meri Kumbe shpjegon rëndësinë e regjistrimit të pasurive kulturore për të aplikuar e më pas për t’u pranuar në UNESCO.
“Regjistri i trashëgimisë kulturore jomateriale, është ky një proces që po zhvillohet me fondet e UNESCO-s, nga fondi i ndihmës ndërkombëtare. Është kriter bazë për të vajtur tek aplikimi i dosjeve. Pra, nëse ne nuk kemi një kartelë të regjistruar në institutin tonë, këtu të regjistrimit të Trashëgimisë Kulturore, nuk mund të vazhdohet më tej. Është kërkuar që ky regjistër të bëhet sërish me bazë komunitetin. Jemi në përfundim të këtij projekti. Ka qenë një projekt madhor, që ka zgjatur më shumë se dy vite, kjo edhe për faj të pandemisë, krijoi vonesa dhe tek ne sepse e gjithë puna zhvillohet në terren. Ne kemi aplikuar në 3 qarqe pilot, Shkodër Korçë dhe Gjirokastër. Kemi parashikuar të regjistrohen 90 elementë, përkatësisht nga 30 për çdo zonë si një projekt pilot. Kemi ndërtuar tani më kartelën e trashëgimisë kulturore jomateriale dhe e kemi miratuar atë në Këshillin Kombëtar sipas standardeve të UNESCO-s”, shpjegon më tej zëvendministrja.
Dosjet për në UNESCO dhe puna në terren, kush është përfshirë
Zëvendësministrja e Kulturës, tregon se në dosjet e aplikimit për në UNESCO, ka pasur përfaqësi në të gjitha nivelet. “Janë përfshirë që ë nga komuniteti anëtar bartës të dukurive të caktuara. Po ashtu pjesëmarrës në proces është pushteti vendor, drejtori rajonale të kulturës, kemi përzgjedhur përfaqësues të bashkive dhe të institucioneve shkencore. Kryesisht përfaqësues të Akademisë së Shkencave dhe të universiteteve. Këtu kemi pasur mundësinë të trajnojmë studiues të rinj ose profesionistë të rinj, kemi atashuar pranë grupit të punës një ekspert ndërkombëtar UNESCO për të bërë të mundur realizimin e të gjitha hallkave sikurse ato kërkohen nga UNESCO. Njëkohësisht e kemi parë këtë proces si një proces trajnimi të stafeve të reja sepse aplikimi për në UNESCO është një procedurë e komplikuar administrative, nuk është kollaj. Përkundrazi janë procese të vështira, kërkojnë një nivel anglishteje shumë të elaboruar, në nivele shumë të mira dhe të përzgjedhura profesionale”, thotë Kumbe.
Tradita e prodhimit të xhubletave
Sipas etnografëve, tradita e prodhimit të xhubletave zbehet që në vitet 1920-1930, ndaj një shekull më pas jemi përballë një rreziku zhdukjeje dhe Dosja e Xhubletës është dorëzuar pranë UNESCO-s si një dukuri në rrezik. Ndonëse nuk i përkasin vetëm trashëgimisë vendase, xhubletat shqiptare janë unike në ndërtimin e tyre, në harmonizimin e një sërë elementësh si këmisha, kraholi, mëngëza, grykëza, kërdhokla, shoka (brezi), pështjellakët një që vihej para e një që vihet pas, jeleku, çorapet, opingat dhe stolitë metalike si vathët, unazat prej sermi, gjerdani me pllakë dhe brezi me zinxhirët për të mbajtur mjetet, çantat etj./ Shqiptajra.com/ KultPlus.com
Qyteti i Gjirokastrës, i cili po tërheq gjithnjë e më shumë një numër të lartë vizitorësh vendas e të huaj, sot feston 17-vjetorin e hyrjes në UNESCO.
Ministrja e Kulturës, Elva Margariti, ndau sot në rrjetet sociale pamje nga qyteti i gurtë si ishte dhe si është transformuar pas ndërhyrjeve restauruese në banesat karakteristike dhe rrugët turistike të tij.
“U mbushën 17 vjet qëkurse Gjirokastra, ky muze i gjallë nën qiell të hapur nuk është më vetëm thesar yni, por i gjithë botës. Në vitin 2005 u bë pjesë e listës së trashëgimisë botërore nën mbrojtjen e UNESCO-s dhe dita-ditës, falë vëmendjes së qeverisë, investimeve nga buxheti i shtetit dhe me donatorë, në rrugë, në muze, pazar, objekte kulti, po del në dritë si një zonjë e madhe”, thekson Margariti.
Gjirokastra u pranua në UNESCO në korrik të 2005-ës përmes një procesi shumë mikpritës dhe dashamirës nga të gjitha vendet anëtare të kësaj organizate.
Çdo fundjavë Gjirokastra mbushet plot vizitorë vendas e turistë të huaj, ku qendra muzeale mbetet si përherë destinacioni fillestar, pasi pothuajse të gjithë e nisin vizitën nga kalaja e qytetit. Gjirokastra është një qytet që përbën dëshmi unike të një tradite kulturore të jetës së zhvilluar në shekujt 14-19.
Në Gjirokastër veçohet tipi i shtëpisë së fortifikuar me çati me pllaka guri, në harmoni perfekte me peizazhin shkëmbor të territorit ku ajo ngrihet. Banesat, një tip i veçantë në tipologjinë e banesës shqiptare dhe asaj ballkanase të mesjetës së vonë, luajnë një rol të rëndësishëm në fizionominë e qytetit.
Ajo ka 56 banesa monumente kulture të kategorisë së parë, 502 të kategorisë së dytë dhe shumë komplekse të tjera me vlera historike, arkitektonike dhe kulturore.
Qyteti ruan të paprekur skemën urbanistike, ku çdo shtëpi ka karakteristika të veçanta që lidhen me terrenin mbi të cilin është ndërtuar. Sipas kategorive të monumenteve kulturore, në qytet dallohen kalaja, pazari, ndërtimet e kultit dhe shtëpitë e banimit.
Kalaja, e ndërtuar në shek. 13, përbën zanafillën e qytetit, ndërsa pazari (shek. 17) i vendosur në qendër të qytetit ruan mirë karakteristikat e një pazari tradicional, me ndërtesa të njëpasnjëshme të shtruara me kalldrëme gurësh të zinj./ atsh / KultPlus.com
Okarina është insitrument i cili është gjetur në Runik të Skënderajt dhe konsiderohet si një ndër intrumentet më të vjetra.
Ministria e Kulturës ka kërkuar nga UNESCO që Okarina të kthehet në Kosovë, pasi që po mbahet ilegalisht në Serbi në mesin e 1247 artefakteve tjera.
Madje MRKS-ja për këtë ka kërkuar ndihmë edhe nga Komisioni Evropian dhe organizata të tjera.
“1247 artefakte të Kosovës mbahen ilegalisht në Serbi. Okarina është një instrument muzikor i bërë nga balta e pjekur. I përket periudhës së neolitit të hershëm (mijëvjeçari VII–VI p.e.s.). Gjetur në Runik, Skënderaj, Republika e Kosovës. Na ndihmoni ta kthejmë OKARINEN në shtëpi”, thuhet në njoftimin e MKRS-së./ KultPlus.com
1247 🇽🇰 artifacts illegally held in Serbia. Okarina is a musical instrument made out of baked clay. It belongs to early neolithic period (7th–6th millennium BC). Found in Runik, Skënderaj, Republic of Kosova. Help us #Return OKARINA home.@UNESCO@IcomOfficiel@coe@EU_Commissionpic.twitter.com/83Qi0vZ82L
— Ministry of Culture, Youth and Sport (@MKRS_KS) July 7, 2022
Prizreni është në fokus të programit për mbrojtjen dhe zhvillimin e trashëgimisë kulturore si mjet për promovim të vlerave të përbashkëta dhe prosperitetit ekonomik.
Mbi 1,2 milionë euro është vlera e buxhetit që është duke u investuar në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, kurse rreth 490 mijë euro të tjera përfshihen në buxhetin e projekteve që do të nisin të zbatohen gjatë këtij viti.
Aktalisht janë duke u zhvilluar ndërhyrje emergjente në gjashtë asete, ndërsa në kuadër të projektit të Revitalizimit të rrugës Marin Barleti po realizohen punime restauruese në dy shtëpi. Gjithashtu po restaurohen gjashtë shtëpi tradicionale në Qendrën Historike të Prizrenit, përfshi kompleksin e banimit të familjes Dorambari, shtëpinë e familjes Bardhi, shtëpinë e familjes Sokoli, shtëpinë e familjes Kabashi, si dhe është në përfundim restaurimi i kinemasë së vjetër të qytetit.
Sot kanë nisur ndërhyrjet restauruese edhe në Hamamin e Gazi Mehmed Pashës, projekt ky i cili ka qenë në pritje për shumë vite.
Muzetë po i funksionalizojmë. Në kuadër të programit të muzeve, rregullimi i enterierit dhe ekspozitës në Muzeun Arkeologjik ka përfunduar, ndërsa në proces të hartimit është koncepti i ekspozitës për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Projektet muzeale në kuadër të buxhetit të Ministrisë së Kulturës përfshijnë edhe Muzeun e Nënë Terezës dhe Muzeun e Filigranit.
Një tjetër projekt shumë i rëndësishëm është ai i Qendrës Kulturore Hebraike. Punimet pritet të fillojnë muajve në vijim, ndërsa po punojmë edhe në zbatimin e planeve të meaxhimit të Kalasë së Prizrenit dhe të Qendrës Historike të Prizrenit.
Së fundmi ka filluar hartimi i projektit të interpretimit dhe prezantimit të lokalitetit arkeologjik në sheshin e Lidhjes së Prizrenit dhe këtë vit ky plan do të zbatohet duke e shëndrruar këtë lokalitet në një prej pikave referuese për vizitorët e qytetit. / KultPlus.com
