Ka mbetur vetëm një lumë me rrjedhje të lirë në Europë, Vjosa. Fillon në Greqi si Aoös, përpara se të kalojë në Shqipëri, duke gjarpëruar nëpër malet e Ballkanit dhe më në fund duke arritur në Detin Adriatik. Vjosa është qendrore në Zemrën Blu të Evropës ’, një pellg gati 6,500 kilometra katrorë i degëve dhe rrugëve të egra ujore.
Zemra Blu e Evropës shtrihet në të gjithë rajonin e Ballkanit, ku lumenjtë e fundit të egër të Evropës formojnë një rrjet të jashtëzakonshëm të biodiversitetit dhe ujërave të pacenuar. Në fakt, 80 përqind e lumenjve në rajon janë shumë të shëndetshëm, me 30 përqind të renditur si të pacenuar dhe 50 përqind si shumë të shëndetshëm nga një vlerësim hidromorfologjik i kryer në 2012.
Por vetëm Vjosa e Shqipërisë është plotësisht e padëmtuar, duke përfshirë të gjithë degët e saj. Kjo është mbi 270 kilometra ujë i paqartë, me rrjedhje të lirë i cili shërben si shtëpi për 69 specie endemike të peshkut, si salmoni i Danubit. Bankat dhe toka përreth janë gjithashtu zona të nxehta të biodiversitetit, me shumë specie të tjera të rrezikuara dhe të prekshme që jetojnë në pyje, përfshirë rrëqebullin e Ballkanit.
Ky rajon i jashtëzakonshëm është aq i paprekur, saqë ne aktualisht dimë më pak për lumin Vjosa sesa për Amazonën, sipas EcoAlbania.
Atëherë pse ka nevojë për kursim Zemra Blu e Evropës?
Fuqia hidroelektrike nuk është aq e pastër. Çfarë do të thotë kjo është, mbi 3,000 diga dhe devijime hidroenergjetike janë ose në zhvillim ose janë propozuar, me 1,003 të tjerë tashmë ekzistuese. Aktivistët dhe komunitetet lokale thonë se digat shkaktojnë dëme të pakthyeshme në jetën e egër dhe njerëzit që jetojnë në rajon.
Deri më tani Vjosa ka mbetur e paprekur, por ka 38 propozime të tjera për digat e hidrocentraleve në punë.
“Projektet e hidrocentraleve do të shkatërrojnë plotësisht dhe në mënyrë të pakthyeshme këtë ekosistem unik të lumit”, shpjegon Theresa Schiller, e cila koordinon fushatën ‘Save the Blue Heart of Europe ‘në EuroNatur. “Hidrocentrali nuk e meriton nocionin e të qënit” i gjelbër “, pasi është gjithmonë në kurriz të biodiversitetit në peisazhet e lumenjve.”
Një studim i vitit 2012 i cili shqyrtoi 35,000 km të lumenjve Ballkanikë raportoi se digat kanë “një ndikim të rëndësishëm në ekosistemin e lumit”, ndërsa kërcënojnë gjithashtu “kafshët e egra tokësore, duke përfshirë mishngrënësit e mëdhenj, që jetojnë në skajet e maleve”.
Autorët e raportit shtuan se digat në rajon do të çonin “në një humbje të integritetit ekologjik, degradimin e lumit, dhe si pasojë një rënie në biodiversitetin”.
Studimet e lëshuara vitin e kaluar treguan se dy nga projektet kryesore të propozuara të hidrocentraleve në lumë mund të çojnë në dëmtime ekonomike dhe degradim ekologjik, me degëzime të rënda për bujqësinë dhe turizmin shqiptar.
Një vlerësim dy-vjeçar i sedimenteve zbuloi se duke damkuar lumin, rrjedha e sedimenteve në bregdet nga Vjosa do të pengohej. Kjo do të thotë që rezervuarët do të mbusheshin me sedimente brenda 30-60 vjetësh.
“Për shkak të niveleve të larta të transportit të sedimenteve në Vjosë, modelimi tregon një humbje vjetore të rezervuarit prej rreth 2 përqind në rastin e Kalivaçit dhe madje më shumë se 2 përqind në rastin e Poçemit,” shpjegon Christoph Hauer nga Universiteti i Natyrës Burimet në Vjenë.
“Kjo është më shumë se dyfishi i mesatares globale të humbjeve vjetore të magazinimit, duke ulur ndjeshëm prodhimin e energjisë duke filluar nga viti i parë i operimit.”
Si rezultat i kësaj grumbullimi të sedimenteve – efikasiteti i digave do të pengohet jashtëzakonisht shumë. Pra, për aktivistët, përfitimet e moderuara të energjisë hidroelektrike nuk fillojnë as të tejkalojnë ashpërsinë e dëmit që do të shkaktojnë këto projekte.
Në të gjithë rajonin e Ballkanit, besohet se 91 përqind e digave të planifikuara do të sigurojnë shumë pak energji (më pak se kapaciteti 10MW). Por dëmi ekologjik që ata mund të shkaktojnë është i panjohur, pasi ka pasur kaq pak studime të ndikimit në mjedis të kryera për projekte të kësaj madhësie. / Euronews/ KultPlus.com
