Gili Hoxhaj

“Skënderbeu ose Dashuria dhe Liria” është vepra e njohur e autorit anglez Thomas Whincop, që është shkruar në vitin 1747, e që në Teatrin Kombëtar të Kosovës vjen në fund të këtij viti, me regji të Fadil Hysajt, që njihet si një nga regjisorët më me nam në Kosovë.

Jo edhe shumë kohë nga provat e kësaj shfaqje, Hysaj së bashku me një trupë jo dhe të vogël të aktorëve kosovarë veçse kanë arritur të ndërtojnë bazën e konceptit të shfaqjes, e cila vjen e strukturuar si shfaqje në shfaqje, që e bën që procesi të sjellë një dramë të veçantë në kuadër të shfaqjes, ku brenda saj paraqitet një regjisor me një trupë teatrale. Sipas Hysajt në një rrëfim për KultPlus, krejt kjo arrin ta nxjerrë në pah atë se çfarë ruajnë sot shqiptarët nga trashëgimia Skënderbegiane.

Synimi i shfaqjes nuk është demitizimi i figurës së Skënderbeut, por përballja e aktualitetit shqiptarë me figurën e Skënderbeut. Shfaqja si e tillë përballë të kaluarën e rreth 550 vitesh, me të tashmen për të nxjerrë në pah se hapësira mes të tanishmes dhe të kaluarës është shumë më e madhe se këto vite.

Pikërisht rreth pyetjes se “A besojnë sot shqiptarët e kësaj kohe në dashuri dhe liri”, zhvillohet koncepti i trupës teatrale në relacion me regjisorin, e që shpërfaqet me konflikte e fërkime që e sfidojnë këtë tematikë. Sipas regjisorit Hysajt krejt kjo tregon se si shoqëri mbetemi larg kësaj lënde e tematike dhe ka mbetur shumë pak nga ajo që Gjergj Kastrioti- Skënderbeu qoftë si mit a personazh, ka arritur deri në këtë kohë ta mbajë gjallë substancën kombëtare.

“Nëse dikur ka ekzistuar kulti i dashurisë, a ekziston ai sot? A besojnë sot shqiptarët e kësaj kohe në dashuri dhe liri? Kam ardhur në përfundim që besojnë shumë pak dhe kjo paraqet një nivel të një kulti të jetës së lirë dhe dinitetshme se a ekziston sot si realitet apo ekziston si synim dhe dëshirë”, thotë Hysaj për KultPlus, duke shtuar se Gjergj Kastrioti-Skënderbeu nuk është hero tragjik, çfarë janë përpjekur t’ua m’veshin shqiptarëve, heronj të tipit që kanë “kultin e sakrificës”, Hysaj thotë se Skënderbeu mbetet një hero që nuk ka njohur humbje por që është vlerësuar më shumë nga qendrat e tjera evropiane e shumë më pak nga shqiptarët.

Tutje Hysaj shprehet se virtytetet që janë të sublimuar në një figurë si ajo e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, nuk janë hasur në dimensionin e njëjtë në asnjë histori të ndonjë populli.
“Skënderbeu ose Dashuria dhe Liria” do të sjellë para publikut të Prishtinës të dhëna historike duke u lidhur me personazhet që e kanë karakterizuar jetën e heroit kombëtar Gjergj Kastriotit. Po ashtu në këtë shfaqje vjen edhe skena në afërsi të Krujës, kryeqytetit të Arbërisë në vitin 1451. Personazhet historike në këtë shfaqje vijnë me emra të tjerë, duke shprehur nivelin më të lirë të autorit, ndërsa e rëndësishmja e gjithës kësaj është se të gjitha personazhet dhe të dy taborët që luftojnë me njëri-tjetrin përshkohen nga dashuria.

Hysaj tregoi për KultPlus, se fillimisht për këtë vepër e ka intriguar titulli, që përfaqëson një titull jo shumë të rëndomtë e që është një binom i shenjtë i një vendi të lirë ku sundon dashuria por s’mund të jetë i lirë, ndërsa thekson se nuk mund të ketë dashuri pa liri, ashtu si s’mund të ketë liri pa dashuri.

“Në kuptimin shumë ma të gjerë të kësaj fjale është një këndvështrim jo i rëndomtë i historisë së Skënderbeut, si të relacionit të tij me një femër që quhet Arianisa (bija e Gjergj Arianitit) që në kuptimin historik është Donika, po ashtu dhe motra e tij është e paraqitur me emrin Amisa, duke qenë se autori e ka trajtuar në nivel pak më të lirë dhe s’ka dashur të jetë në konflikt më të dhëna historike, të tjerët janë personazhe historike që paraqesin periudhën e rrethimit të Krujës, kur Sulltan Murati II vjen që ta mposhtë Skënderbeun”, pohoi regjisori, duke vazhduar të thotë se të dy taborët luftojnë për Arianisën (bija e Arianitit, robinë e turqve) dhe rreth saj krijohet një dimension alegorik dhe metaforik.

Sipas regjisorit dhe analistëve që kanë analizuar këtë tekst, personazhi i Arianisës simbolizon Shqipërinë e robëruar, të marrë peng ku të dy palët duan ta kenë nën sundimin e tyre.

“Në fund teksti thuhet “Shqipëria u lirua, Arianisa është e imja”, kjo është fjalia të cilën përkthyesi nuk e ka futur në përkthimet që i ka bërë para pesëdhjetë vitesh, por në versionin anglisht ekziston kjo fjali”, shprehet ai.

Kjo shfaqje vjen në lojën e aktorëve Bujar Ahmeti, Dibran Tahiri, Bislim Muçaj, Armend Baloku, Ismet Azemi, Faris Berisha, Shpëtim Kastrati, Shpëtim Selmani, Donika Ahmeti, Sheqerie Buçaj, Teuta Krasniqi, Vjosa Tashollli , Edona Reshitaj, Afrim Muçaj, Adhurim Demi dhe Naim Berisha.

Bashkëpunimin me aktorët Hysaj e cilëson si jashtëzakonisht të frytshëm që nga fillimi, ndërsa thotë se ata janë shumë të motivuar në realizimin e kësaj shfaqje.
“Kasta e aktorëve është me një energji shumë pozitive dhe të gjithë e kanë kuptuar se është një projekt shumë i rëndësishëm jo vetëm për ata por edhe për këtë përvjetor që ka rëndësi shumë të madhe për shqiptarët se çfarë relacioni kemi krijuar me këtë figurë”, tha ndër të tjera Fadil Hysaj.

Regjisori e cilëson këtë vepër si një dramaturgji jo dhe shumë e lehtë për inskenim dhe e largët në kuptimin e aktualitetit.

“Ne kemi dashur që ta sjellim të tillë në skenë por duke e krijuar edhe një dimension të ri, atë të inskenimit, duke e krijuar një dramë paralele, dramën që e ka një regjisor në procesin e krijimit të kësaj tematike”, tregon profesori Fadil Hysaj, duke vazhduar të thotë se përmes kësaj shfaqje do të prekë mbi një dimension pothuajse banal të realitetit të sotëm ku sundon intriga, gënjeshtra, në disa raste edhe krimi e ku platforma morale, e vërteta, liria, dashuria janë diçka me të cilat abuzohet.

Fadil Hysaj i cili ndër dekada ka kontribuar në krijimin e zhvillimin e jetës teatrore në vend, në Teatrin Kombëtar të Kosovës si regjisor kthehet pas tri vitesh. Shfaqja që para tri vitesh e ka ngjitur në dërrasat e Teatrtit Kombëtar të Kosovës, Hysajn, ishte “Grafitet” me tekst të Mehemet Krajës.

Ai thotë se teatri mbetet i njëjti ndërsa ai do të donte që të ishte në një standard shumë më të lartë.

“Është një teatër që gradualisht po rrënohet në kuptimin infrastrukturor dhe më nuk i plotëson kushtet për të qenë i tillë, shteti i Kosovës duhet të mendojë me urgjencë ta bëj një teatër tjetër që së paku do të ofrojë kushte higjienike për aktorët që rrezikojnë shëndetin e tyre gjatë punës këtu”, tha Hysaj për KultPlus.

Mentor Berisha do të sjellë një skenografi që i përngjan teatrit dhe një hapësire ku ndodhin betejat dhe luftërat. Yllka Brada do të sjellë një kostumografi ku aktorët hyjnë brenda kostumeve dhe kthehen heronj e dalin prej kostumeve të cilat mbesin në skenë si lloj skulpturash që në mënyrë paralele mundësojnë të shihet aktori dhe personazhi. Muzika në këtë shfaqje vjen e kompozuar nga kompozitori Valton Beqiri.

E krejt në fund, gjithë këtë projekt që në shikim të parë rezulton madhështor, publiku i Kosovës, mund ta shoh që nga 24 dhjetori i këtij viti.

Shfaqja vjen premierë më 24 dhjetor në skenën e madhe të Teatrit Kombëtar të Kosovës, ndërsa reprizat e saj do të vazhdojnë edhe përgjatë vitit të ardhshëm./ KultPlus.com