Etiketë: Xhafer Deva

Në librin e Harvey Sarner “Rescue in Albania”, Londër 1997 (Shpëtimi në Shqipëri), shpalosen të dhëna dhe kujtime interesante nga strehimi i hebrenjëve në Shqipëri, veçanërisht për rolin e madh të Ministrit të Brendshëm të asaj kohe, Xhafer Devës, në kohën e dyndjeve dhe vrasjeve masive të hebrenjëve gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Me përfaqësim politik në krahun e kundërt të hebrenjëve, por jo edhe në qëndrimet e tij politike, Deva në histografinë shqiptare njihet shumë pak për këtë kontribut, krahas shumë figurave të tjera, që bazuar në rrethana të kohës, kanë bërë që vendi ynë të jetë ndër vendet e rralla të t’i strehojë popullin hebre, mbi premisat e një rreshtimi të drejtë historik dhe vlerave kombëtare, si ajo e “Besës”.

“Lista e hebrejve” ishte një kërkesë e nazistëve për bashkësitë hebreje, ndër tjerash edhe për atë në Shqipëri në vitin 1943, pa shumë arsyeje të detajuara, duke ngjallur frikën për grumbullimin masiv drejt kampeve të përqendrimit. Kjo doli të jetë e vërtetë, pasi që një vit më vonë, nazistët kërkuan zyrtarisht listat dhe tubimin e hebrejve rreth një vendi. Përfaqësues të komunitetit hebre në Shqipëri, të alarmuar nga këto lista, filluan takime me institucionalistës e kohës. Në atë vit, do të takoheshin Mateo Matalia dhe Rafael Jakoel nga komuniteti hebre, me Mehdi Frashërin, i cili pa shfaqur pozicionim të qartë, i rekomandoi ata që të takoheshin me Ministrin e Brendshëm, i njohur si antisemitist, Xhafer Devën.

Pavarësisht kësaj dhe frikës së prosupozuar, ata u takuan me Devën. Nga rrjedhojat e mëvonshme, ky takim përbën përplasjen e parë direkte që ndonjë zyrtar shtetëror shqiptar, refuzon aq haptazi kërkesën e nazistëve lidhur me çështjen e hebrenjve, duke u pozicionuar kundër listave grumbulluese.

Deva argumentoi tek gjermanët për sovranitetin shtetëror, vijat e kuqe që një shtet nuk duhet të t’i shkeli, në këtë rast, si ndërhyrje në punët e brendshme të Shqipërisë.

Përkundër interpretimit të këtij takimi dhe aludimit në variacione të tjera, një gjë është shumë e sigurt si epilog i tij, shpëtimi i hebrejnëve edhe në nivelin institucional, krahas atij shoqëror/popullor. Edhe ngjarjet e mëvonshme do të tregonin se linja e Devës ishte e vërtetë.

Ky është rasti i parë të ketë ndodhur nga një shtet, pra, ai shqiptar, që mosdorëzimi i hebrejve tek autoritetet naziste nga ana e institucioneve si dhe strehimi (shpëtimi) nga ana e popullit, të këtë linjë paralele.

Xhafer Deva ishte ndër intelektualët më të mëdhenj të kohës, njohës i mbi 10 gjuhëve të huaja, bankier në Egjipt, duke studiuar edhe pylltarinë në Vjenë. Më një rol kyç në bashkimin e trojeve shqiptare, përfshi edhe Pazarin e Ri (Novi Pazar), Deva mbetet veprimtari me rol thelbësor në Lidhjen e Dytë të Prizrenit, 1943.

Pas luftë së dytë botërore, më 1950, Xhafer Deva do të paraqiste idenë e tij për përgatitjen ushtarake, në krijimin e bataljoneve shqiptare, si përgatitje ndaj rrezikut të luftërave ballkanike. Në letrën dërguar kryetarit të Komiteti Kombëtar “Shqipëria e Lirë, Rexhep Krasniqit, qytetin e Tropojes e shihte si përbashkim të aradheve ushtarake, si lehtësi relievi për të hyrë në Rrafshin e Dukagjinit, e më pastaj në tërë zonat e Kosovës.

Kishte bashkëpunëtorë të shumtë, veprimtar të shquar, si Rexhep Mitrovica, Rexhep Krasniqi, Ernest Koliqi, Eqrem Çabej si dhe Marie Shllaku. Vlen tw përmendet që ishte edhe bashkëpunëtor i strukturave shtetërore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Histografia komuniste, si dominuese në përpilimin e teksteve historike, përfshi edhe ndikimin e saj në Kosovë, figurën e Xhafër Devës do ta sakatoste nga subjektiviteti dhe njëanshmëria, siç vazhdon ta bëjë ende.

Vdiq nё vitin 1978 më 25 maj, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. / KultPlus.com

BE dhe UNDP janë tërhequr nga renovimi i Shtëpisë së Xhafer Devës në Mitrovicë si dhe kanë kërkuar falje për çfardë “ofendimi të paqëllimshëm”. Në një përgjigje për Gazetën Express, Zyra e BE-së në Kosovë bën të ditur se kanë përcjellë me kujdes shqetësimet pas vendimit për restaurim të shtëpisë së ish-ministrit të Brendshëm dhe njërin ndër formuesit e organizatës së njohur me emrin “Lidhja e Dytë e Prizrenit” 

Ministria e Kulturës kishte vendosur se do të rindërtonte këtë objekt kulturor në qendër të qytetit të Mitrovicës me fonde të përbashkëta të UNDP-së dhe BE-së. Madje në një reagim të bërë sot, ministri Hajrullah Çeku kishte thënë se Kosova nuk rehabiliton figura historike siç bën Serbia, në një shkrim ku ai tregon pse e sheh me vend renovimin e shtëpisë së Xhafer Devës në Mitrovicë. Ai thotë se në fakt zhurma e nisur për renovimin e objektit që lidhët vetëm me emrin e Xhafer Devës, e ka fillin në Serbi.

Mirëpo presioni i bërë nga akterë të shumtë vendorë e ndërkombëtarë, ka bërë që BE dhe UNDP të tërhiqen nga ky projekt. Në deklaratën e përbashkët thuhet se ky projekt kishte për qëllim afrimin e komuniteteve dhe kanë shprehur keqardhje për cdo shqetësim që mund të kenë shkaktuar gjatë ditëve të kaluara. 

“DEKLARATË E PËRBASHKËT që u atribuohet Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) dhe Bashkimit Evropian (BE). Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) në Kosovë dhe Bashkimi Evropian (BE) i kanë përcjelle me vemendje shqetësimet pas njoftimit për restaurimin e një lokacioni të trashëgimisë kulturore në Mitrovicë që lidhet me pronarin e mëparshëm Xhafer Deva, e kaluara e të cilit si bashkëpunëtor i nazistëve është komentuar shumë gjatë ditëve të fundit. Synimi i projektit ka qenë gjithmonë të bashkojë komunitetet dhe të kontribojë në kohezionin social duke përdorur trashëgiminë kulturore si instrument për dialog ndërkomunitar dhe duke rivendosur trashëgiminë kulturore në shfrytëzim të komuniteteve. UNDP dhe Bashkimi Evropian shprehin keqardhje të sinqerte për çdo ofendim të paqëllimshëm të shkaktuar permes njoftimit për fillimin e punimeve por duke mos e cekur sfondin historik të Xhafer Devës”, thotë Zyra e BE-së për Gazetën Express. 

Tutje thuhet se këto dy misione dënojnë fuqishëm anti-semitizmin dhe ksenofobinë. Tutje, në përgjigjen për Gazetën Express, tregohet se janë pezulluar punimet dhe kanë thënë se debati aktual duhet të shfrytëzohet si mundësi për të shqyrtuar haptazi të kaluarën për diskutimeve dhe konsultimeve. 

“UNDP dhe BE dënojnë fuqishëm antisemitizmin dhe ksenofobinë dhe manifestimet e tyre te shumta, duke përfshirë rritjen e intolerancës dhe fanatizmit ndaj pakicave etnike dhe komuniteteve të cenueshme. Ne jemi të përkushtuar të mbrojmë të pambrojturit, të promovojmë të drejtat themelore të njeriut dhe të mbështesim lirinë, dinjitetin, dhe të luftojmë dezinformimin. UNDP së bashku me BE-në, kanë pezulluar punën në lokacion. Ne jemi në kontakt me të gjitha palët e përfshira dhe po e rivlerësojmë rolin dhe kontributin tonë, duke përfshirë mundësinë e shfrytëzimit të polemikës aktuale si mundësi për të shqyrtuar haptazi të kaluarën përmes diskutimeve dhe konsultimeve me të gjitha komunitetet përkatëse”, thuhet në deklaratë. 

Në përfundimin e përgjigjes së Zyrës së BE-së për Gazetën Express thuhet se që nga viti 2016, BE dhe UNDP kanë kontribuar në rindërtimin e mbi 35 objekteve fetare e kulturore që u përkasin grupeve të ndryshme fetare e etnike që jetojnë në Republikën e Kosovës.

“Projektet e trashëgimisë kulturore të zbatuara nga UNDP që nga viti 2016, në partneritet me BE-në, Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, komunat dhe komunitetet fetare, kanë rinovuar dhe rehabilituar më shumë se 35 objekte kulturore dhe fetare, që u përkasin grupeve të ndryshme fetare dhe etnike që jetojnë në Kosovë. Projektet janë fokusuar gjithashtu në rigjallërimin e trashëgimisë kulturore shpirterore në formën e artit, muzikës dhe aftësive artizanale, dhe kanë organizuar nje sere kurse dhe trajnime, si dhe kampe restaurimi, të fokusuara veçanërisht te gratë dhe të rinjtë nga komunitete të ndryshme. Të gjitha ndërhyrjet kontribojnë në forcimin e besimit dhe kohezionit social si dhe në rritjen e respektit për trashëgiminë e përbashkët kulturore të komuniteteve dhe feve të ndryshme në mbarë Kosovën”, thuhet në deklaratë. 

Kjo është përgjigja e plotë e Zyrës së BE-së në Kosovë për Gazetën Express lidhur me pezullimin e restaurimit të shtëpisë e Xhafer Devës:

DEKLARATË E PËRBASHKËT që u atribuohet Programit të Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) dhe Bashkimit Evropian (BE)

Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP) në Kosovë dhe Bashkimi Evropian (BE) i kanë përcjelle me vemendje shqetësimet pas njoftimit për restaurimin e një lokacioni të trashëgimisë kulturore në Mitrovicë që lidhet me pronarin e mëparshëm Xhafer Deva, e kaluara e të cilit si bashkëpunëtor i nazistëve është komentuar shumë gjatë ditëve të fundit.

Synimi i projektit ka qenë gjithmonë të bashkojë komunitetet dhe të kontribojë në kohezionin social duke përdorur trashëgiminë kulturore si instrument për dialog ndërkomunitar dhe duke rivendosur trashëgiminë kulturore në shfrytëzim të komuniteteve. UNDP dhe Bashkimi Evropian shprehin keqardhje të sinqerte për çdo ofendim të paqëllimshëm të shkaktuar permes njoftimit për fillimin e punimeve por duke mos e cekur sfondin historik të Xhafer Devës.

UNDP dhe BE dënojnë fuqishëm antisemitizmin dhe ksenofobinë dhe manifestimet e tyre te shumta, duke përfshirë rritjen e intolerancës dhe fanatizmit ndaj pakicave etnike dhe komuniteteve të cenueshme. Ne jemi të përkushtuar të mbrojmë të pambrojturit, të promovojmë të drejtat themelore të njeriut dhe të mbështesim lirinë, dinjitetin, dhe të luftojmë dezinformimin.

UNDP së bashku me BE-në, kanë pezulluar punën në lokacion. Ne jemi në kontakt me të gjitha palët e përfshira dhe po e rivlerësojmë rolin dhe kontributin tonë, duke përfshirë mundësinë e shfrytëzimit të polemikës aktuale si mundësi për të shqyrtuarhaptazi të kaluarën përmes diskutimeve dhe konsultimeve me të gjitha komunitetet përkatëse.

Projektet e trashëgimisë kulturore të zbatuara nga UNDP që nga viti 2016, në partneritet me BE-në, Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, komunat dhe komunitetet fetare, kanë rinovuar dhe rehabilituar më shumë se 35 objekte kulturore dhe fetare, që u përkasin grupeve të ndryshme fetare dhe etnike që jetojnë në Kosovë. Projektet janë fokusuar gjithashtu në rigjallërimin e trashëgimisë kulturore shpirterore në formën e artit, muzikës dhe aftësive artizanale, dhe kanë organizuar nje sere kurse dhe trajnime, si dhe kampe restaurimi, të fokusuara veçanërisht te gratë dhe të rinjtë nga komunitete të ndryshme. Të gjitha ndërhyrjet kontribojnë në forcimin e besimit dhe kohezionit social si dhe në rritjen e respektit për trashëgiminë e përbashkët kulturore të komuniteteve dhe feve të ndryshme në mbarë Kosovën. / KultPlus.com

Në librin e Harvey Sarner “Rescue in Albania”, Londër 1997 (Shpëtimi në Shqipëri), shpalosen të dhëna dhe kujtime interesante nga strehimi i hebrenjëve në Shqipëri, veçanërisht për rolin e madh të Ministrit të Brendshëm të asaj kohe, Xhafer Devës, në kohën e dyndjeve dhe vrasjeve masive të hebrenjëve gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Me përfaqësim politik në krahun e kundërt të hebrenjëve, por jo edhe në qëndrimet e tij politike, Deva në histografinë shqiptare njihet shumë pak për këtë kontribut, krahas shumë figurave të tjera, që bazuar në rrethana të kohës, kanë bërë që vendi ynë të jetë ndër vendet e rralla të t’i strehojë popullin hebre, mbi premisat e një rreshtimi të drejtë historik dhe vlerave kombëtare, si ajo e “Besës”.

“Lista e hebrejve” ishte një kërkesë e nazistëve për bashkësitë hebreje, ndër tjerash edhe për atë në Shqipëri në vitin 1943, pa shumë arsyeje të detajuara, duke ngjallur frikën për grumbullimin masiv drejt kampeve të përqendrimit. Kjo doli të jetë e vërtetë, pasi që një vit më vonë, nazistët kërkuan zyrtarisht listat dhe tubimin e hebrejve rreth një vendi. Përfaqësues të komunitetit hebre në Shqipëri, të alarmuar nga këto lista, filluan takime me institucionalistës e kohës. Në atë vit, do të takoheshin Mateo Matalia dhe Rafael Jakoel nga komuniteti hebre, me Mehdi Frashërin, i cili pa shfaqur pozicionim të qartë, i rekomandoi ata që të takoheshin me Ministrin e Brendshëm, i njohur si antisemitist, Xhafer Devën.

Pavarësisht kësaj dhe frikës së prosupozuar, ata u takuan me Devën. Nga rrjedhojat e mëvonshme, ky takim përbën përplasjen e parë direkte që ndonjë zyrtar shtetëror shqiptar, refuzon aq haptazi kërkesën e nazistëve lidhur me çështjen e hebrenjve, duke u pozicionuar kundër listave grumbulluese.

Deva argumentoi tek gjermanët për sovranitetin shtetëror, vijat e kuqe që një shtet nuk duhet të t’i shkeli, në këtë rast, si ndërhyrje në punët e brendshme të Shqipërisë.

Përkundër interpretimit të këtij takimi dhe aludimit në variacione të tjera, një gjë është shumë e sigurt si epilog i tij, shpëtimi i hebrejnëve edhe në nivelin institucional, krahas atij shoqëror/popullor. Edhe ngjarjet e mëvonshme do të tregonin se linja e Devës ishte e vërtetë.

Ky është rasti i parë të ketë ndodhur nga një shtet, pra, ai shqiptar, që mosdorëzimi i hebrejve tek autoritetet naziste nga ana e institucioneve si dhe strehimi (shpëtimi) nga ana e popullit, të këtë linjë paralele.

Xhafer Deva ishte ndër intelektualët më të mëdhenj të kohës, njohës i mbi 10 gjuhëve të huaja, bankier në Egjipt, duke studiuar edhe pylltarinë në Vjenë. Më një rol kyç në bashkimin e trojeve shqiptare, përfshi edhe Pazarin e Ri (Novi Pazar), Deva mbetet veprimtari me rol thelbësor në Lidhjen e Dytë të Prizrenit, 1943.

Pas luftë së dytë botërore, më 1950, Xhafer Deva do të paraqiste idenë e tij për përgatitjen ushtarake, në krijimin e bataljoneve shqiptare, si përgatitje ndaj rrezikut të luftërave ballkanike. Në letrën dërguar kryetarit të Komiteti Kombëtar “Shqipëria e Lirë, Rexhep Krasniqit, qytetin e Tropojes e shihte si përbashkim të aradheve ushtarake, si lehtësi relievi për të hyrë në Rrafshin e Dukagjinit, e më pastaj në tërë zonat e Kosovës.

Kishte bashkëpunëtorë të shumtë, veprimtar të shquar, si Rexhep Mitrovica, Rexhep Krasniqi, Ernest Koliqi, Eqrem Çabej si dhe Marie Shllaku. Vlen tw përmendet që ishte edhe bashkëpunëtor i strukturave shtetërore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Histografia komuniste, si dominuese në përpilimin e teksteve historike, përfshi edhe ndikimin e saj në Kosovë, figurën e Xhafër Devës do ta sakatoste nga subjektiviteti dhe njëanshmëria, siç vazhdon ta bëjë ende.

Vdiq nё vitin 1978 më 25 maj, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. / KultPlus.com