Emigrimi nga vendet e Italisë jugore të vendbanimeve antike dhe etnike (duke nisur që nga shekulli i XV pas vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, hero i çdo kohe dhe vendi) është e lidhur në mënyrë strukturore me eksodin e madh të miliona italianëve, pas dy luftërave botërore drejt Amerikave, asaj të veriut , veçanërisht Nju Jork dhe ajo e Jugut, më shumë në Buenos Aires.
Në tridhjetë vitet e fundit një pjesë e vogël drejt kontinentit të ri (Australi), ndërsa një drejt Evropës Qendrore, veçanërisht Gjermanisë, Britanisë së Madhe (në Liverpool, Croydon, Oxford, Herit, Ëallington, Edinburgh, Brighton, ku ende shtypet “Jeta Shqiptare”), Belgjika, Konfederata Zvicerane dhe kombet e tjera. Në këto vende shqipfolësit, shumë Lucanianë, u kanë dhënë jetë, duke marrë pjesë aktive në to, vatrave etnike, klubeve, shoqërive, shoqatave bamirëse, komuniteteve, së bashku me vëllezërit e “diasporës” nga Siçilia, Kalabria, Abruzzo, Puglia, Molise dhe Campania.
NË SHBA- MERKA E FTOHTE
Pjesa më e madhe e emigrantëve me origjinë etnike arbëreshe, është e përqendruar në Nju Jork dhe në Nju Xhersi, një pakicë etnike edhe në zonat afër Detroit, San Francisco, Waterbury (Connecticut) ku kanë krijuar përfaqësitë e tyre (si N.I.A.F, më e madhja dhe më përfaqësuesja, me klube të ndryshme dhe në të njëjtën kohë duke mbajtur korrespondencë, shkëmbime të mallrave të konsumit dhe veshjeve, me “katundin”e origjinës; nga rreth njëqind në shekullin e kaluar, sot rreth gjashtëdhjetë përveç komuniteteve të mëdha ekstra-moenia, duke përfshirë (në Itali) Palermo, Bari, Roma, Cosenza dhe vetë Potenza (bazuar në një statistikë të BCA të viteve 1980 janë katër mijë shqipfolës të zonave të ndryshme të jugut). Një gazetë me titull “Illyria” që është shtypur në Bronx është selia e Arbëreshëve të Lucanit dhe e jugut, si dhe e kosovarëve. Shoqëri të shumta dashamirëse përfshirë Lavello, me të mirënjohurën Central Social të New York-ut, klubet e Treçhinesi, Rioneers, emigrantët e Montalbano Jonico dhe Irsina, të Melfi dhe Venosa, të Ginestra dhe Montescaglioso dhe të familjes së madhe të “kombësisë Aviglianese”.
“Përveç vetë komunitetit të Çikagos dhe Bostonit (gazeta” Dielli “është shtypur atje, gazeta më e vjetër e Diasporës në emigracion). di San Biagio, San Gianuario dhe Sant’Elia, San Donato dhe San Giustino de ‘Jacobis etj.) për të promovuar, me bujari dhe zell, mbledhjen e fondeve (dollarë për të qetësuar dhimbjet dhe shqetësimet e ekzistencës rurale, për rindërtimin e kishës së San Nicolës të dëmtuar nga tërmetet apo për të takuar familje të prekura, ndonjëherë vdekjeprurëse, nga epidemi të ndryshme; për të mbështetur bujqësinë e vendeve tona të vdekur nga parenosporet, sëmundje e hardhive të vjetra dhe të reja dhe pemëve të ulliri, bimë kryesore të ekonomisë së zonave të brendshme të maleve të Potenza dhe grykave të Materano, midis Ferrandinës, Teanës, Alianos dhe shumë fshatrave të të tjerë në rajon. Në kohët e fundit, ndodhi një fenomeni i ri (veçanërisht në verën e viteve 1990-1991) i të ashtuquajturve “boat-people”, në fakt, në fshatrat tona arbëreshe të Sarmento (San Paolo dhe San Costantino Albanese) dhe në zonën e Shkaba (nga Maschito, Ginestra a Barile, por edhe nga Venosa, Rionero) me një “shartim” të emigrantëve të rinj dhe familjeve skipetare në fshatrat e populluara Lukaneze, së pari të reduktuara nga emigracioni i forcës punëtore, dhe tani gjithashtu të inteligjencës drejt Italisë Veriore dhe jashtë vendit. Jetë e re, pra, me pikat e forta dhe të dobëta të një vale emigracioni masiv, në Shqipëri, nga Kosova, nga Maqedonia.
NË AMERIKËN LATINE- MERKA E NGROHTË
Me mjaft rëndësi është edhe komuniteti arbëresh i Buenos Aires (grupe të vogla ka dhe new Bosques, Temperley, Mar del Plata, Rosario dhe “Ginestrella” e ndërtuar nga emigrantë të brezave të ndryushme të ardhur nga Vulture e veçanërisht ga Ginestra) dhe në Montevideo (Uruguaj). Ajo e Buenos Aires është komuniteti më i madh dhe më solid albanofon i të gjithë kontinentit të Amerikës jugore.
Rreth 25 mijë janë arbëresh, të bashkuar në shoqata, organe drejtuese, federatë emigrantësh, shoqëri sportive dhe komitet të festave populloredhe mbrëmjeve festive. Ata janë kryesisht jugoprë nga shtatë rajonet që mikëpresin komunitetin alloglotte, dhe kultivojnë raporte të mira me institucionet publike dhe Rajonet e shtetit-amë me selinë e ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Buenos Aires. Në Venezuelë që nga vitet’50 “Venecia e vogël” e Caracas, Bolivar, Puertio La Cruz, Maracaibo, u bëmnë një pikë tërheqëse për emigracionin lukan, në kuptimin e punës dhe pasurisë. Në fakt, nga më shumë se shtatë mijë bashkëqytetarët tanë, shumë prej tyre janë pjesë e qendrave kulturore Italo-Venezueliane dhe shoqatave rekreative të Lukanasve. Të paktën 5% përbëhet nga familje arbëreshe të brezit të tretë nga Ginestra dhe Barile si dhe nga Brindisi di Montagna, San Paolo Albanese dhe Napoli.
NË AUSTRALI
Në metropolet e mëdha të Sidney, Melbourne, Adelaide, në ishullin fqinj të Tasmanisë (kryeqyteti është Obart) shumë emigrantë nga Shqipëria në njëzet vitet e fundit kanë oganizuar një komunitet të lulëzuar dhe punëtor, të cilit iu bashkuan gjeneratat e reja arbëreshe (nga Italia) dhe kosovarë, epirotë, malazezë (ish Jugosllavi). Ata kanë marrëdhënie si me Kishën Katolike ashtu edhe me Kishën Bizantine dhe Ortodokse të vendeve të origjinës. Edhe këtu një botim lokal, botuar në Adelaide dhe me titull “Shqiperia” dëshmon për nevojën antropologjike për praninë dhe identitetin e një gjuhe, të një kulture, të prejardhjes indo-evropiane të largët, të cilën Nermin Vlora, një studiuese e gjuhëve antike, e ka përdorur për të deshifruar, me vrull, mbishkrime në gur në gjuhën etruske.
NË GREQI
Në rrethin e Epirit në kufirin me Shqipërinë e Jugut dhe në Peloponezin e brendshëm, veçanërisht në Koropi, Maratona, Spata, jetojnë qytetarët arvanitas që kanë të njëjtat cilësi morale me vëllezërit Arbëreshe në Itali: respekt i shenjtë për mikpritjen, përzemërsinë, thjeshtësinë, fanatikë të traditave të saj të larmishme dhe zakoneve polikrome në ritualet bizantine dhe ortodokse. Gjuha na bashkon, është emëruesi ynë i përbashkët. Si të dhëna, ka shumë etime dhe toponime që janë ende në përdorim në dialektet arbëreshe të Italisë (nga Bazilikata në Siçili) të prejardhjes së drejtpërdrejtë dhe të qartë Greke. Gjuha na jep mundësinë të kuptojmë njëri-tjetrin, si midis vëllezërve të një familje të vetme të madhe etnike. Të gjithë e kemi për detyrë të drejtën ta bëjmë atë më të plotë dhe të transmetueshëm përmes mjeteve moderne të mësimdhënies dhe teknologjive të informacionit, për të kapërcyer hendekun e një kulture, të një paremiologjie, të një letërsie për të paktën 5 shekuj të dhënë gojarisht (siç përsëritet në projekt në itinere Irrsae-Basilicata, profesori i mirënjohur Tullio De Mauro, profesor i Filozofisë së Gjuhëve në Universitetin e Romës, për vite me radhë një studiues dhe mbështetës bujar i “gjuhëve të prera” në Itali (me Sergio Salvi).
FRANCE
Në një zone të gjerë të Parisit (ku shoqata kulturore ka botuar, për shumë vite, botimin “Koha Jone” – – e cila ka, ndër të tjera, edhe kontributet krijuese të Ismail Kadare i cili jeton prej vitesh në Fancë dhe i Antoine Musacchio pasardhës i familjes fisnike të Beratit, por edhe në veri dhe në jug të Francës (nga Vichy, Saint Raphael, Frejus te Saint Julien Les Metz, Bellevue, Nîmes , Lille) veprojnë bërthamat e Arbëreshve, të vendosura për të paktën një brez, duke arritur gjithashtu nivele si përfaqësues në institucionet lokale, shkollat, hotelet.
GJERMANIA
Nga Shtutgarti mikpritës dhe i zellshëm në qendrat urbane të Sindelfingen, Hamburg dhe në zonën gjermane të qymyrit, mijëra shqiptarë të Lucanit, me përkushtim, kanë kontribuar në formimin e të ardhurave kombëtare për disa dekada para rënies së Murit të Berlinit (1989). Duke u vëllazëruar, ata rindërtuan, në një tokë të huaj, vatrat krenare të identitetit të tyre etnik gjithmonë të gjallë, në veçanti nga San Costantino Albanese dhe Maschito.
BELGJIKA
Nga Neuchatel te Charleroi, nga Beringen në Brukselin Evropian, për të paktën dy breza, në fabrika, miniera dhe biznese të tjera lokale, qendra jo të vogla vijnë nga Maschito, Ginestra dhe Barile. Ata gjithashtu njihen për takimet me rastin e festave kombëtare dhe përvjetorëve historikë, në fushën e hotelierisë, ushqimit të shpejtë dhe menaxhimit të hotelit.
ZVICRA
Krahas nismave të sektorit dinamik dhe të akredituar “Shtëpia e Italisë,dega Lucana “në Bernë dhe Zyrih, bashkimet e familjeve Arbëreshe (në fushën e artizanatit dhe orëve, prodhimeve tipike të ushqimit) kanë qenë aktive për disa dekada. Gjithashtu në Butschwill, Bassersdorf, Basel, Diessenhofen, Effretikon, Betteach, ka vendbanime të shumta alloglotësh nga San Paolo Albanese dhe Ginestra.
KANADA
Në hijen e antenave të mëdha satelitore të ChinRadio i cili transmeton programe në 31 gjuhë të botës (menaxher editorial “lucanissimo” Johnny Lombardi, një vendas i Pisticci) në Toronto por edhe në Montreal, (në Basilucania) dhe të shumta në Port Heady, Mississauga, Downsview, familjet Arbëreshe kanë kontribuar në ecurinë e vendit të flamurit me gjethe panje të shkëlqyeshëm, pra, Kanadasë. /albaniannews/ KultPlus.com
