AFP – Maja Mitic është serbe. Zana Hoxha është kosovare. Adaptimi i tragjedisë së lashtë greke e vë theksin jo tek shkatërrimi që lufta iu shkakton grave, por tek aftësia e grave për t’u shëruar e rezistuar.  

Tragjedia e Euripidit “Gratë Trojanë”, e shfaqur për herë të parë në vitin 415 para Krishtit, është një dënim i ashpër i mizorive të luftës. Ajo fokusohet në mjerimin dhe padrejtësitë që përjetojnë gratë e Trojës pas konfliktit ndërmjet popullit të tyre dhe grekëve. 

Adaptimi nga Hoxha dhe Mitic që aktualisht janë duke e shfaqur në Ballkan ka një fokus mjaft të ndryshëm. 

“Në versionin tonë, ne ecim përpara duke u kujdesur gjithashtu për njëra-tjetrën, duke gjetur mënyra për të shpëtuar fëmijët tanë,” u shpreh Hoxha, regjisore e shfaqjes “Gratë e Trojës. “Kjo tregon se në mes të konfliktit dhe luftës, në mes të urrejtjes, gratë janë ato që gjejnë mënyra për të rezistuar”.  

AFP shkruan se ky produksion i jep jehonë diskutimeve të pafundme ndërmjet politikanëve burra të Serbisë dhe Kosovës, të cilët – një çerek shekulli pas përfundimit të luftës ndërmjet Beogradit dhe provincës së saj të shkëputur – ende nuk kanë arritur një paqe të qëndrueshme. Gratë negociojnë në skenën e dizajnuar me seriozitet. 

Si kosovare dhe regjisore feministe “që ende e mban mend luftën”, dhe gjithashtu gjithashtu periudhën e Jugosllavisë së dikurshme, Hoxha, 43 vjeçare, tha: “Ishte e rëndësishme të realizonim këtë shfaqje, sepse, fatkeqësisht, është shumë relevante edhe sot”. 

PËRTEJ GJUHËS 

Në dramën e Euripidit, gratë e Trojës martohen dhunshëm me armiqtë e tyre, vriten dhe sakrifikohen mbi varret e burrave që ranë në betejë. 

Ato janë viktimat e luftës që pason.  

Mitic, bashkëregjisore e Hoxhës, dhe një figurë e njohur në teatrin serb që prej viteve 1990, theksoi se kjo histori kërkonte dy gra për ta treguar. 

“Burrat, ata bëjnë luftërat… Pasojat bien mbi gratë dhe fëmijët e tyre”, u shpreh ajo. 

Mitic e portretizon Hekubën, ish-mbretëreshën e Trojës, së cilës fëmijët i sakrifikohen, njëri pas tjetrit, për shkak të marrëzive të luftës. 

Ajo reciton tekstin e Euripidit në serbisht.  

Taltibi, që vjen për t’i njoftuar gratë për fatin e tyre, përgjigjet në shqip. 

Përkthimi në anglisht shfaqet në murin e pasmë. 

Pas disa minutash, dëgjuesit nuk mund të dallojnë më gjuhët e ndryshme, sepse dhimbja është universale. 

“Marëdhënia, emocionet që këta aktorë janë në gjendje t’i bartin, janë më të rëndësishme se barrierat gjuhësore”, u shpreh Hoxha. 

“ARTI KA FUQI” 

Dhe, pavarësisht nëse flasin serbisht, shqip ose anglisht, gratë trojane i bëjnë audiencat të reflektojnë dhe t’i zemërojnë. 

“Edhe personazhet tona janë të zemëruara”, shpjegon Hoxha. “Thonë, ‘mjaft më, nuk e duam më këtë’. “Pse po vuajmë? Pse duhet që Kasandra të ekzistojë ende sot? Pse Andromaka duhet të humbasë fëmijën e saj?”. 

Në një moment të shfaqjes, Andromaka thotë se dëshiron të mund të ecë lirshëm me burrin dhe djalin e saj, pa u ndjerë e kërcënuar në rrugë, kujton Hoxha. Kjo ndjesi mbetet e pandryshuar për gratë sot, sipas saj.  

“Ka vetëm disa vende në botë ku ndihem plotësisht e sigurt për të qenë vetvetja. Ne po përpiqemi ta ndryshojmë këtë”, shtoi ajo. “Nuk mendoj se shfaqja vet mund ta bëjë këtë. Por, arti e ka fuqinë të të sjellë diçka që ndoshta nuk e kishe ditur as që ekzistonte”.  

Theksi në adaptimin e Hoxhës dhe Miticit mbi rëndësinë universale të shqetësimeve të protagonistëve shtrihet edhe në zgjedhjen e kostumeve të tyre. 

Personazhet janë të veshur në lëkurë të zezë dhe çizme deri te kyçet e këmbës — një uniformë që mund t’i përkasë çdo ushtrie në botë. 

Po ashtu, Hekuba mund të jetë çdo nënë që vajton kudo në botë. 

Është një histori për gratë dhe luftën “në çdo pjesë të botës, në çdo shekull, në çdo kulturë, në çdo fe”, tha Mitic. 

“Kjo është historia që Euripidi e shkroi shekuj më parë, por në fakt ne shohim përsëritjen e të njëjtit model gjatë luftës, pas luftës – përdhunime, kriminelë, gjithçka. Ajo që shohim në këtë shfaqje, e shohim vërtet (sot) në Ukrainë, Gaza, ose në Kosovë, Bosnje, ose kudo ku ndodhin konflikte, përfshirë Somalinë dhe Sudanin”, tha Mitic. 

Pas një orë para një salle të mbushur, zërat bashkohen, duke shpresuar për një të ardhme tjetër: “Ndonjëherë, të jetosh është të rezistosh”, thonë ata. 

“Gratë e Trojës” u prezantua më 22 dhe 23 nëntor, 2024 tek Qendra për Dekontaminimin Kulturor (CZKD) në Beograd.