Fragment nga intervista më e gjatë, pjesë të së cilës janë botuar në librin Zejnullah Rrahmani LETRA PËR NJË KURORË MBRETËRORE, Fondacioni Ibrahim Rugova, Prishtinë 2024.
Cili është motivi më i çuditshëm që e keni përdorur për të shkruar një tregim?
Një djalë i vogël që ka jetuar në vendet ku dimri është i pafund dhe një ditë i lutet babait që nji ditë kur të kthehej prej gjuetisë në vend të ushqimit që sillte çdo ditë, t’ia sillte verën. Atëherë do të kishte shumë ushqim dhe i ati nuk do të shkonte çdo ditë për gjueti larg shtëpisë. I ati mori me vete një lundërz, një kastor dhe një ujk. udhëtoj me miqtë e vet shumë ditë e shumë netë dhe mbas shumë ditësh e netësh arriti në maje të malit që prekte qiellin. Atje, së pari e hodhi drejtë qiellit lundërzën, mirëpo ajo vetëm sa gërvishti pak qiellin dhe pastaj ra teposhtë malit pakthim. Pastaj provoi të njëjtën gjë me kastorin, por edhe ai e pësoi njësoi. Më në fund i tha ujkut ta provojë të hapë një vrimë në qiell dhe ujku provoi dy herë dhe vetëm të tretën herë hapi një vrimë dhe u fut në qiell. Pas tij u nis edhe ai dhe pa që aty është një vend i bukur i blertë dhe përplot me ujëra, lumenj e liqej dhe me drunj të bukur e me kafshë të panumërta…dhe një mot me diell gjithmonë dhe mbasi që tashmë ishte tepër i uritur, vendosi të gjuante disa nga kafshët dhe zogjtë dhe ato ikën me rrëmbim nëpërr atë vrimën e qiellit dhe fluturuan në të gjitha anët…dhe bashkë me kohën e mirë u përhapën në botën me akull…
Më duket që unë pak a shumë të njëjtën gjë kam provuar gjithë jetën dhe ma merr mendja, disa prej “zogjëve” të cilët i kam lëshuar midis lexuesve nga ajo vrimë në qiell që kam hapur, edhe mund të jenë të bukur…
Në fakt nuk kam insistuar kurrë të zgjedh motive të çuditshme. Dhe në përgjithësi nuk jam autor senzacionesh dhe në fund të fundit as nuk e kërkoj lexuesin me çdo kusht. Natyrisht që e dua lexuesin – për shkak të asaj që shkruaj. Dëshiroj që arti im letrar të arrijë tek ai jo pse motivi (a tema, topika) i veprës sime është i çuditshëm, por për shkak se një temë ia ofroj atij në një formë të bukur dhe të papritur nga ana e tij, le të themi kushtimisht në mënyrë të çuditshme…/ KultPlus.com
Sot, në Ministrinë e Kulturës, u mbajt ceremonia për ndarjen e Çmimit Kombëtar Letrar për Vepër Jetësore “Azem Shkreli” dhe për Çmimet Vjetore për letërsi për vitin 2022.
Juria profesionale e kryesuar nga Osman Gashi dhe me anëtarët Bardh Rugova, Rrahman Paçarizi, Gëzim Aliu dhe Azem Deliu, pasi i lexoi dhe i vlerësoi veprat dhe nominimet e pranuara në konkurs, vendosi:
Çmimi Kombëtar për Veprimtari Jetësore “Azem Shkreli” t’i ndahet Zejnullah Rrahmanit.
Çmimi për Veprën më të mirë në Prozë “Anton Pashku” t’i ndahet Veli Karahodës për romanin “Fundi i palavdishëm i Igor Bagrickit”.
Çmimi për Veprën me të mirë në Poezi “Ali Podrimja” t’i ndahet Sabit Bajraktarit për librin “ NOAH”.
Çmimi për vepër më të mirë në kritikë dhe estetikë “Ibrahim Rugova” t’i ndahet Haqif Mulliqit për veprën “Henrik Ibsen – fryma e parë e modernes”.
Çmimi për vepër më të mirë të përkthyer nga gjuha e huaj ne gjuhën shqipe dhe anasjelltas “Pjeter Bogdani” t’i ndahet Meliza Krasniqit për përkthimin e veprës “Arti i fiksionit” të David Lodge.Këto çmime u jepen personaliteteve të shquara për arritjet profesionale, për ngritjen e vlerave dhe për kontributin e tyre në avancimin e letërsisë. / KultPlus.com
Me rastin e 70-vjetorit të lindjes, shkrimtari Zejnullah Rrahmani ka promovuar veprat ‘Djemtë e Ballofcit’ dhe ‘Deti i zi’. Në promovimin e mbajtur në Amfiteatrin e Bibliotekës Kombëtare folën: Ali Aliu, Sabri Hamiti, Nysret Krasniqi, Kujtim Rrahmani, Meliza Krasniqi, Avdi Visoka, Xhavit Beqiri, përcjell KultPlus.
I pari mori fjalën studiuesi i letërsisë Ali Aliu i cili e vlerëson Zejnullah Rrahmanin si një shkrimtar ndryshe nga të tjerët.
“Për shkrimtarin Zejnullah Rrahmanin mund të them se është i veçantë dhe i vetmi në letërsinë shqipe sepse ai asnjëherë në asnjë botim të tij nuk vjen me të njëjtën veshje narrative.” , shpreh Aliu duke vënë më pas në pah ‘thyerjet’ që sipas tij janë karakteristikë e krijimtarisë letrare të Rrahmanit.
“Ai u paraqit si shkrimtar i pjekur, si shkrimtar me përvojë që në moshën para se t’i mbushë 20 vjet, në fillim të 70-ave, ai erdhi me dy romane ‘Zanoret e humbura’ dhe ‘Sheshi i unazës’. Me një narracion klasik edhe për nga tema edhe për nga personazhet që i solli edhe për nga vizioni ideor brenda, gati se e hutoi opinionin letrar në Prishtinë”, u shpreh ndër të tjerash Aliu duke folur për librat e mëhershëm të Rrahmanit.
Ndërkaq, për të folur më tutje për veprën e shkrimtarit Zejnullah Rrahmani, fjalën e mori profesori Sabri Hamiti.
“Libri ‘Djemtë e Ballofcit’ nga Zejnullah Rrahmani është libët binjak me librin tjetër ‘Tregimet e Ballofcit 2008’. Në njërin karakterizimi letrar përqendrohet në rrëfim, në tjetrin në personazh, ndërsa Ballofci del kaq i lidhur me autorin dhe këndvështrimin e tij’, tha Hamiti.
Më pas, profesori Nysret Krasniqi dha para të pranishmëve këndvështrimin e tij rreth krijimtarisë letrare të Zejnullah Rrahmanit.
“Pikëpyetja themelore që bën Zejnullah Rrahmani në prozën e tij ‘Deti i Zi’ është pikërisht aforia se çfarë relacioni, ndikimi, profesioni e pasioni, krijon e ushtron dashuria si universalitet në dashurinë njerëzore, personale, në këtë rast në raportin gjenerik mashkull – femër e cila doemos, për mjeshtrin e vetmisë, pra për autorin, përkthehet si dhimbje, si udhë jetësore dhe krijimtare”, u shpreh Krasniqi duke folur për veprën që sot u promovua.
E për veprën ‘Djemtë e Ballofcit’ që u promovua sot nga shkrimtari Rrahmani, foli edhe studiuesi i Letërsisë Shqipe në Institutin Albanologjik në Prishtinë, Kujtim Rrahmani.
Sipas Rrahmanit, vepra e Zejnullah Rrahmanit të jep kënaqësi si për llojin estetik. Ai ngre paralele përmes metaforës duke e cilësuar krijimtarinë letrare të shkrimtarit si një ‘Letërsi të gishtit’.
“Nëse letërsia shqipe mund të shihet si një rrëfim, kam njohur dy vrulle të mëdha të njohura poetike, shtegun e Barletit dhe atë të Kristoforidhit. Barletit si heroike, poetike, bashkësi dhe të Krostoforidhit si poetikë gjueti apo si aventurë, kurse shkrimtrari Rrahmani është ndër ata pak autorë të kësaj letërsie që u tërhoq nga të dy krahët’, deklaroi, Rrahmani duke e cilësuar të veçantë krijimtarinë letrare të tij.
Për studiuesen e letërsisë, Meliza Krasniqi, Libri i fundit i Zejnullah Rrahmanit ‘Djemtë e Ballofcit’, në planin tematik trajton pikërisht mëkatet me të gjithë motivet okazionale të fajeve dhe gabimeve njerëzore. Sipas Krasniqit duke u nisur nga mëkati fillestar i Adamit dhe Evës, një faj që bie ndesh me vullnetin hyjnor, si diçka e veçantë, libri shpërfaq edhe gabimin njerëzor në gjitha pamjet e keqbërjes së një njeriu të zakonshëm në ditët e sotme si një gabim i përgjithshëm.
“Arti i Rrahmanit’ krijon modele mëkatesh univerzale dhe të gjithëkohshme. Vepra letrare nuk nis sikurse çdo libër prozë, ajo nuk përfill kufirin apo pragun sikurse pragu i shtëpisë midis tekstit dhe jotekstit. Themi kështu sepse në paratekstin e veprës nuk hasim në ndonjë përmbajtje që tregon kapituj, por nuk definon apo përcakton zhanrin, elemente këto që mundësojnë hyrjen më të sigurtë në një libër. Prandaj aktori ka bërë përpjekje të suksesshme për t’u vetëpërmbajtur duke lënë që libri të flasë vetë dhe lexuesi semiotik dhe semantik t’i shpalosë rrugëtimet”, u shpreh mes tjerash Krasniqi.
Më pas, fjalën e mori profesori Avdi Visoka i cili u shpreh se Zejnullah Rrahmani, e rikthen lexuesin ne Ballofc me ‘Djemt e Ballofcit’ duke vendosur ndërlidhje mes reales dhe fiktives.
“Zejnullah Rrahmani njihet si autor që i thyen kontratat zhanrore, kështu ai i pasuron dhe i zëvendëson ato. Kësaj radhe me librin e tij ‘Djemtë e Ballofcit’, është komponues i afreskeve të llahtarshme që përbëhen nga 22 copa pikturash, grafikash e teknikash të ndryshme të cilat janë të organizuara në mënyrë korrekte”, tha Visoka i cili më tutje shtoi se për autorin, kthimi në vendin e lindjes do të thotë kthim në lindjen e vendit dhe besës.
E më tutje, profesori Xhavit Beqiri, i cili ka qenë edhe student i shkrimtarit Rrahami, foli para të pranishmëve për veprën Deti i Zi.
“Në botën e ligjërimit artistik, sintagma ‘Deti i Zi’ konoton një numër të madh kuptimesh, Detin, simboli i thellësisë dhe i së kaluarës, nxit përherë kureshtjen për krijime joreale dhe imagjinative”, tha Beqiri i cili mes tjerash tha se Deti i Zi mund të cilësohet edhe si mister i jetës, për ta njohur dhe për ta jetuar atë në plotninë e saj.
I pranishëm në këtë promovim ishte edhe Bujar Hudhri nga Shtëpia Botuese ‘Onufri’, shtëpi kjo e cila ka botuar për herë të parë veprën e Zejnullah Rrahmani. Hudhri e quan arritje shumë të madhe këtë bashkëpunim të parë mes autorit dhe ‘Onufrit’.
Ndërkaq botimin e këtyre librave e mundësoi edhe shtëpia Botuese ‘Faik Konica’. E nga kjo Shtëpi Botuese foli shkrimtari i njohur Nazmi Rrahmani, i cili është edhe vëllai i autorit Zejnullah Rrahmani.
“Më duhet t’u them vetëm dy fjalë për fëmijërinë e tij pasi i kemi diku 12-13 vjet diferencë. Mbaj mend në ditën e lindjes së tij në shtëpinë tonë me katër fëmijë, ky ishte i pesti dhe me dy vëllezër të tjerë pas tij. E trashëgoi emrine gjyshit, prandaj do të ketë qenë edhe më i dashuri për prindërit. U rrit si gjithë fëmijët e tjerë të katundit të tij. Filloi herët të mësojë shkrim e lexim”, u shpreh Rrahmani duke folur për fëmijërinë e vëllait të tij e duke falënderuar të pranishmit për pjesëmarrjen.
E krejt në fund, fjalën e mori edhe vetë shkrimtari Zejnullah Rrahmani i cili mes emocionesh thotë se tani që është 70-vjeçar, kur kthehet prapa në kohë dhe e shikon jetën e kaluar të tij, është pak a shumë ashtu siç e shikon një shkrimtar një histori të cilën dëshiron ta shkruajë, me dashuri edhe kur është e keqe dhe e rëndë, me distancë edhe kur është emocionale dhe e rëndësishme.
“Kjo distancë dhe paanësi ndaj të kaluarës dhe historisë dhe historisë së shkruar, njësoj larg prej mikut dhe armikut është pozicioni ideal i një tregimtari epik çfarë synoj unë. Pak a shumë, me këtë hapësirë mitike dhe reale, me paanësi ka treguar historitë e veta narratori në veprën ‘Djemtë e Ballofcit’, u shpreh ndër të tjerash autori Rrahmani.
Përveç këtyre veprave, Rrahmani është edhe shkrimtar i veprave të tjera si : “Zanoret e humbura”(1974), “Udhëtimi i një pikë-uji”(1976), “E Bukura e Dheut”(1977), “Sheshi i Unazës” (1978, 1982, 1990), “Udhëtimi arbdhetar”(1992), “Mjeshtri i vetmisë”(1995), “Romani për Kosovën”(2000), “Jusufi”(2000), “99 rruzaret prej smaragdi”(2006), “Iluminacion” (2008), “Tregimet e Ballofcit”(2008), “Lypësi dhe Sophia”(2011), “Pesë vakte”(2013), “O njeri”(2019)./ KultPlus.com
Me rastin e 70-vjetorit të lindjes së shkrimtarit Zejnullah Rrahmani, më 23 shtator do të bëhet promovimi i veprave “Djemtë e Ballofcit” dhe “Deti i Zi”, promovim që do të mbahet në ora 12:00, shkruan KultPlus.
Ky dedikim organizohet nga Shtëpitë Botuese: Faik Konica në Prishtinë dhe Onufri në Tiranë, kurse për prezantimin e autorit do të paraqitet me një kumtesë Mimoza Hasani Pllana, kurse për veprat “Djemtë e Ballofcit” dhe “Deti i Zi” do të flasin: Ali Aliu, Sabri Hamiti, Kujtim Shala, Nysret Krasniqi, Kujtim Rrahmani, Meliza Krasniqi, Avdi Visoka e Xhavit Beqiri. Promovimi do të mbahet në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës./ KultPlus.com
Prof. dr. Zejnullah Rrahmani, “MALËSORJA e Nazmi Rrahmanit ose Arti i interpretimit“, studim letrar, botoi Sh. B. “Faik Konica“, Prishtinë 2002, faqe 238. ISBN 9951-06-002-1.
Shkruan: Shefqet Dibrani
Ndarja në Fushë të Kosovës
”Më në fund edhe ai u përshëndet me fëmijët e vet, të nesërmen edhe me mua në stacion të trenit në Fushë të Kosovës. Kur u nis treni ai mbeti i vetmi njeri në peronin e stacionit që na shikonte se si po largoheshim. Ishte 29 prilli 1999 kur përfundimisht ai mbeti në stacionin e trenit në Fushë të Kosovës, i vetmi njeri që po përcillte dikend te treni që na largonte neve. Përfundimisht kishte vendosur të mos e braktiste shtëpinë e tij dhe Prishtinën!“[1], ka shkruar i vëllai Zena, autor e studiues dhe profesor i teorive letrare në Universitetin e Prishtinës, pra kështu ka shkruar një vëlla e mik, e kjo nga aspekti psikologjik është me vlerë më të madhe jo vetëm letrare por edhe etnokulturore, vlera tashmë të pakta, të rralla dhe periferike. Ky fragment na jep për të besuar se shoqëria jonë, kombi ynë, do të gjejë forca për ta marrë veten dhe për t’i kthyer ato vlera që i ka marrë përpara ai Përroi i Keq, i veprave të këtij romansieri.
Retrospektiva e një ndijimi
Edhe pas kaq e kaq vitesh, kur lufta është harruar(?!) e kur pasojat e saj tashmë kanë dalë më në horizont, ky fragment ta ndalë frymën, t‘i stepë ndjenjat, të shokon, të kthen në atë kohë, t’i ndezë halucinacionet sa për një kohë nuk mund ta marrë njeriu veten. “Përmes teknikës së retrospektivës”[2] autori e ka rikthyer ndijimin artistik për qasje të këtij lloji në një vepër letrare.
Po çfarë kohe ishte, në cilat rrethana tragjike qenka mbushur me këtë frymëzim të hidhët shkrimtari e studiuesi. Vërtet një përshkrim elegjiak e aq dokumentar tragjik për tragjiken e madhe të cilën e kemi harruar në dalldisjet e pafundme pas epsheve[3] morale dhe pas vlerave kapitale duke rrënuar koncepte sociale e kulturore kudo.
Arti si fenomen dramatik
E nëse këtë studim e shikojmë me llupën e atyre rrethanave të cilat kanë mundur të ndikojnë në vetëdijen e autorit, studimi si tërësi “Malësorja e Nazmi Rrahmanit ose Arti i interpretimit“ mbetet një dokument autentik i kohës, parë nga prizmi i teorive letrare, por një kronologjie që ka ndikuar në vetëdijen e autorit nuk mundemi t’i shmangemi. ”Arti i interpretimit“ është botuar në vitin 2002, d.m.th. vetëm dy vite pas përjetimit tragjik e të trishtueshëm, që lexohet edhe brenda atyre rreshtave të fragmentit që nxorëm më lart. Shtrohet pyetja nëse mund ta shkëpusim këtë studim mbi nocionet letrare dhe për “Artin e interpretimit“ nga ato ngjarje nga ato rrethana, pasi si duket ka gjetje, sidomos elementi tragjik, mbi tragjeditë që kanë ndodhur në ato rrethana, ka trishtim të skajshëm dhe ka interpretim figurativ që u shkon rrethanave të asaj kohe kur është ndikuar e frymëzuar studiuesi për t’i kapur ato vlera ato detaje të hollësishme e të befasishme për mendjen dhe syrin e secilit. Natyrisht, brenda trajtimit dhe hulumtimit letrar ka halucinacione dhe veprime të çmendura, frikë për zhbërje e zhbirje nga faqja e dheut. Por ka edhe shpresë për mëkim e tejkalim, për të dalë në dritë të ndritshme.
Hipotetizmi dhe qasja për një psikanalizë të tekstit
Tash, nëse studimin e shohim nga aspekti i psikanalizës, kollaj mund të shtrohet një pyetje hipotetike, nëse studimi është rezultat i kërkimeve në fushën e teorive letrare, apo autori është ndikuar nga tragjika e ndarjes me të vëllain, të cilin e ka pasur edhe idol të romanit Malësorja? Që do të ishte interpretuar se hipotetizmi është dukuri që mund të hulumtohet edhe nga aspekti i psikanalizës së një studimi, madje edhe i një vepre letrare siç është romani Malësorja, i Nazmi Rrahmanit.
Për të nxjerr një krahasim hipotetik në mes studimeve letrare dhe ndikimit të atyre rrethanave në konceptin e qasjeve, mund të kuptohet nga parathënia, por libri si tërësi tematike, nuk flet vetëm për ”Artin e interpretimit“ sado që gjithçka është parë nën prizmin e pedagogut, ligjëruesit të teorive letrare, studiuesit të zellshëm dhe njërit nga shkrimtarët më të mirë të brezit të tij, siç është Zena, por qasja dhe studimi mbi romanin Malësorja, është produkt i rrethanave, i ndikimeve prandaj studimi është bërë si qasje ndryshe në raport zhvillimeve e ndikimeve që ka kaluar kombi ynë dhe vetë autori, ose ndikimi i pashmangshëm i të vëllait që ka mbetur vetëm në Prishtinë, për t’i mbetur besnik veprës së tij dhe atdheut për të cilin ka bërë më shumë se kushdo tjetër shkrimtari Nazmi Rrahmani, i cili do të mbetet figura më e kompletuar e letërsisë dhe e brezit të tij, si qytetar, si intelektual, por edhe si Njeri.
Pa dyshim ”Arti i interpretimit“ është dokument autentik i atij realiteti, është fryma e trishtimit të tij, e çmendisë dhe çmendurisë së pushtuesit, dhuna dhe marrëzia si proces i zhbërjes dhe rreziku nga shpërngulja, degdisja dherave të huaja e kontinenteve të largëta. Padyshim vepra është rezultat i rrethanave sociopolitike, halucionacione të cilat jo secili mund t’i kontrollonte e t’i emanciponte për t’i futur në shërbim të letërsisë, studimit, dokumentit origjinal që përshkruan si art trishtimin, dhe interpreton situata duke i trajtuar ato në dritën e teorive letrare, koncepteve psikologjike, që nuk mund të përshkruhen kollaj, e aq më pak nga secili, veçmas nëse lënda shikohet nën llupën e psikanalizës.
Arti si interpretimi artistik e letrar
Prof. dr. Zejnullah Rrahmani, më këtë studim për romanin Malësorja, ka nxjerrë në pah tërë opusin e tij pedagogjik, afinitetin e një profesori erudit dhe të intelektualit të përkushtuar. Tashmë studimi “Arti i interpretimit” nuk mund të kufizohet vetëm studim i ngushtë për romanin Malësorja, sepse aq sa është përmbledhur jeta e Kosovës, e banorëve të saj, veçmas e gruas shqiptare, brenda romanit, po aq sqarohet në këtë studim me komentime edhe realiteti i gjithmbarshëm i atyre rrethanave.
Gjithsesi ky mendim kaq i stërholluar dhe i detajuar u përket të gjithë qytetarëve të Kosovës, që kanë kaluar nëpër purgatorin komunist, i cili gati në çdo dhjetëvjetësh u tregua i ashpër, i pamëshirshëm dhe armiqësor kundër shqiptarëve dhe përgjithësisht kundër qytetarëve të Kosovës.
Jeta dhe shkrimi
Shënimi “Jeta dhe shkrimet e Nazmi Rrahmanit” mbetet biografia më sublime për shkrimtarin Nazmi Rrahmani, për jetën, shkollimin, punën dhe shkrimet letrare të tij. Një tekst konciz, i shkurtër dhe përmbajtjesor në të cilin është përthekuar mirë, bukur e saktë fizionomia njerëzore, letrare e politike e shkrimtarit.
Një dokument origjinal, ndër më të mirët që i ka letërsia shqipe, sidomos pjesa e programit arsimor, që u dedikohet nxënësve dhe studentëve në Kosovë, dhe më tej kudo në hapësirën shqiptare.
Ne që jemi të interesuar për të mësuar rrethanat shoqërore e politike në të cilat u formësua shkrimtari e gjejmë në këtë parathënie të librit, aty zbulohet e tërë bota emocionale dhe mësohen rrethanat që ndikuan në formimin dhe botëkuptimin letrar të Nazmi Rrahmanit.
Ndikimi sociopolitik në formimin e veprës dhe autorit
Në vazhdim prof. dr. Zejnullah Rrahmani, “ka skicuar një numër çështjesh shumë të rëndësishme të jetës shqiptare në Kosovën prej Luftës së Dytë Botërore derime hyrjen e forcavetë Natos në Kosovë.”[4], por për periudhën kur u shkollua dhe u formua autori i Malësores, autori ka theksuar se “partizanët (kur i) kishin vrarëarmiqtë e socializmit, vendosën pushtetin më çnjerëzor të njohur ndonjëherë nga shqiptarët: socializmin jugosllav“[5] kjo sintagmë na i sqaron më mirë dilemat, ato rrethana politike, dhe sqaron edhe klimën në të cilën i ka shkruar romanet, Nazm Rrahmani, i cili guximshëm ka prekur temat e ndieshme, të përgjakshme nëpër të cilat kaloi populli ynë, prandaj studimi i tyre në prizmin e ndryshimeve të rrethanave shoqërore e politike është kërkesë imediate e kohës, dhe nevojë e pashmangshme e sistemit edukativ e arsimor në Kosovë, nëse duam të mësojmë se si u krijua Letërsia Bashkëkohore në Kosovë dhe në çfarë rrethanash u krijua edhe romani modern i Kosovës.
Tematika e studimit letrar
Në tërë studimin e tij, prof. dr. Zejnullah Rrahmani, ka zbërthyer aspekte sociologjike, tematike e psikologjike të personazheve dhe karaktereve të tyre, duke i shpjeguar e krahasuar në kontestin e rrethanave e të atij niveli sociokulturor që kishte shoqëria e fshati shqiptar në përgjithësi. Edhe pse romani Malësorja, nuk është i ndarë në kapituj të veçantë, profesori dhe studiuesi i teorive letrare, arrin ta bëjë këtë, duke e ndarë romanin në 4 pjesë të mëdha dhe në një varg temash me tematikë për t’u analizuar e komentuar si duhet. Pastaj çdo detaj veç e veç është analizuar, trajtuar e komentuar, duke folur për rolin e secilit personazh dhe duke shkoqitur secilën ngjarje të zhvilluar brenda romanit. Një pasqyrim jo vetëm profesional e intelektual por profesori ka dhënë ndihmesë profesionale për t’u kuptuar romani saktë, më mirë edhe nga shtresa të tjera të lexuesit.
Pra, siç thamë, romani ndahet në katër pjesë të mëdha. Pjesa I, ka 9 Kapituj të cilët shoqërohen me 9 Komente, në të cilat zbërthehet tematika dhe ngjarja, kurse në pasuset tematike edhe rastet e veçanta. Komentet, janë metodologji pedagogjike, andaj lexuesi do të kuptojë fare lehtë qëllimin e romanit, të individit dhe ndodhisë brenda atij fragmenti që merret për diskutim. Ngjashëm ka vepruar edhe në Pjesën II, ku janë përfshirë 2 Kapituj që shoqërohen po ashtu me 2 Komente për diskutim. Pjesa III, përbëhet nga 4 Kapituj të cilët po ashtu kanë 4 Komente, dhe Pjesa IV, përbëhet nga 2 Kapituj, të cilët gjithashtu shoqërohen me 2 Komente, por si tërësi, studimi kompletohet në mënyrë të shkëlqyeshme duke hapur horizonte të reja për interpretime letrare, psikologjike e aspekte të tjera.
Gjithashtu, në vijim të këtij studimi janë shtjelluar disa nga karakteret kryesore të romanit, dhe është bërë një interpretim i lëndës si pikëshikime, analiza, strukturë organike, aspekte estetike, karakterizime të tjera letrare, sociologjike, etnografike, filozofike, e psikologjike, duke krijuar kështu një mozaik të tërë artistik, sa të mbushet mendja, se nuk ka lënë ngjarje a ndodhi pa prekur. Por si njohës i teorive letrare, dhe si pedagog që është, profesor Zejnullah Rrahmani, nuk e mbyll rrethin, prandaj ai ka shtruar nevojën për zgjerim të studimeve edhe në aspekte të tjera, qoftë të karakterit psikologjik ose tematik, pasi ka mundësi të shumta dhe të pashtershme. Ndoshta në këtë pikë përputhet edhe studimi ynë, i cili merret me disa aspekte të psikanalizës, jo për të plotësuar këtë kriter sa si vetëdije se fusha e studimeve letrare ka mundur t’i prek e shterojë dukuritë dhe tematikën e romanit Malësorja, më mirë e më saktë, qoftë si studime të veçanta, e qoftë si diskutime në kuadër të sistemit arsimor, ku jo pak romani Malësorja, dhe romanet e tjera të këtij autori kanë qenë pjesë e studimit dhe komentimit. “Megjithatë, një vepër si kjo, ka shumë kuptime të cilat edhe më tutje mbeten anash, jashta cilitdo studim, prandaj edhe jashta këtij” studimi ka shkruar në librin “Arti i interpretimit” profesori i teorive letrare Zejnullah Rrahmani, gjë që na motivon, për të pasur zemër në disa interpretime, parë në një prizëm tjetër.
Epilog ose pse duhet lexuar “Arti i interpretimit”
E pasi segmente të këtij studimi janë përmendur brenda shkrimit nëpër pasuset e caktuar, vendosëm ta mbyllim këtë shënim me konstatimin se ata të cilët e kanë lexuar romanin Malësorja, veçmas ata të cilët mëtojnë për ta trajtuar, të mos e lëshojnë rastin pa e lexuar me ngadalë e me pasion, kujdesshëm e vëmendshëm studimin në fjalë. Vërtet nëse dëshirojnë për ta kuptuar më mirë efektin letrar, psikologjik dhe sociologjik të romanit dhe qasjet e tyre për të qenë më të sakta, qoftë në raport me ndodhinë brenda romanit, e qoftë si detyrim profesional në raport me teoritë dhe nocionet e shtjelluar për “Romanin e Madh – Malësorja” të Nazmi Rrahmanit.
*Marrë nga libri i Shefqet Dibranit, “KARAKTERI dhe ARKETIPI në romanin ‘Malësorja’ të Nazmi Rrahmanit”, studim letrar, Prishtinë 2021, faqe 331- 338. / KultPlus.com
