Rumania zë një vend të rëndësishëm në historinë shqiptare. Kjo falë një komuniteti të lulëzuar shqiptar, i cili e bëri Bukureshtin një strehë dhe djep të nacionalizmit shqiptar.

Rumunë dhe shqiptarë, gjuhë binjake

Studimet filologjike për lidhjen gjuhësore ballkanike gjurmojnë kontaktet e para gjuhësore mes proto-rumunëve dhe proto-shqiptarëve në shekujt e parë pas Krishtit, në zonën në qendër të Ballkanit mes Sofjes së sotme, Shkupit, Nishit dhe Prishtinës. Marrëdhënia mes gjuhës shqipe dhe rumune mbetet një temë intersante për gjuhëtarët, e lidhur me çështjen historike të etnogjenezës së popujve.

Dinastia Ghica, princërit e Vllahisë

Familja më e famshme me origjinë shqiptare dhe e paur në Rumaninë e Sotme është ajo e Ghica. Me origjinë nga Velesi, Maqedoni, Ghica ishin tregtarë në Stamboll. Georghe Ghica (1598), i cili u transferua në Moldavi u bë ambasador i Portës së Lartë dhe më pas për pak kohë princi i Moldavisë në 1658-1660. Djali i tij, Grigori Ghica I e pasoi atë në fron ndërsa nipi tij Matei Ghica u bë dragoman (shenim i redaksisë: Në të shkuarën, në Lindjen e Mesme, dragomani ishte një përkthyer i punësuar në marrëdhënie politike dhe tregtare apo dhe si një udhërrëfyes) i Portës së Lartë dhe djali i tij Grigori Ghica II rifilloi Fronin e Moldavisë në 1726, për të kaluar në atë të Vllahisë në 1733. Grigori III dhe Grigori IV e mbajtën fronin deri në pushtimin rus të 1828–34, atëherë Alekandri Ghica II ishte princ dhe më vonë regjent i Vllahisë deri në 1858.

Rumania, djepi i nacionalizmit shqiptar në shekullin e 19-të

Një raport i Habsburgut dëshmon se, në 1595, 15 mijë shqiptarë u lejuan të vendoseshin në veri të Danubit. Në 1628 komuniteti shqiptar u krijua në Bukuresht, dhe shqiptari Vasile Lupu u bë princ i Moldavisë që nga viti 1634. Shqiptarët atëherë njiheshin në rumanisht si Arbănasi / Arbănași, ose si Arnăuți (nga Arnavut Turk).

Komuniteti u forcua në epokën fanariote, kur shumë shqiptarë hapën aktivitete tregtare, posaçërisht dyqane ëmbëlsirash (në 1820 kishte 90 tregtarë nga Arnavutköy në Bukuresht) dhe ishin punësuar si truproje për princat dhe bojaret e Vllahisë.

Në vitet 1800, Bukureshti shërbeu si një pol tërheqës për komunitete të ndryshme Ortodokse nga Ballkani Osman, para së gjithash grekëve dhe bullgarëve, por edhe shqiptarëve. Në Bukuresht, shkollat ​​u hapën dhe librat dhe revistat botuan në shqip shumë më parë se kjo të ishte e mundur në territoret e Perandorisë Osmane.

Lëvizja e Rilindjes Kombëtare e nacionalizmit shqiptar brenda Perandorisë Osmane ishte prodhimtare në Vllahi, falë nismave kulturore të ndërmarra nga Dora D’Istria, Naim Frashëri, Jani Vreto dhe Naum Veqilharxhi, të cilët botuan fjalorin e parë shqip absolut në Bukuresht, në 1844.

Në periudhën e vonë osmane, disa intelektualë shqiptarë zhvilluan një teori historiko-politike sipas së cilës shqiptarët dhe rumunët, “vëllezër gjaku”, duhet të kishin luftuar për çlirimin e ndërsjellë në territoret e administruara ende nga osmanët. Kjo teori u shfrytëzua politikisht nga Austro-Hungaria pas vitit 1897. Në të njëjtin vit Visar Dodani hapi një gazetë në gjuhën shqipe, “Sqipetari”, në Bukuresht në mbështetje të origjinës së përbashkët ilire të shqiptarëve dhe rumunëve dhe luftën e tyre të përbashkët politike.

Komuniteti shqiptar në Rumani numëronte 30,000 në 1893. Në një situatë të tillë, lëvizja për pavarësinë e Shqipërisë mori vrull, e udhëhequr nga Albert Gjika, pretendent i fronit të Shqipërisë. Në vitin 1912, në një kongres pan-shqiptar në Bukuresht të kryesuar nga Ismail Qemali, u miratua rezoluta e parë për pavarësinë e Shqipërisë. Në të njëjtin vit Aleksandër Stavre Drenova (Asdreni), një shqiptar emigrant nga Korça në Bukuresht, kompozoi tekstin e himnit kombëtar shqiptar, Hymni i Flamurit, kënduar në notat e “Steag Pe-al nostru dhe scris Unire” nga rumuni Ciprian Porumbescu.

Rumania ishte vendi i parë që njohu pavarësinë e Shqipërisë dhe marrëdhëniet diplomatike midis dy kombeve u vendosën në 16 dhjetor 1913. Që nga ajo kohë, të dy vendet kanë zhvilluar lidhje të forta kulturore dhe gjuhësore. Familjet e poetëve Viktor Eftimiu dhe Lasgush Poradeci gjetën gjithashtu strehë në Rumani.

Shqiptarët e Rumanisë në vitet 1900 dhe sot

Pas Luftës së Parë Botërore, një valë e re migratore e shqiptarëve myslimanë nga Jugosllavia iu shtua 20,000 shqiptarëve në Bukuresht (të dhënat 1920). Në vitin 1921, në Ploieşti, Ilo Mitkë Qafëzezi botoi përkthimin e parë të Kuranit në gjuhën shqipe. Shumë shqiptarë u vendosën në Transilvani, duke punuar veçanërisht në industrinë e ëmbëlsirave.

Komuniteti pësoi presionin komuniste duke filluar në 1953 kur shoqata kulturore shqiptare u mbyll; në regjistrimet rumune që atëherë shqiptarët janë kategorizuar në mesin e “të tjerëve”. Të drejtat e humbura u rifituan pas revolucionit rumun në 1989, por numri i njerëzve që deklarojnë veten shqiptarë ra në mënyrë dramatike. Në regjistrimin e vitit 2002 kishte vetëm 520 shtetas rumunë që deklaronin se ishin shqiptarë etnikë dhe vetëm 484 ata të gjuhës amtare shqipe – por numri aktual i komunitetit vlerësohet të paktën 10,000 njerëz, kryesisht ortodoksë dhe banues në Bukuresht dhe të tjerë. Qytete të mëdha si Timişoara, Iasi, Constanța dhe Cluj-Napoca. Që nga viti 1996, komuniteti shqiptar ka pasur gjithashtu një vend të rezervuar në Parlament, sot është përfaqësues i Lidhjes së Shqiptarëve të Rumanisë. /eastjournal/ KultPlus.com