Arbër Selmani
Zora Gashi Kurti dhe Mirko Gashi kanë shumë të përbashkëta. E para është bija e të dytit, ndërsa i dyti ishte një baba i pazakonshëm për të parën.
“Mirko Gashi nuk ishte njeri i zakonshëm, e poashtu edhe si baba nuk ishte i zakonshëm. Ishte i gatshëm t’i jepte gjithkujt gjithçka, madje ka pasur rast që ka dalë nga shtëpia me pallto dhe është kthyer pa të! Përveç nga ai, si bijë e tija kisha mundësi t’i takoj edhe miqtë e tij dhe të mësoj shumë nga miqtë! I veçoj takimet me Ali Podrimën, Rifat Kukajn, Anton Pashkun e posaçërisht takimin me Ismail Kadarenë në Prishtinë”.
Zora, vajza e Mirko Gashit, ka vendosur të na tregojë pak për shkrimtarin e njohur kosovar. Kush i do vargjet e bukura, nuk e ka lënë në harresën e tabullarasë Mirko Gashin. Mirko lindi në Kralevë në vitin 1939, i biri i atdhetarit Mark Gashi. Para se ta kuptonte se qenia e tij bën gjumin më të mirë në letërsi, Mirko do të punonte si gazetar e mësues, në Preshevë e më pas në Prishtinë, në Teatrin e Kombësive në Shkup, në Teatrin Popullor të Prishtinës, në gazetën “Koha”. [i]
Ja një tablo e Mirko Gashit si baba.
“Si fëmiun e parë të tij më merrte kudo me vete, edhe nëpër kafene, teatër, nëpër orët e ndryshme letrare. Më pak i këndshëm është një kujtim tjetër: edhepse ndarja e prindërve u bë me marrëveshje, për secilin fëmijë ndarja len gjurmë të hidhura në jetën e fëmijëve” tregon Zora.
KËNGA
Unë kam këngë
ti shtëpi
dhe që të dy jemi poetë
unë s’kam shtëpi
as ti këngë
që te dy jemi te shkretë
mua fjalët më mungojnë
ty me duar të tregojnë
veshët myku m’i vërshoi
në erë një thirrje e preka
andaj
çdo gjë mire u bë –
ti ke shtëpi
unë këngë
dhe kështu
që të dy jemi poetë
Un’ e TI
Mirko Gashi
“Në poezi, kërkonte perfeksionizëm. Ndonjëherë një varg ka ditë me e preokupu me ditë të tëra. Nuk e ka kursyer kohën dhe ndihmën për poetët e rinj. Ishte i preferuari i studentëve si në takimet e tyre, si në orët letrare, kështu që nuk i mbeti shumë kohë për neve që ishim fëmijët e tij!” vazhdon tregimin e saj Zora, sot një grua e rritur e cila po provon ta bartë tek fëmijët e saj dashurinë për letërsinë dhe për fjalën e shenjtë që, po doli në ajër, nuk kthehet më pas dhe kultivohet si lule e përjetësisë.
“Mirko i kishte talent edhe në mësimin e gjuhëve të huaja, të cilin talent e kemi trashëguar edhe ne fëmijët e tij e poashtu edhe nipat e tij! Fliste italisht, frëngjisht, gjuhët slave e posaçërisht e njihte mirë edhe gjuhën rome. Ka qenë padyshim përkthyesi më i mirë i yni nga serbokroatishtja në shqip” shprehet Zora Gashi Kurti, vajza e Mirko Gashit, sot 54 vjeçare.
Mirko është burrë që nuk duhet harruar, një prej figurave prominente të skenës letrare të Kosovës. Madje, plot e kanë krahasuar edhe me Ali Podrimën e Anton Pashkun, për mjeshtërinë e shkrimit dhe për largimin e hershëm nga jeta. Mirko pati edhe shumë për të dhënë. E thotë ndonjëherë poezia e munguar e tij, e thotë edhe vetë Zora. Trashëgimia e Mirkos, për lexuesit e tij, është liricizmi i tij, fjalët e tij thurur maestralisht.
Ka botuar “Në vorbullën e ujit” në vitin 1972, “Netët e bardha” tre vite më pas, “Liberto për gjenetivin e ujit” në serbisht në vitin 1997, “Gjarpëri i shtëpisë” në vitin 1980, “Arbror vitae” në vitin 1988 dhe “Plagë uji” në vitin 1990. Në gjuhë të tjera, falë mishërimit dhe talentit të tij, janë përkthyer Ali Podrimja, Ibrahim Kadriu, Din Mehmeti, Sabri Hamiti e shkrimtarë tjerë. [ii]
KAH PO E SHOH KËTË LULE
O zot, im zot
kah po e shoh këtë lule
në të cilën vdekja dhe jeta
shëtisin dorë për dore
duke i kënduar oda ujit
më është e qartë
se duhet jetuar
dhe duhet parë këtë mrekulli.
Mirko Gashi
Ja pse Mirko Gashi nuk jepte shumë intervista gjatë jetës së tij, edhe pse rinia dhe njerëzit e dashuronin personalitetin e tij magnetik.
“Le të flasin vargjet. S’jam unë as Fadil Vokrri e as Sabri Fejzullahu. Ata janë për faqe të para të gazetave. Kjo është hera e dytë që jap intervistë. Më kanë lutur, por s’doja të flisja…”[iii]
***
Zora Gashi kujton sot shumë prej babait të saj, i cili ka ndërruar jetë më shumë se dy dekada më parë.
“Ishte periudha kur Kosova kalonte nëpër vorbull edhe në përmbledhjen e poezive në librin e tij ‘Në vorbullën e ujit’, kjo reflektohet. E përjetonte vështirë këtë kohë, u rreshtua me studentët, nuk ngurroi t’i dërgojë telegrame proteste deri edhe te Millosheviqi. Personalisht mua më pëlqen poezia ‘Time bijë’, të cilën ma kushtoi mua” tregon Zora.
DËGJOJ ZOGUN
Time bijë
Zogu piu ujë në
vorbullën e lumit
prej këngës së tij të pikëlluar apo të gëzuar
fishket dhe lulëzon lulja
kështu
takohen pranvera dhe vjeshta
shumë gjëra të thjeshta
derisa shëtisin nëpër mendimet tona
kërkojnë limanet e kuptimit
bredhin e lundërojnë
lundërojnë
më kot
nëpër botë.
zogu piu ujë në vorbullën e lumit
e kënga e tij m`tingëlloi
si kënga e shtojzovalles
që shëtit nëpër trotuar
të qytetit tim
sikur të ishte trimi
I cili theu prangat e përrallës.
E, kush duhet të shkruaj poezi?
Vetëm ai që e ndjen pulsin e popullit. E, mund ta ndjejë nëse jeton në mesin e tij. S’mundet të ndjejë pulsin e masës poeti që shëtit me “Mercedez” e që jeton në vilë luksoze. Nuk them se poetët për të shkruar poezi duhet të jetojnë në kushte “mizerable” sic kam jetuar unë dekada të tëra, por ai gjithsesi duhet të gjendet në mese të ndryshme të shtresave më të gjera popullore, t’i njohë hallet dhe peripecitë e tyre, gëzimet dhe lumturitë, jetën e tyre… Me ka ndodhur që gruaja 70 vjeçare të ma lëshojë vendin në autobus, cka për mua ka qenë kritikë mbi të gjitha kritikat. [iv]
Zora rikthehet në retrospektivë për të kujtuar momentet e fundit të jetës së shkrimtarit të parë bohem nga Prishtina, Mirko Gashi, familjarit të saj më të afërm.
“Mirko Gashi vdiq më 1995. Ishte periudhë e vështirë për Kosovën. Presidenti Rugova tregoi shumë respekt dhe kujdes për të, por ishte koha që kërkonte prioritete tjera. Në periudhën e pasluftës u krijua elita e cila nuk kishte shumë sens për artin në përgjithësi. Më kujtohen momentet e fundit të jetës së tij, kur unë ende nuk isha e gatshme të ndahem nga ai dhe e përjetova rëndë ndarjen. Më kujtohet shpesh humori i tij specifik, ishte vizionar, ndoshta ka shpresu që njerëzit të kenë më shumë etje për kultivimin e fjalës së bukur” tregon Zora.
Do të ishte mëkat sikur një grua hijerëndë dhe e sofistikuar si Zora të mos trashëgonte fjalët e bukura dhe talentin për poezinë, si Mirkoja.
“Normalisht që unë i kam shkrimet e mia që nuk mendoj t’i publikoj. Jam e kënaqur që kam arritur që tek djemtë e mi të mbjelli dashurinë për fjalën e bukur” përfundon Zora.
(Ky botim është
prodhuar me përkrahjen e Bashkimit Evropian. Përmbajtja e këtij botimi është
përgjegjësi e autorit Arbër Selmani dhe në asnjë mënyrë nuk mund të
konsiderohet si qëndrim i Bashkimit Evropian ose BIRN-it ose AGK-së ).
[i] https://sq.wikipedia.org/wiki/Mirko_Gashi
[ii] http://poezishqiptare.blogspot.com/2012/12/poezi-nga-mirko-gashi.html
[iii] https://portalionline.com/mirko-gashi-jetoj-ashtu-sic-deshiroj/
[iv] https://portalionline.com/mirko-gashi-jetoj-ashtu-sic-deshiroj/